De dichtwerken van Bilderdijk. Deel 13

De drie lessen
of voorschriften van het recht.^*

De goede Roomsche Vorst oprecht¹

(Want, zeg ik justinjaan,

Dat vlijt in onze maat zoo slecht)

Heeft goed zijn zaak verstaan.

't Is waar, hy had een klein gebrek:

Hy was met vrouwen wat te gek;

Maar, wat zijn lijvig Wetboek raakt,

Een ander schepp' wat beters op,

Hy, Keizer met en zonder kop,²

Hy sloeg den spijker op de knop,

En heeft het wel gemaakt.

* Winterbloemen II, 92.

1 Upraihda (ons oprechte, maar in beteekenis rechtvaardige) weet men, dit hoop ik, den eigenlijken naam van dezen Keizer in zijn Volkstaal geweest, en naderhand in Justinianus veranderd te zijn.

2 Die de Anecdota van Procopius kent, weet dat volgens dezen zeer waarheidlievenden schrijver, Justinianus somwijlen ook zonder hoofd werd gezien.

[p. 198]

 

Drie Lessen gaf hy in zijn wet,

 

Waar alle plicht op rust:

 

En wie op die praecepta let,

 

Dien is het Recht een lust.

 

Daar schuilt een overdiepe zin,

 

Een magazijn van leering in;

 

En die ze tot den grond doorziet,

 

Die wijkt den ouden Salomon,

 

Zoo vol van wijsheid als een ton

 

(Hoewel hy zich op 't laatst verzon),

 

De minste stroobreed niet.

 

 

 

Ook Keizer Karel wist zeer wel

 

De waarde van dien schat:

 

Hy muntte ze op zijn pachterspel,

 

Dat niemand ze vergat.³

 

Zy zijn, in stylo nomico,

 

Het een: honeste vivito!

 

Het tweede: laede neminem!

 

En, 't grootste en derde na die twee:

 

jus suum cuîque tribue!

 

Al, spreuken, krachtig als gelee,

 

En woorden, vol van klem.

 

 

 

Het eerste voorschrift zegt, verduischt:

 

hou altijd uw fatsoen!

 

Wees zoo gekleed, gehoofd, gehuisd,

 

Als lui van aanzien doen.

 

Een koets, een dienstbô vijf of zes,

 

Een vierspan dravers, een maitres,

 

Met speel-, concert-, en dansparty,

 

Een kostbre tafel en zoo voort,

 

Met alles wat het hart bekoort,

 

Of tot den goeden toon behoort,

 

Het zij dan wat het zij.

 

 

 

Het tweede heeft niet min gewicht:

 

trap niemand op zijn teen!

3 In het randschrift van een' Hollandschen Legpenning van het jaar 1523.

[p. 199]

 

Toon, wien het zij, een fraai gezicht,

 

Hoe ook uw hart het meen'.

 

Toon nooit den slechthoofd of pedant

 

Zijn domheid of zijn onverstand.

 

Geef elk volop van lof en prijs:

 

En, loopt het ook wat buitenbeensch,

 

Wat bochelrecht, of kuit-op-scheensch,

 

Wees alles steeds met ieder eens;

 

Hoe zot dan ook of wijs!

 

 

 

Het derde, van nog meer belang,

 

Zegt, naar den eisch verklaard:

 

Haal alles naar u, grijp en vang,

 

Is 't slechts de moeite waard;

 

En sta alleen de varkensdraf

 

aan 't oovrig vee van menschdom af,

 

Die sukkels zijn niet anders waard. -

 

Cuïque, jus quod suum est!

 

De soep waar meê men zwijnen mest! -

 

Aan liên van oordeel hoort het best,

 

De vettigheid der aard.

 

 

 

Ja, wie die lessen wel betracht,

 

Die man behoeft niets meer.

 

Het eerst praeceptum maakt geacht,

 

't Houdt aanzien op en eer. -

 

Het tweede voorschrift maakt bemind,

 

En houdt ons ieder zot te vrind. -

 

Maar 't laatste schaft den overvloed. -

 

Gewis, die deze wijsheid schreef,

 

Die knevel wist wel wat hy dreef,

 

En was geen slechte bloed.

 

 

 

Nog eens. - honeste vivito

 

Beveelt, als 't eerst gebod:

 

‘Een mensch moet leven comme il faut;

 

Niet, als een poovre zot.’ -

 

Het tweede heeft niet minder kruim:

[p. 200]

 

‘Breng niemand in een kwade luim;

 

Geens stervlings gunst dient ooit verscherst.’ -

 

Doch 't laatst bevat het schoonst idee:

 

jus suum cuîque tribue!

 

‘Deel 't zwijnenvolk de spoeling meê,

 

Maar gy, behou de gerst!’