De dichtwerken van Bilderdijk. Deel 15

[p. 166]

De dieren.

Te Amsterdam, by p. den hengst en Zoon. 1817.

* * *

Over dit kleine Dichtstuk, dat eigenlijk ten genoegen van enkele vrienden gedrukt, en alleen ter volledingmaking mijner schriften, voor die het verkiezen, gemeen gemaakt wordt, heb ik den Lezeren eenige, alhoewel slechts weinige, woorden te zeggen. Voor hem, de in geene Geestelijke wareld leeft, het stoffelijke als zelfstandig beschouwt, en er de uitdrukking van het geestelijke niet in gevoelt, zal het wel eene bloote Poëtische droom en een spel van verbeelding zijn: ja niets zou my minder verwonderen, dan dat hy my by zich-zelven al lachende de bekende woorden van den Kardinaal d'Este aan Ariosto, toevoegde: Donde, Maestro Ludovico, avete pigliate tutte queste......? of, mooglijk, my wel met sint Franciscus gelijk stelde, wanneer die aan zijne Zusters de Ganzen, het Evangelie predikte. Zeker! het getal is niet groot meer, dat de innig verheven en waarlijk in 't hart wedergalmende Mozaïsche uitdrukking van 's aardrijks en 's menschen vorming, met geheel zijne ziel omhelst; die de heilige en alleen Gode waardige wording der vrouw uit des menschen boezem, in zijn binnenst gevoelt, en de voortbrengende kracht der nog nieuw geschapen Natuur (ondanks alle vermindering nog voor elken opmerker even ontzetlijk) in het onverbreekbaarst verband met het zedelijke, en in de volkomenste eenheid kan zien, of de innige Waarheid eens besefs in den echten bronwel aanschouwt, waaruit het verstand haar niet dan met hulp en vermenging van zintuiglijke (en daarom ook in zich-zelf wederstrevige) omkleedselen opneemt. Die dit niet kan, beseft zeker niet, dat de ziel zich het lichaam vormt; en de overeenstemming, of (mag ik het dus uitdrukken) de verstandhouding en het op elkander slaan van

[p. 167]

de Geestelijke wareld met de uiterlijke, of liever zintuiglijke, in beider zoo innig verband, ja eenheid, is voor hem verbroken. Hy spotte dus vrijelijk met alle waarheden, die niet in den kring eener proefondervindelijke zoogenaamde Natuurkunde zoo als zy tot nog toe bestaat, plaats houden. By zich-zelven t' huis te zijn, blijft hem onbekend, en lichaamlijke schijn is alles, waar hy in berusten kan. Hy gevoelt even weinig wat (innig en wezendlijk) Poëzy, en wat hare Waarheid is. Zoo dra hy de Westersche omplooiing van het Geestelijke met het Lichaamlijke in haar smaken kan, is hy wel voldaan; en 't verheffen der stoffelijkheid tot het geestelijke, of het vereenzelvigen van die beide, is hem eene Oostersche vreemdigheid. Doch hy zal in mijne latere schriften wel meer vinden, dat voor hem niet geschreven is, en op meer gezuiverde zelfkennis beidt, dan ik van eenige verstandfilozofie (als tot nog plaats grijpt, en voor wie zekerlijk alle bovenzinlijke waarheden dwaasheid zijn moeten) verwachten durf. Mocht men den onvergelijkelijken Leibnitz recht en innig leren verstaan, en van alle Engelsche Filozofie het bloot opzamelen van natuurproeven behouden, het menschdom zou zekerlijk minder geslingerd en gelukkiger zijn. Maar wie verstaat, of wie proeft, als het waarheid geldt? Daartoe zijn de Leerstelsels in hare ronding, daartoe de toejuiching der wareld, te lief. Maar wat echter is, dan de Waarheid, volstrekt en betrekkelijk?

Intusschen geloove men niet, dat ik hier eene nieuwe waarheid ontdekt meen te hebben. Het gevoelen van de wording der dieren, hier voorgedragen, en zekerlijk (zoo ik iets gevoel) Dichterlijk, is verre van nieuw te zijn. Ik heb voor het Dichtstukjen eenige woorden van den voortreflijken Ramsay, hiertoe betrekkelijk, aangevoerd, en voorts in zeer korte aanteekeningen, tot eenige enkele wenken der Heilige bladeren verwezen, waarin onder de afgevallen Engelen eene driesoortigheid ondersteld schijnt te worden. Den geheelen samenhang der zake, uit de honderden plaatsen die hier toe te brengen zijn, voor te dragen, zou eene opzettelijke Verhandeling eischen.

[p. 168]

Voor 't overige, men zal (vertrouwe ik) licht begrijpen dat ik my hier in geen Theologisch geschil wil inlaten, veel minder nog, iemand ontstichten. Het opbouwen, en niet het afbreken, van al wat Godsdienstige strekking heeft, was altijd mijn doel. Ook de ruwste en zinnelijkste begrippen die de Godsdienstleer inboezemt, hebben zekerlijk meer innige waarheid, en zijn het hart nuttiger, dan eene valsche Filozofie, die ze meent te zuiveren en een slip van het gordijn op te lichten, dat nog over 's menschen ziel en hare betrekkingen overhangt. Mochten zy dit willen begrijpen, die er de meening van vatten!