|
| |
| |
| |
Religie in ontwikkeling
‘Krinwanto wishwam aryam’
‘Maak van alle mensen op de wereld edele, nobele mensen.’
(Rigveda 9-63-5)
Suriname, land van vele culturen en een grote verscheidenheid van godsdiensten. Het Surinaamse volk houdt haar religieuze waarden hoog, alhoewel het toenemende morele verval weleens het tegendeel zou kunnen doen vermoeden. Dit verval kan beschouwd worden als een gevolg van de ernstige crisis die het land sedert de jaren tachtig teistert. Aan de andere kant zoeken onder de verslechterende levensomstandigheden en toenemende verpaupering velen juist nu hun heil en troost bij de kerk. Het aantal kerkgenootschappen en godsdienstige gemeenschappen neemt handoverhand toe, zowel in de dichtbevolkte kuststrook als in het sporadisch bewoonde binnenland. Religieuze ontwikkeling in Suriname is een zeer dynamisch proces waarin zich steeds veranderingen en vernieuwingen voordoen, zowel in orthodoxe als progressieve zin. Een eerste vluchtige blik op het straatbeeld met spandoeken die oproepen tot het bijwonen van geestelijke bijeenkomsten, stickers op voorbijrijdende auto's die getuigen dat Jezus van Suriname houdt, of een eerste kennismaking met hetgeen de media presenteren, wijst op wat er gaande is in het land. Flipkaarten op de televisie maken propaganda voor een veelheid aan spirituele activiteiten waaronder ook bijbelstudie bij het zwembad in hotel Krasnapolsky. ATV opent en sluit de dag met een christelijke voorganger. Bij het andere televisiestation, de STVS, worden alle gemeenten bij toerbeurt in de gelegenheid gesteld het volk via de buis te bereiken. Het dagblad De West heeft begin 1992 een aanvang gemaakt met een nieuwe rubriek in haar zaterdagse editie, genaamd Skoro (school). Skoro is een bijbelcursus voor de lezers van De West en staat onder redactie van de stichting Boen Njoensoe (Goed Nieuws). Daarnaast is er nog de rubriek Vraag en Antwoord waarin vanuit de bijbel wordt ingegaan op vragen van lezers.
Suriname, door de eeuwen heen bekend om haar
| |
| |
Joodse gebedsdienst in de synagoge aan de Keizerstraat.
vruchtbare bodem, blijkt dat dus ook in religieuze zin te zijn. Het aantal geschriften, kerken, mandirs en masjdids neemt toe. Zo ook het aantal gelovigen. De Stichting Al-Qalam (de Pen) heeft de afgelopen jaren vele geschriften uitgegeven die de islam presenteren vanuit de visie van de Ahmadiya Beweging. Iedere zichzelf respecterende islamitische gemeente zet zich in om in de eigen buurt een moskee te bouwen.
In de democratische staat die de Republiek Suriname wil zijn is dat ook grondwettelijk mogelijk. De Grondwet van de Republiek Suriname stelt dat niemand op grond van zijn godsdienst gediscrimineerd mag worden en dat een ieder recht heeft op vrijheid van godsdienst en levensovertuiging.
Verandering, vernieuwing en de opkomst van vrijzinniger stromingen doen zich voor bij alle in Suriname vertegenwoordigde wereldreligies, te weten het christendom, het hindoeïsme en de islam. Sommige ontwikkelingen worden gestuurd en gefinancierd vanuit wereldcentra. Jonge Surinamers ontvangen beurzen voor de studie aan islamitische universiteiten in Saoedie-Arabië, Indonesië en Libië. De World Islamic Call Society heeft een kantoor gevestigd in Paramaribo. Youth With A Mission, een internationale christelijke interkerkelijke organisatie bezoekt Suriname en het is al jaar en dag gebruikelijk dat hindoe-geestelijken uit India gevraagd worden om in bijzondere diensten voorte gaan.
