|
| |
| |
| |
De Kartesiaanse Academie oft Institutie der Medicynen. Vierde Deel. Verhandelende van de middelen om de Ziekten te genesen.
I. Hooft-Stuk.
Van de Genees-middelen in 't algemeen.
AFgehandelt hebbende de stand der gesondheid en ongesondheid, als ook om de gesondheid te bewaren, soo is 't mede hoognoodig iets wes op 't papier te stellen aangaande de middelen, die men gewoon is te gebruiken om de siekten te beoorloogen. Dese deil ik in uiterlijke en innerlijke middelen. D' uiterlijke sijn allerlei soorten van instrumenten, die men in de Chirurgie gewoon is te gebruiken; Item alle pleisters, pappen, stovingen en diergelyke meer, welke men uitterlijk appliceert. De innerlijke zijn een goede levens-regel die men de sieken voorschrijft, en voorts medicamenten die men de sieken innerlijk ingeeft.
Tot de uiterlijke dingen behoort ook de logt, hitte, koude, wind, bedieningen en reiningen der | |
| |
omstanders aan de sieken, sig af wenden van gemoeds-driften die elders uiterlijk van daan komen, woelen in 't bed en diergelijke meer.
Want de logt, daar een sieke is, moet niet te koud nog te windig sijn, nog daar moeten geen togt-gaten elders open staan van deur of vensters; de logt moet gematigd wesen, tussen heet en koud, liever wat te heet als te koud, want de hitte doet het lighaam uitwasemen, 't welk de koude wederhoud, en hoe veel aan het uitwasemen gelegen is, hebben wy te voren elders geleert.
De sieke moet wel opgepast werden soo by nagte als by dage, 't sy met medicamenten voor te dienen, met eten of drinken te geven, hem te reinigen en van schoon linne te suiveren, als ook sig te wagten van veel rumoer te maken, ontrent de sieke, op dat hy niet ylhoofdig werde: Ook moet men niet veel met hem spreken, ten ware het een siekte was, welke de hersenen soo seer niet troubleerden, gelijk als in een beginnende watersugt, doofheid en diergelijke, in welke onse hersen-sappen geensins ontrust werden.
De sieken moeten ook hare verschooningen geduirig hebben, in een logtige kamer leggende, want anders stinkt het in de bedstede en kamers seer vermuft, 't welk de sieke seer lastig moet vallen, ook werd sijn bloed soo seer niet ontstoken, alwaar de kamer met dese vuile damp besmeurt is, soo dat een versche logt ons ook een betere ontstekinge in het bloed geeft, waar door de sieke werd verfrist: en behalven dit, hebben de omstanders soo ligt geen nood van met die eigenste oft diergelijke siekten ontstoken te werden.
De omstanders moeten ook letten wat den Doctor of Chirurgijn heeft geboden, omtrent het innerlijke oft uiterlijke der medicijnen, want de sieken, die dikwyls haar selfs niet en sijn, en een walg tegens de | |
| |
selve hebben, moet men sulx niet bevelen: Want als het regte gebruik der genees-middelen versuimt werd, vertraagt de siekte, ja werd somtyds hertnekkiger, soodanig wel dat de siekte versuimt sijnde, de adem geeft: daarom beveel ik alle, die ondernemen een sieke op te passen, in haar ampt sig getrouwlijk te dragen, wyl daar seer veel aan gelegen is.
Die de medicamenten bereiden, moeten ook in haar dienst niet trouwloos te werke gaan, gevende quid pro quo, gelijk men in onse Apotheken soo gewoon is te doen, die een mengsel van brandewyn en assa foetida de sieken in de hand stoppen in plaats van Tinctura castorei, gelijk my, onlangs nog gebeurt is, niet verre van mynent. Sulke staaltjes bevind ik alle daag in de Apotheken, daarom seg ik hier tot een waarschouwinge, dat alle Apothekers, welke myn voorschriften krygen, getrouw ontrent het selve sullen zyn, want by de sieke komende examineer ik het, ik proef en ruik de medicamenten, ik versta my ook de konst van pharmacie, spijt ymand in Amsterdam: en soo ik bevinde dat myn voorschriften verandert sijn, sal ik haar aan het Collegium Medicum alhier verdaag-vaarden, alwaar ik weet dat eerlyke luiden sitten, die het regt tusschen haar en myn sullen uitspreken: Dese les seg ik niet tegens alle, want ik weet seker dat'er deftige Apothekers in Amsterdam zyn, die niemand in geleerdheit van de konst in gantsch Europa behoeven te wyken, maar ik spreek tegens de eigen baatsoekende en bedriegelyke Apothekers, die wel de sieken en sommige naam-Doctoren konnen bedriegen, maar my en andere wel-geoogde moet men die parten niet spelen.
De Doctoren en chirurgyns moeten ook getrouw zyn, de sieken niet lang ophoudende, en stellen die alleen met een praatjen, geduirig dit en dat uitstellen, latende de sieken op den duim fluiten, want | |
| |
we zyn geen Doctoren om tot ons profijt veel visiten te maken, maar de sieken op het kortste te helpen.
Vorders de andere uiterlijke heel-middelen raken meest de Heel-konst, door welke de siekten der ledematen, oft liever die een quade gedaante hebben, met de hand-greep, oft bequame werktuigen en uiterlijke plaats middelen, soo veel in ons magt is, genesen werden.
