Briefwisseling. Deel 1. 1772-1794

181. Anne Luzac aan Bilderdijk, 6 Nov. 1784.

Hs. U.B. Amsterdam; A. 1b. Gedrukt: Eerste Huwelijk, 5-7; Historia 1942, 76-77.

Collatie: Als in br. 178 zijn ook nu door Van Vloten talrijke spelfouten verbeterd. Op twee plaatsen is een coupure aangebracht. Historia 1942 geeft wel den gehelen brief, doch ook niet geheel volgens het hs.: veel (niet alle) verbeteringen van Van Vl. zijn overgenomen. De brief is ondertekend: A. Luzac. De datering is foutief: blijkens het medegedeelde over Trago (in een door Van Vl. weggelaten gedeelte) moet hij van 6 Nov. zijn. Zie de annotatie. Netje schreef per abuis 6 Oct. Ook haar laatste brief heeft een dergelijke fout. Men leze den tekst in E.H. als volgt: In den 1en regel achter reproche: quelquonque. In den 4en regel i.p.v. soupçonnez: soupçonneriez. In den 6en regel achter d'avantage: Hèlas, ma conscience ne me reproche que trop souvent de l'avoir fait samedi passer pendant la promenade; mais pardonnez le moi, puisque ce n'est que mon devoir qui l'a exigé. - P. 6, r. 5 v.b. signe, lees: signal. R. 9 v.b. sensible, ingrate, lees: sensible et ingratte. R. 10 v.b. je ne voulois, lees: je [ne] voulois; dont, lees: donc. R. 14 vv.: de in het Nederlands geschreven zin is door Van Vloten gecursiveerd; het hs. heeft: Want 't zijn maar waereldze zaaken, die in vervol van tijd zig zelven zullen schikken enz. R. 18 achter vous invullen: toujours. R. 19 v.b. Puisque vous, lees: Puisque vous (vous). R. 12 v.o. inquiétude, lees: inquiétudes. R. 7 v.o. surtout, lees: surtout donc. R. 3 v.o. achter secours te lezen: Ma santé est actuellement assez bonne; elle a portant été un peu affectée par l' orible sene qui s'est passée hier au midi avec Trago. Vous la saurez sans doute? D'ailleurs je ne puis me la rappeler sans frémir; bien loin donc d'en faire la discription pour une seconde fois. La Servante qui a été présent à cet affreux Spectacle nous en a fait un recit, en étoffant presque dans ses pleurs, ce qui m'a touché au point que j'en ai eu au premier abord une espèce de convulsion. A l'apres-diné une petite fièvre qui n'a pas durée fort long tems; j'ai [eu] une excellente nuit, ce qui m'a fait beaucoup de bien; desorte que j' espère que la fraieur ne me nuira d'avantage la santé. - R. 2 v.o. et relire, lees: et que relire; Plus je, lees: Plus que je. P. 7 r. 1 v.b. l'estime de tous ceux, lees: L'estime [de] tous ceux. R. 3 v.b. le même, lees: la même [page of place]. R. 10 v.b. lees: étonnée d'appre[n]dre que mon Pére etc. R. 12 v.b.: assurant de tout, lees: assurand de taout. R. 13 v.b.: capable, lees: capaple.
Annotatie:
p. 5:	[votre long silence] n.l. vóór hun laatste wandeling op Zaterdag 30 Oct. - [Hélas, etc.] zie collatie. Zij heeft hem dus toen scherpe verwijten gedaan over zijn lange stilzwijgen; dat was haar plicht geweest, maar zij heeft er daarna vaak zelfverwijt over en wil daar nu volstrekt niet mee doorgaan in krenkende woorden (heeft zij al van ontrouw gesproken?). Zij wil het juist weer goed maken. Hij vergeve het haar! Hij heeft gelijk; zij zal stil en tevreden zijn en niet zo aan zichzelf denken, maar aan zijn moeilijk leven (maux, douleurs, désastres).
p. 6:	[waereldze zaaken] de partijtwisten en de lasten die zijn ambt hem in verband daarmee oplegt. - [vie triste et languissante] bij stiefmoeder en stiefzuster, en een vader die door overmatige drukte vaak humeurig is en haar gemis weinig vergoedt. - [Trago] zie collatie. Die ‘horrible scène’, dat ‘affreux spectacle’, waarvan de meid het verhaal heeft gedaan, ‘en étouffant presque dans ses pleurs’ vindt slechts verklaring in de executie van het harde vonnis over dezen Oranjeklant, dat de Leidse hoofdschout Van der Marck ondanks door den Prins geboden opschorting wegens gratieverzoek toch had doorgezet; vijf jaar tuchthuis, dan tien jaar verbannen; en geseling op het schavot. Die terechtstelling had echter plaats

[p. 191]

op 5 November, en niet op 5 October, zodat wij moeten aannemen, dat Netje zich in de datering van den brief heeft vergist. Het pamflet Voornaamste... Levensbyzonderheden van den alom beruchten broodbakker Adrianus Trago alsmeede deszelfs sententie en executie (Knuttel 20923) neemt allen twijfel weg door de medegedeelde byzonderheden omtrent het gedrag van het slachtoffer tijdens de tenuitvoerlegging van het vonnis: ‘hij zat, geduurende dat zyn Sententie en Vonnis geleezen wierd, te schryen als een Kind, en schreeuwde zo hard, toen hy gegezeld werd, dat men het een heel eind ver kon hooren’. Een tweede veroordeelde, een jongen van tussen de zestien en zeventien jaar, verblikte noch verbloosde, toen zijn vonnis gelezen werd, maar schreeuwde, toen hij gegeseld werd, ‘zo goed als Trago’. - Het vonnis van Trago is den 2en November 1784 gewezen en ‘geresumeerd en gepronuncieerd den 5den dezelver maand’ (crimineel Klagtboek... der stadt Leyden, inv. rechterl. arch. nr. 3, fol. 48 verso). Zie voorts N. Ndl. Jaarb. 1784, p. 1271, 1839, 1843 v., 1852; De Vaderlandsche Staatsbeschouwers (door Elie Luzac) I, 306 vv. en 367-412, zeer uitvoerig over de bevoegdheidskwesties; B.'s Gesch. d. Vad. XII, 63; Gedenkb.-Bild. (1906), Plaat V. - [la discription pour une seconde fois] onjuist uitgedrukt. Bedoeld zal zijn: het verhaal, haar gedaan door de dienstbode, nu te herhalen op schrift in den brief. - [votre obligeante lettre] de brieven van B. aan haar zijn helaas niet bewaard gebleven. De inhoud en toon van deze epistels zijn blijkbaar heel anders geweest dan die van de brn. aan Cath. Reb.; de laatste zweepten haar en eigen hartstochtelijke verliefdheid op, de eerste doelden op een geleidelijk inperken en dempen van een genegenheid, die liefde heten wilde.

p. 7:

[les beaux vers] een gedicht op haar zelf? Waarschijnlijker is, dat hij haar enkele uitgezochte, oudere gedichten heeft aangeboden. Netje hoort hem daarin tot haarzelf spreken (‘m'entretenir... par écrit’; den brief schreef zij later). - [mon Père... déjà à la Haie] die snelle tocht naar Den Haag zal geweest zijn om de schandelijke krenking van het gratierecht van den Stadhouder, in de overhaaste executie van het vonnis tegen Trago, den dag tevoren. - [11 of 12 brieven schrijven, enz.] wellicht voor haar vader, die behalve advocaat ook boekhandelaar-uitgever was? Heeft B. haar vroeger daarbij ook wel eens geholpen? Vgl. p. 15 en 16 over het pennen-snijden.