Nieuwe bewegingen dienen zich ook aan. In 1955 arriveerde de eerste pionier van het bahai-geloof in Suriname. Nu zijn de bahai verspreid over het hele land. De bahai huldigen het principe dat de culturele verscheidenheid behouden moet worden en tonen respect voor de waardigheid van alle religies en alle mensen. Dit verklaart waarom zij aansluiting kunnen vinden in de Surinaamse samenleving. De traditionele godsdiensten van de indianen, bosnegers en creolen hebben het eeuwenlange cultuurcontact met de westerse cultuur en de verwoede pogingen van missie en zending hen te overstemmen, over het algemeen overleefd. Ze getuigen van de standvastigheid van geestelijke waarden. De Benedenlandse Karaïben die meer dan de andere indianen een hoog cultureel bewustzijn etaleren, zijn er zelfs in geslaagd de maraka en sambura te doen weerklinken in de Katholieke Kerk, waar zij ook Karaïbse liederen ten gehore brengen. De Arowakken, Trio's en Wayana's hebben veel van hun geestelijke cultuur verloren, een opleving is
| |
| |
Boven: De Ashkenazische synagoge Neve Shalom en de moskee van de Surinaams Islamitische Vereniging aan de Keizerstraat.
Midden: De Shri Vishnu Mandir aan de Koningstraat.
Onder: Christelijke kerk in het Latour-projekt aan de zuidrand van Paramaribo.
| |
| |
echter niet uitgesloten in het proces van toenemende culturele bewustwording.
Bosnegers die missie en zending hebben toegelaten, hebben een deel van het christelijk aanbod wel geaccepteerd maar dit niet in de plaats gesteld doch toegevoegd en ingepast in hun cultuur. Aan de traditionele godenwerelden is een christelijk pantheon toegevoegd. Creolen die hun traditionele religieuze waarden in mindere of meerdere mate trouw zijn gebleven en daarnaast ook het christendom beleven, leven met twee religieuze waardensystemen die zij niet als tegenstrijdig beschouwen, namelijk winti, hun Afro-Amerikaanse godsdienst en het christendom.
| |
Christendom
Terwijl moslims en hindoes naar hun zeggen niet aan missiewerk doen, komt de veroveringsdrang en het winnen van zieltjes, zo eigen aan de manifestatie van het christendom in de Derde Wereld, vooral tot uiting in de niet aflatende energie waarmee alternatieve christelijke kerken en sekten op agressieve wijze volgelingen trachten te winnen. Dat gebeurt middels huis-aan-huis-acties, verspreiding van tijdschriften, dogmatische frasen, haleluja-diensten en een goed gemotiveerd kader. Deze kentering begon in de jaren zestig toen de Volle Evangelie Gemeente zijn intrede deed.
Het valt niet te ontkennen dat deze groeperingen met hun aanpak, dichtbij de alledaagse realiteit, aansluiting hebben gevonden bij het Surinaamse levensgevoel. De Baptisten Gemeente is er, de First Assembly of God, de Gemeente van Jezus Christus, het Mosterdzaad, de Zevendedagsadventisten, de Wesleyaanse Gemeente, Eben Haezer, de Jehovah's-getuigen, Gods Bazuin, Stromen van Kracht, Open Poort, Bribi en nog veel meer. Bijbels worden verspreid en vertaald: de eerste bijbel in het Saramakaans verschijnt in 1991.
De traditionele christelijke kerken zijn hierdoor wakker geschud en hebben hun samenwerking, die al een halve eeuw bestaat, verder ontwikkeld. Een samenwerking die zich onder andere uit in een Christelijk Pedagogisch Instituut geëxploiteerd door hernhutters en katholieken. Er is sprake van een opleving, ook onder de jeugd. Bij de Evangelische Broeder Gemeente (EBG) wordt gewerkt aan vernieuwing en verberering van evangelisatie en pastoraat, zowel qua inhoud als omvang. Maar daar is dringend kader voor nodig. De EBG is, historisch verklaarbaar, nog altijd de creoolse volkskerk. Deze kerk heeft zich in het verleden immers beijverd voor onderwijs aan slavenkinderen, godsdienstvrijheid voor slaven, armenzorg en een kerkelijke trouwbelofte, ‘verbontu’, voor de slaven voor wie het huwelijk verboden was.
De Rooms-Katholieke Kerk is aan vernieuwing toe. Dat vinden katholieken zelf die zich al bijna twintig jaar met hun charismatische beweging met toestemming van de bisschop beijveren voor vernieuwing in de kerk. Vanuit de Rooms-Katholieke Kerk is er ook een beweging die zich geroepen voelt ten strijde te trekken tegen abortus en de visie van Rome in dezen te verspreiden. Sommige paters houden zich bezig met de bevrijdingstheologie en weer anderen met de winti-godsdienst.