Wanneer de deelen in figuur, overvloed oft gebrek, groote of kleinte, engte of wyte der vaten oft vliesen, quade gesteltheid der vlakte en onbehoorlijke plaatsing sondigen, behooren sy onder het opsigt van de heel-konst: De andere innerlyke siekten, dewijl die de deelen soo seer niet en raken als wel alleen de sappen, soo konnen die tot de handgreep der Chirurgie niet gebragt werden, want hare genesinge bestaat in geen handelinge.
Men deilt de Heel-konst gemeenlyk in vijf deelen, namelijk 't geen gescheiden is wederom te samen te voegen; 't geen tegens de order van 't behoorlyke gestel der deelen te samen gevoegt is, van een te scheiden: alle verdrukte en verdrayde deelen te herstellen: het overvloedige weg te nemen, en het gene gebrekkig is te herstellen.
Het gescheidene te samen te voegen geschied, wanneer eenig deel een scheiding tegens het behoorlyke gestel des gesonden lighaams heeft, en dat wederom aan een genesen werd, gelijk sulx in wonden en been-breuken in 't werk gestelt werd; hier toe behoort het winden met eenige windsels, druk-doeken, spalken, strikken, en het verbonde deel op sijn behoorlyke plaats te leggen.
De Heel-konstige middelen om de gescheide deelen te samen te voegen, sijn of tot de beenen of tot het vleis en andere sagte deelen.
De samenvoeginge der beenen, geschied, of dat | |
| |
men de gebrokene by een voegt: of die ontwrigt sijn, wederom in haar regte plaatse herstelt.
De t'samenvoeginge der gebrokene en ontwrigte of 't ontlede beenen geschied door een manier van uitrekken, herstellen, verbinden, het herstelde deel vast te maken en behoorlijk te plaatsen.
De t'samen voeginge der sagte deelen, die tegens de order der gesondheid gescheiden sijn, geschieden of dat'er geen scheidinge des geheels is, of met een scheiding. Sonder scheiding geschied in de breuken, uithangen des eindel-darmen ofte des lijfmoeders. Met een scheidinge des geheels, geschied in wonden, versweringe, &c.
De werk-tuigen nu om de deelen die met of tegens de goede order der gesondheid aan een verknogt en gevoegt sijn, sijn tweederlei, namelijk snijdinge ofte brandinge. Het snijden geschied in harde en sagte deelen. Het snijden in harde deelen geschied omtrent de beenen, bestaande in schrabben, vijlen, booren en sagen. Tot het snijden der sagte deelen behoort het doorsnijden der geswellen; fistel-snijding; snijden des tong-riems, het openen der toegegroeide ooren, aars, roede, vrouwelijkheid en andere deelen; uit snijden der ader en slagader-breuken; buiksteking moeder-snee, steen snijden, breuk-snijden, hoofd en borst-steking in een waterhoofd en etterborst; strot-sne; ligting van 't oogs val-vlies, hals-dragten en diergelijke.
De brandige is soo wel de harde als sagte deelen gemeen, en dit geschied of door gloeijende ysers, of door corrosive middelen, of door iets 't geen men op de deelen legt te branden. Dit geschied somtijds om een ettersak te openen, of om pijne weg te nemen.
Ten derden moetmen de gedrukte en kromme beenen te regte helpen; de ingedrukte hersenpan opwaars ha- | |
| |
len; gekneusde neus-beenen herstellen, verkrompen en verdraeide leden te regte brengen.
Het vierde leert ons het overvloedige wegnemen, gelijk als 't geen in ons lighaam geschoten, gevallen of gesteken is, als kogels, messen, splinters, &c. of dat iets in de keel, ooren, of neus gekomen is, of die in 't lighaam gegroeijt sijn, gelijk als een vrugt in de beswangerde, pis in de blaas, steen, wratten, exteroogen, zenuw-knoopen, uitwassen, sweeren, krop-sweeren, slijm-proppen, afsnijding van bedorve leden door kanker, koud-vuur, kneusing, opetinge &c.
Ten laatsten leeren wy de ontbrekende dingen herstellen; dese behoort tot de korte en verminkte leden, als neus, ooren, lippen &c afgesneden sijn, 't welk men door uitwassen van de huid en vleis kan bevorderen.
De instrumenten van de Chirurgie sijn ook verscheidene, als messen van verscheide soort, scheeren, tangen, been-boren, sagen, pijpen, priemen, naalden, brand-ysers, speuten en diergelijke, welke mede na haar verscheide gebruik, verscheide grootte, figuiren en benamingen hebben. Dit sy dan genoeg in 't kort van de uiterlijke dingen aangaande de Chirurgie: die meer wil weten, gaa in mijn Konst-kamer der Chirurgie, en sal een particulierder uitleg vinden.
Hier toe behooren nu alle die uiterlijke middelen, van welke men salve, pleisters, pappen, stovingen en diergelijke maakt; item selfs de stoffen uit welke zy te samen gevoegt sijn, gelijk als versagtende middelen, verdrijvende middelen, vleis-makende, suiverende, velmakende, corrosive, blein-trekkende en diergelijke. Maar dewijle wy mede van de innerlijke medicamenten moeten handelen, en geen een les tweemaals behoefden op te seggen, sullen wy het een met het andere afhandelen.
|
|
Auteursrechtvrij