Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Gerard Kuipers]

KUIPERS (Gerard), in 1748 te Dordrecht geboren, was de zoon van Gerard Kuipers, die, na eerst als matroos gevaren te hebben, met Johanna van de Graeff, eigenares van een meester-munters-plaats, huwde en het tot hoofdgaarder van 's Lands middelen bracht. Buitengewoon ervaren in wis- en natuurkunde, gaf hij daarin lessen en hield daarover voordrachten, die door geleerden en aanzienlijken werden bijgewoond. De jonge Gerard was ook met een uitstekend verstand en wetenschappelijken aanleg begaafd; reeds op zijn vierde jaar kon hij goed voorlezen, ontving naast het gewone onderwijs, ook dat van zijn vader en bezocht daarna de Latijnsche school te Wageningen. Na deze te hebben afgeloopen, werd hij op een notariskantoor te 's-Gravenhage geplaatst en, hoewel hij toen reeds in zijn vrijen tijd de werken van Fransche schrijvers vertaalde, trok de eigenlijke studie hem onweerstaanbaar aan, zoodat hij zich, na van een Waalschen predikant eenig voorbereidend theologisch onderricht verkregen te hebben, ter verdere opleiding voor het predikambt naar Utrecht begaf. Hier genoot hij het onderwijs o.a. van Burman, Rau en Bonnet, telde H. van Alphen (zie boven, dl. I, blz. 97), V.d. Kasteele en Van Kooten (boven, blz. 221, 222) onder zijn vrienden en was lid van het godgeleerd gezelschap ‘Tandem fit surculus arbor’. Ook toonde hij zijn kennis van Oostersche letterkunde door nog als student anonym uit te geven een Missive aan de Heeren Schrijveren van de Brieven der Joden aan den Heer de Voltaire en de Proeve eener beantwoording der Missive van de Heeren Schrijveren enz., beide 1772. De doctorale waardigheid verkreeg hij in 1773 - in welk jaar hij in het Alb. Stud. staat ingeschreven - na de verdediging van een Dissertatio philologica, continens observationes ad varia Codicis Veteris Testamenti loca (Traj. ad Rh. 1773) waarbij Rau zijn promotor was en ‘waarin uitstekende proeven van 's mans grondige taalkennis en geleerdheid doorstralen’. Op 23 October van datzelfde jaar 1773 te Utrecht praeparatoir geëxamineerd, ontving hij den 29en November d.a.v. een beroep naar Zuilen, legde op 12 Januari 1774 met goed gevolg peremptoir examen af en deed den 6en Februari zijn intrede; bij de bevestiging nam Prof. Bonnet ook aan de handoplegging deel. Slechts tien maanden stond Kuipers op zijn eerste standplaats, waar hij den 18en December 1774 afscheid preekte, om een beroep naar Nieuwerkerk a/d IJsel op te volgen, dat den 10en October 1774 op hem was uitgebracht. Hier was hij van 8 Januari 1775 tot 19 Augustus 1781 werkzaam, sloeg een beroep naar Axel (1780) en naar Vere (1781) af, maar toen Vlissingen hem den 13en Mei 1781 beriep, gaf hij daaraan gehoor en verbond zich op 2 September d.a.v. aan zijn nieuwe gemeente. Hier kon zijn wetenschappelijke zin zich nog meer ontwikkelen door den omgang met

[p. 321]

zijn ambtgenooten B. Broes en J.W. te Water en door het lidmaatschap van het Zeeuwsch Genootschap, hem in 1782 aangeboden. Hij bekleedde hierin eerst de functie van tweeden, later van eersten secretaris en plaatste in de Verhandelingen een tweetal redevoeringen, nl. Over de offerhanden van Izaäk op Moria (1784) en Over de regels, die men te volgen heeft, in de opheldering der H. Schrift, uit reisbeschrijvingen (1786). Andere verhandelingen, door hem gehouden, nl. Over het hoofdoogmerk van Paulus' opvoering ten hemel, Over hetgeen geleerde genootschappen behooren in acht te nemen bij het uitschrijven der prijsvragen, Over Jacobus Bellamy en een vijftal Over de bewoning der hemelen zijn deels in handschrift bewaard gebleven, deels verloren gegaan.

Vlissingen bleek wel groote aantrekkingskracht voor hem te hebben, daar hij in 1782 voor een beroep naar Arnhem bedankte, maar toen zijn geboorteplaats Dordrecht op 19 October 1786 hem als voorganger koos, gaf hij aan die roepstem gehoor, hield den 17en December d.a.v. te Vlissingen zijn afscheidsrede en verbond zich op 7 Januari 1787 aan de Dordtsche gemeente, die hij verder trouw is gebleven, zoodat hij ook voor een beroep naar Amsterdam bedankte. Zijn plotseling overlijden had plaats op 11 Juli 1815 (abusievelijk geeft Glasius 1812 op). Hij was in 1785 te Vlissingen getrouwd met Sara Maria Akkermans, die in 1809 stierf en welk huwelijk kinderloos bleef.