De winti-godsdienst is levend gebleven en Surinamers in Nederland komen regelmatig terug voor hun fanodus, hun religieuze plichten. Enkele eeuwen van missie en zending hebben de traditionele religieuze waarden van de creolen en bosnegers niet kunnen uitwissen. Enigszins geschokt zijn de christenen daar inmiddels achter gekomen en zij houden zich nu bezig met het vraagstuk van evangelisatie en cultuur.
| |
Joden
De eens zo invloedrijke joodse gemeenschap manifesteert zich na tijden weer actief in de samenleving. Het Surinaams-Israëlitisch Maandblad Sim Shalom zag in 1990 het levenslicht en er zijn wekelijks Hebreeuwse en thoralessen voor de jeugd. Een expositie ‘Joods leven in Suriname’ in 1991 voorzag in een grote behoefte bij het publiek dat doorgaans weinig weet over de joodse cultuur. En dat terwijl vele gebruiken en ook gerechten in het land van joodse oorsprong
| |
| |
Rechts: Gebedsdienst in de Shri Vishnu Mandir.
zijn, zoals de veelgeprezen Surinaamse pastei en viadoe.
In de jaren tachtig heeft de joodse gemeente zich veel inspanning getroost om de Sefardische synagoge Tsedek We Shalom (Rechtvaardigheid en Vrede), een monumentaal oud gebouw uit 1735, onopvallend gelegen in hartje Paramaribo, met eigen middelen te restaureren. De tegenstelling tussen de Sefardische (Portugese) en de Asjkenazische (Hoogduitse) joden heeft na eeuwen haar scherpte verloren. Er is sprake van een nauwe samenwerking welke zal uitmonden in een fusie. De synagogen van deze gemeenten worden om beurten gebruikt voor de diensten.
| |
Hindoes
Het hindoeïsme in Suriname wordt vertegenwoordigd door enkele religieuze gemeenschappen waarvan de orthodoxe Sanatan Dharm en de vrijzinniger Arya Samaj de belangrijkste zijn. De leider van de Sanatan Dharm vertegenwoordigt de grootste geloofsgroep
Onder: Meisje in communiejurk.
| |
| |
onder de hindoes. Van geringer betekenis zijn de Gajatri Parivar en de Kabir Panthis, niet in het minst vanwege hun geringe aantal belijders. Recentelijk heeft de Hare Krishna-beweging voet aan wal gezet in Suriname, terwijl de Brahma Kumaris, volgelingen van Brahma Prajapati, al enkele jaren actief zijn vanuit hun vrouw-bewuste filosofie.
Bij jonge Hindostanen bestaat belangstelling voor het hindoeïsme. In tegenstelling tot het verleden, toen velen onder hen analfabeet waren en volledig aangewezen op vertolking door pandits, kan men nu lezen en schrijven en zijn klassieke werken van het hindoeïsme door vertalingen toegankelijk geworden. Zo verscheen in 1987 een Nederlandse vertaling van de Valmiki Ramayana van de hand van de jonge Surinaamse indologe Indra Kandhai-Pahladsingh. Ook diverse andere publikaties zijn beschikbaar, zij zijn erop gericht enkele basisvragen te beantwoorden. Was het vroeger het analfabetisme dat beperkingen met zich meebracht, tegenwoordig is dat de taal. Het Hindi of het Sarnami, voor velen zo belangrijk als uiting van de eigen culturele identiteit, wordt door jongeren niet altijd beheerst. Pandits prediken doorgaans niet in het Nederlands. Zij zijn bevreesd dat daarmee het Hindi verloren zal gaan. Het hindoeïsme is voor hen onlosmakelijk verbonden met het Hindi.
Progressieven onder de pandits stellen zich op het standpunt dat religie niet gekoppeld moet worden aan een taal en dat je de religie toegankelijk moet maken voor ook niet-Hindostanen. Gemeenten spelen hier doorgaans niet op in en sommige hebben daar vanwege hun orthodoxie ook moeite mee.
