De Kartesiaanse academie ofte, institutie der medicyne

XXIV. Hooft-Stuk.
Van de Geswellen.

't SAl ook geoorlooft sijn hier van de geswellen wat te spreken, want die mede als de andere siekten uit de sappen geboren werden: soo is een geswel niet anders als een verstoppinge, 't sy in vliesen, klieren of andere pijpen, daar een melkagtige stoffe door passeert: hiertoe sijn d'uiterste en fijnste eindjes der slagaderen alderbequaamst: want als de slagaderen soo fijn worden, datse niet anders voeren als een jeu-vocht oft melk, en het bloed ter zyden of door de aderen is weg gepasseert, en dese melkagtige stoffe aldaar 't sy door koude, suirigheid en diergelijke oorsaken meer is komen te stremmen, soo kan sulx door de water-vaten niet wederom gevoert werden: Derhalven is dan hier een verstoppinge. De stoffe nu die al geduirig van agteren aanport, kan daar niet doorpasseren, moet daar blyven staan, welke al geduirig ophoopende de verstoppinge grooter maken, soo dat de huid en de vliesen uitgeset werden, soo lange totse geheel sijn uitgespannen, en uitgerekt, waar uit een hardigheid veroorsaakt werd: dese verstopping en hardigheid kan aldaar niet geduirig in eene stand blyven, maar door die verstopte kaasagtigheid van de melk, moet die andere aan vlietende stoffe, welke aldaar stil staat mede komen te verkaasen en de verstoppinge noch grooter te ma-

[p. 334]

ken: want als melk stil staat blyft die niet altyd in eene stant, maar de oliagtige deeltjes, werden allenxkens naar om hooge geperst, maar de waterige en de aardagtige oft kaasagtige blyven onder de oliagtige, waar van de swaarste mede na de grond toe sinken: Soo hier nu de meeste waterige deeltjes afgenomen wierden en de room by de kaasagtige deeltjes gemengt, sou daar een stoffe geboren werden, de eerste niet heel ongelijk. Aldus gaat het dan ook in de geswellen, voornamelijk in de plegmone oft ontstekinge, want alle die melk-deeltjes wierden aldaar geschift, de dunste oft wateragtige gingen onderwylen weg en de dikke stoffe bleef na, welke sich in 't midden-punt van sijn verstoppinge eerst vertoonende, gemeenlijk daar eerst doorbreekt.

By de geswellen komen noch pijn, kloppinge, en roodheid. De pyn moet dan noodsakelijk komen van uitspanning en uitrekking der vliesen, welkers verbrekinge een beweginge tot in de hersen-sappen brengt, waar door de ziel werd aangedaan, en een pyn gevoeld: en dat de vliesen werden uitgerekt en gespannen, blijkt hier uit, om dat door de verstoppingen, aldaar een groote aanvloed van vochten werd vergadert; welke indiense aldaar sullen huisvesten, de vliesen moeten uitrekken: Even als een blaas veel enger is eer men die opvult met water: alsoo waren de pypjes der vliesen ook veel enger, eer daar die groote menigte vergadert wierd, als daar na, eerse aldaar was.

De kloppinge heeft hier mede sijn oorsprong van daan, namelijk van de persinge: want eer het geswel was, konde het bloed door de slag-aderen liber en vry passeren, maar nu gedrongen en toe geperst werdende, werd belet, soo dat het bloed meerder tegens de zyden van de arterien aanbotst, welke beweginge de arterien werd gemeen gemaakt: De pols-slag nu van de arterien werd daar niet seer door

[p. 335]

vermindert, welke dan kragtiger tegen de geperste vliesen aanslaande, ook beter gevoelt werd, als doe de vliesen ruim waren.

Hier uit ontstaat mede al de roodheid van de geswellen, want als het bloed trager voortgaat, blijft'et in dat deel meerder stil staan, waar by een broyinge komt, die het bloed en de reeds verstopte vogten doen gloeyen en heet werden.

Het onderscheid der geswellen hangt hier alleenig van af, dat d'eene soort van pijpjes veel wyder oft enger sijn als d'andere, na datse een soort van vochten moeten voeren, want d'eene is een melk, d'andere wat wateriger, een derde wat jeu en lilagtig, en soo voorts: soo dat na dese verscheide verscheidentheden van pijpen en sappen, ook verscheide soort van geswellen en ontstekingen moeten ontstaan.

Noch was hier wat te seggen wegens de koors, maar dewijl ik in de angina en pleuritis sulx te voren heb afgehandelt, sullen wy de leerling daar na toe senden.

Soo het nu gebeurt dat de sappen in eenig lid van ons lighaam beginnen stil te staan, begint dat deel te sterven, 't welk men gangraena oft heet-vuur noemt; als het deel nu gansch verstorven is, noemt men het koud-vuur oft sphacelus. De oorsaken daar van sijn voor eerst verstoppingen, drukkingen van vaten, door eenige geswellen, afsnijdingen der vaten en al diergelijke dingen, welken den loop des bloeds onderscheppen. Hier door moet het bloed stollen, en het deel geen nieuwen doortogt van vochten krygende, moet sterven, even als een boom uitgaat, door gebrek van water.

De kanker verscheelt mede van het vuur oft gangraena nergens anders in, als dat het een verstervinge der klieren is, en het andere een verstervinge van vleisige deelen, even als een caries ossis mede een verstervinge van het been. Alsoo seg ik dan is de kanker

[p. 336]

eerst een verstoppinge in de klieren van de mammen, mond en diergelijke, welkers vochten als een sterk-water werden, die deelen verstoppen, en d'omleggende geduirig doorknagende, voort eet en d'aanvloeyende vochten mede bederft.

Van alle dese stoffe konde ik in 't particulier meerder by brengen, maar alsoo ik meine in de tweede druk van myn Chirurgie daar van wat speciaalder te gaan, sal ik hier niet meer seggen.