Kuipers was zwak van gezondheid, leed veel aan hoofdpijn, waaraan zijn ingespannen studie zeker niet vreemd was, en meermalen was zijn leven door ziekte in ernstig gevaar. Toch nam hij getrouw zijn ambtsplichten waar, zijn katechetisch onderwijs wordt geroemd en zijn predikaties vonden een vooral in zijn ouderdom niet talrijk, maar uitgelezen gehoor. Hij bewoog zich niet gaarne in grooten kring, maar was altijd toegankelijk voor hen, die raad of bijstand zochten of over een wetenschappelijke kwestie zijn meening wilden hooren. Trouw bleef hij aan het Bijbelsch Evangelie en zijn Hervormd kerkgenootschap, al schroomde hij niet, kennis te nemen van hetgeen in die tijden van den kant der ‘verlichting’ werd verkondigd. Ook de Zending droeg hij een warm hart toe: van het nieuwe Zendeling-genootschap was hij een geestdriftig voorstander.

Zijn hoofdstudie is van den beginne af de Oostersche taal- en oudheidkunde geweest: reeds als predikant te Nieuwerkerk a/d IJsel vertaalde hij d'Arvieux' werk: Reis naar de legerplaats van den grooten Emir en beschrijving van de zeden en gewoonten der woestijn bewoonende Arabieren (Utr. 1780); hij voegde daaraan aanteekeningen toe, waaruit, volgens V.d. Palm, meer te leeren valt van de Oostersche en Bijbelsche zeden en gebruiken dan uit vele groote werken. Ook had hij een menigte aanteekeningen bijeengebracht, om een nieuwe uitgave van Paulsen's werk Over den akkerbouw der Oosterlingen te kunnen geven, maar bij zijn overlijden was hij hiermede nog niet gereed en werd alles volgens zijn wensch vernietigd. Ook de biografie, en vooral van letterkundigen, had zijn liefde. In druk verscheen slechts een Leven van Bellamy vóór de door Kuipers uitgegeven Twee nagelaten leerredenen van Bellamy (Vliss. 1790); hij had te Vlissingen een hartelijke vriendschap met den dichter gesloten, wiens Proeven voor het verstand, den smaak en het hart (Dordr. 1791) waarschijnlijk ook door Kuipers zijn uitgegeven. Zijn liefde tot biografie had hem ook ertoe gebracht, Annotata ad rem literariam Belgarum eorundemque historiam ecclesiasticam aan te leggen, als grondslag voor een ‘Dictionnaire portatif van onze geleerden’. Zijn zwakke gezondheid heeft de uitvoering van dit voornemen echter verhinderd en de Annotata zijn na zijn dood vernietigd evenals een Vergelijking van de zeden onzer voorvaderen met die van het tegen-

[p. 322]

woordig geslacht. Zijn verdiensten werden niet alleen door het Zeeuwsch genootschap erkend: ook het Provinciaal Utrechtsch en het Haagsche Genootschap namen hem onder hun leden op.

Behalve het reeds genoemde, is van Kuipers' hand in druk verschenen: Brief van Irenophilus over de voorrede van zijn vriend Broes, vóór zijn uitgave der leerredenen van Prof. Curtenius over den Heidelbergschen Catechismus (1790). Een uitlating in die voorrede werd namelijk door sommigen als verregaande ketterij gebrandmerkt (vgl. boven, dl. I, blz. 635) en gaf aanleiding tot een regen van pamfletten vóór en tegen den schrijver (zie een opsomming van titels bij Schotel, Kerkel. Dordr., II, 617-620). Van Doorninck meent, dat het geschrift van Kuipers waarschijnlijk het boekje is, aangehaald bij IJpey en Dermout, Gesch. N.H.K., III, aant. 941, blz. 284. - Gewigtig voorstel aan mijne landgenooten. - Voorrede vóór de vertaalde Geschiedkundige verhandeling over de Heidens enz., door H.M.G. Grellman (Dordr. 1791). - Volgens Van Doorninck heeft Kuipers misschien ook onder het pseudoniem ‘Theophilus’ gepubliceerd: Op het Kersfeest (Utr. 1791), Op het Paaschfeest (Utr. 1792), Op het Hemelvaartsfeest (Utr. 1797) en Op het Pinksterfeest (Utr. 1797). Het is echter niet zeker, of Van Doorninck daarmede Kuipers bedoelt, aan wien dit artikel gewijd is. In de bibliotheek der Maatsch. v. Ned. Letterk. zijn nog twee brieven van Kuipers aanwezig, nl. één, gericht aan een onbekende te Vlissingen en de ander aan M. Tydeman, aldaar.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., IX, 561. - Frederiks en v.d. Branden, Biogr. Wdb., 443. - Glasius, Godg. Ned., II, 317-320. - Schotel, Kerkel. Dordr., II, 603-620. - Sepp, Pragm. Gesch. Th., 129. - Bouman, Godgel., 208. - Mnemosyne, IV, 215 vv. - Busken Huet, Litt. Fant., 4e reeks, IX, 17, 25-27, 50. - V. Doorninck, Verm. en Naaml. Schr., I, 309, 588. - Cat. Letterk., Handschr., blz. 63. - Alb. Stud. Rh. Tr., 168.