De jeugd die geen bevrediging vindt bij gemeenten met een voor haar starre aanpak en gebrek aan verklaringen op fundamentele vragen, zoekt zijn weg naar meditatiecentra waar de behoeften en de vraagstukken waarmee ze worstelt wel voldoende aandacht krijgen. Het welslagen van de yoga-centra is mogelijk te verklaren uit de werkwijze met aandacht voor en gerichtheid op het individu. Heel opvallend is nu de ontwikkeling bij de Gajatri Parivar, voortgekomen uit
Hare Krishnagroep in de Jodenbreestraat.
| |
| |
de Sanatan Dharm. Zij hebben het priesterschap ontkoppeld van de Brahmanen en zelfs vrouwen worden in de gelegenheid gesteld diensten te houden en de Gajatri mantr te citeren. Dit is ondenkbaar bij de orthodoxe Sanatani's. De Gajatri Parivar hebben de kerk van de uitgestorven Gereformeerde gemeente, een gebouw met een typisch Nederlandse architectuur, gekocht en omgebouwd tot mandir. In Suriname is alles mogelijk. Men verbaast zich er ook helemaal niet over dat midden in Paramaribo een moskee broederlijk naast een synagoge staat en dat hernhutters en katholieken samen een pedagogisch instituut exploiteren.
| |
Moslims
De islam mag zich verheugen in een toenemende belangstelling, ook onder niet-moslims. Geruime tijd genoten de niet-christelijke gemeenten, om historisch verklaarbare redenen, geen volledige erkenning. In 1987 is de Minister van Binnenlandse Zaken, Districtsbestuur en Volksmobilisatie een week voor de verkiezingen van november 1987 (de eerste verkiezingen na de coup van 1980) er echter toe over gegaan per beschikking een besluit te nemen om ambtenaren en personen werkzaam bij overheidsinstellingen, die lid zijn van de moslim-gemeente, voor zover de dienst het toelaat vrijdag om twaalf uur vrijaf te geven. Dit om hen in de gelegenheid te stellen hun godsdienstige plichten (Djoema) te vervullen.
De erkenning die moslims tegenwoordig ervaren schrijven zij vooral toe aan het feit dat anderen ruimdenkender zijn geworden. Niet-moslims vertrouwen hun kinderen ook toe aan scholen van moslimgemeenten.
Veel Javaanse moslims kiezen nu voor het zuiver belijden van de islam. Dit biedt geen ruimte voor de beleving van culturele uitingen die van niet-islamitische oorsprong zijn zoals de gamelan en het wayangspel. Deze ontwikkeling kan niet los gezien kan worden van de invloed van buitenlandse (Indonesische) leermeesters. Ook de leer van het Javaanse hindoeïsme, de Agama Jawa van hen die leven volgens de Javaanse adat, geniet belangstelling.
De belangstelling voor de islam, of te wel het toenemend islamitische bewustzijn, uit zich in een groeiend aantal organisaties, gemeenten en moskeeën. De buitenstaander krijgt al gauw het idee met een grote verscheidenheid aan organisaties te maken te hebben. Organisaties die evenwel van administratieve aard zijn.
De Javaanse belijders van de islam zijn volgelingen van de Shafitische school, terwijl de nakomelingen van degenen die afkomstig zijn uit India en Pakistan, voor het overgrote deel volgelingen zijn van de Hanafitische school. Er is geen tegenstelling tussen deze scholen, maar wel tussen de Ahle Sunnah en de Ahmadiya Beweging.
De moslim-gemeenten van de Ahle Sunnah, aangesloten bij de Surinaamse Moslim Associatie (SMA) beschouwen degenen die aangesloten zijn bij de Surinaamse Islamitische Vereniging (SIV) en behorend tot de Ahmadiya Beweging als niet-moslims. Zij stellen dat de islam strak begrensd is en zuiver gehouden moet worden. De Ahmadiya Beweging, die in 1984 haar nieuwe imposante Jama masjdid hoofdmoskee in Paramaribo inwijdde, presenteert de islam als een liberale, rationele, tolerante en levende religie zonder overdadige toewijding aan rituelen, zoals dat onderwezen wordt door de koran en gedemonstreerd werd door de Profeet Mohammed. Opvallende interpretatieverschillen met de Soennieten zien we bij de Jihad en de rechten en plichten van de vrouw zoals vastgelegd in de koran en de hadies.
In juli 1989 kon het nog gebeuren dat de SMA zich openlijk verzette tegen de aanwezigheid van de President van de Republiek op een Internationale Islamitische Conventie, georganiseerd door de SIV. Een dergelijke intolerantie vindt doorgaans geen weerklank in Suriname. Islamieten kunnen zondigen maar de principes van de leer mag je niet aantasten en dat hebben de Ahmadiya volgens de Soennieten wel gedaan.
De creolen, die sterk vertegenwoordigd zijn in de christelijke gemeenten, hebben nu ook moslims in hun gelederen. Christenen beschouwen dit als het
| |
| |
resultaat van missiewerk dat de moslims naar hun mening wel verrichten. Er is een goede samenwerking tussen moslims van verschillende etnische afkomst. De taalbarrière die vroeger gold is met het toenemend gebruik van Nederlands en Sranantongo opgeheven.
| |
Vrouwen
De wereldwijde beweging voor vrouwenemancipatie heeft in sommige gemeenten geleid tot een actieve participatie van vrouwen in functies die traditioneel niet aan vrouwen werden toebedeeld, of voor hen verboden waren. De Evangelisch Lutherse Kerk valt in 1983 de eer te beurt om de eerste vrouwelijke dominee, Lucretia van Ommeren, te beroepen, enkele jaren later, in 1987 gevolgd door Marjorie Slagtand. Na bijkans tweeëneenhalve eeuw is de leiding van deze kerk volledig in handen van Surinaamse en wel vrouwelijke predikanten.
De EBG verwacht op korte termijn haar eerste vrouwelijke dominees. Dat kan ook niet anders in een kerk waar vrouwen een zo actieve rol vervullen. Behalve bij de eerder vermelde Gajatri Parivar, speelde bij de Brahma Kumaris de vrouw van meet af aan een centrale rol. Evenals de stichter van de Arya Samaj, Maharishi Swami Dayanand Saraswati, stelde de stichter van de Brahma Kumaris, Prajapita Brahma, zich op het standpunt dat de vrouw een centrale plaats inneemt en bestreed de ondergeschikte rol die de vrouw in de samenleving doorgaans wordt toebedeeld. Zonder de vrouw is vrede niet mogelijk. De bijzondere verantwoordelijkheid van vrouwen voor de ontwikkeling van een moreel bewustzijn bij de jeugd kan niet ontkend worden. In Suriname kent de Arya Samaj vrouwelijke voorgangers, panditas, en de Brahma Kumaris worden geleid door vrouwen van de Raya Yogabeweging. Bij de bahai staan vrouwen ook op de voorgrond.
Moslim-vrouwen beijveren zich voor fundraising-activiteiten zoals bazaars en leveren zo een bijdrage aan de bouw van nieuwe moskeeën. Ook middels het verstrekken van kleding en voedsel aan behoeftigen vervullen zij hun moslim-plicht, de armenbelasting of zakaat.
In alle kerkelijke en vredesactiviteiten van nationale, regionale of internationale allure, zoals de Week van de Eenheid, Bidden voor de Vrede, de Christelijke Actie Week, Gerechtigheid en Vrede, treden vrouwen op de voorgrond en spelen een zeer actieve rol.
| |
Interactie
Het Surinaams volk is een religieus en tolerant volk dat de wereld bewijst dat het mogelijk is met een grote culturele en religieuze verscheidenheid toch in harmonie te leven. Deze uiting van culturele democratie zal het Surinaamse volk slechts behouden als zij tolerantie en vrijheid van culturele expressie blijft waarborgen.
Het komt weleens voor dat men aanstoot neemt aan het gedrag van anderen. Niet altijd wordt dat wereldkundig gemaakt. Als de tolerantiedrempel overschreden is en men zich beledigd voelt dan klimt men in de pen of er worden acties ondernomen. Zo diende de Sanatan Dharm in mei 1992 een aanklacht in tegen de Guyanees Deonarayan die met zijn boek Curse of the Devtas (Vloek van de Devtas) de Sanatan Dharm grof zou hebben beledigd. De 750 exemplaren van dit boekwerk werden door de politie in beslag genomen en uit de verkoop gehaald en de zaak is momenteel nog in behandeling bij het Openbaar Ministerie. De mensenrechtenorganisatie Moiwana '86 stelt zich op het standpunt dat de inbeslagneming een schending is van het recht op vrije meningsuiting en ook het Instituut Mensenrechten laat in dezen van zich horen. Het is een publiek geheim dat de Sanatan Dharm en de Arya Samaj niet gelukkig zijn met de Kali Mai Puja, de verering van de godin Kali, die op de plantage Mariënburg door voornamelijk daar werkende Guyanezen geschiedt, gepaard met het offeren van geiten en kippen.
Eind 1991 kwamen er felle reacties in het dagblad De Ware Tijd naar aanleiding van een ingezonden stuk met als titel ‘STVS en ATV, spreekbuizen van het christendom’. De inzendster, getuige haar naam van
| |
| |
Hindostaanse afkomst, leverde kritiek op het beleid van de televisiestations die naar haar mening het volk een zo grote portie kerstprogramma's opdisten dat Suriname wel een uitsluitend christelijk land leek te zijn.
In Suriname zijn niet alle religies even invloedrijk geweest en hebben niet altijd dezelfde erkenning genoten. Het christendom, de religie van de kolonisten, heeft van meet af aan erkenning genoten. De erkende kerkgenootschappen waren vroeger de protestantse, de katholieke en de joodse gemeenten. Dit betekende ook dat zij van overheidswege subsidie ontvingen. De erkenning van godsdienstige gemeenschappen van hindoes en moslims was van later datum en kwam voor het eerst tot uiting in de in 1940 afgekondigde Huwelijksbesluiten hindoes en mohammedanen. In de jaren dertig werden hindoeverenigingen en moslim-verenigingen opgericht toen bij hindoes en moslims de behoefte ontstond zich te organiseren en de juridische vorm van vereniging met rechtspersoonlijkheid moest worden gekozen
Boven: Dienst in de Grote Stadskerk van de Evangelische Broeder Gemeente.
Rechts: Dankdienst in de Suryah Mandir aan de Gemenelandsweg. Het gebouw was oorspronkelijk een christelijke kerk, zoals nog is te zien aan de kerkbanken.
| |
| |
Id Ul Azha. Mannen en vrouwen wonen gescheiden een islamitische gebedsdienst bij op het Onafhankelijkheidsplein.
omdat een regeling voor hun godsdienstige gemeenschappen analoog aan die van de kerkgenootschappen niet bestond. Decennia lang zijn hindoes gedwongen geweest hun lijken te begraven in plaats van ze te verbranden. Lijkverbranding vond begin 1969 voor het eerst op wettige basis plaats.
Christelijke hoogtijdagen waren vroeger tevens officiële of nationale feestdagen, dat wil zeggen dat zij met de zondag gelijk waren gesteld. Pas in 1971 werden een hindoe- en een moslim-feestdag erkend en tot nationale feestdag verheven, respectievelijk het Holi Phagwa en het Id Ul Fitr feest. De christenen moesten daarbij enkele van hun hoogtijdagen inleveren. Maar de verhouding is nog altijd scheef, zeggen velen terecht.
Ook de bezoldiging van religieuze voorgangers van overheidswege gold tot voor kort niet voor alle gemeenten. In de tweede helft van de jaren tachtig kwamen voorgangers van de hindoe- en moslim-gemeenten pas in aanmerking voor een honorarium. Gemeenten hebben zich ook in de politiek gemanifesteerd. In 1946 richtte pater J. Weidmann de Progressieve Surinaamse Volkspartij, de PSV, op. Een dominee van de EBG staat op de kandidatenlijst van een combinatie van partijen, en vooraanstaanden uit de hindoe- en moslim-gemeenten prijken op verkiesbare plaatsen van de VHP. En zo gaat de politieke machtstrijd niet aan de gemeenten voorbij. In de geschriften van diverse gemeenten onthoudt men zich ook niet altijd van politieke uitspraken.
Als wij nagaan hoe op zondag 19 januari 1992 voor de zesde maal wereldreligie-dag in Suriname wordt gevierd, dan moet wederom worden gesteld dat Suriname nog altijd als voorbeeld kan dienen voor vele naties in de wereld. Op deze dag zijn alle godsdiensten die in Suriname zijn vertegenwoordigd bij elkaar gebracht met als thema ‘respect voor elk individu en de mensheid’.
Henna Malmberg-Guicherit
|
|
Auteursrechtelijk beschermd