Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Frans Knuyt]

KNUYT (CNUYT) (Frans of Fransçois de) was in het eerste gedeelte der 17e eeuw vermaner of leeraar en oudste bij de Vlaamsche Doopsgezinde gemeente te Zierikzee. Omtrent zijn geboorte- en sterfjaar en zijn levensloop bleken geen gegevens meer te bestaan. Zijn familienaam kwam in Zeeland meermalen voor.

Van zijn levensgeschiedenis zijn niet vele bijzonderheden bekend.

De gemeente, die hij diende, had reeds vroeger, in een daartoe opzettelijk geschrift (1570) geklaagd over de verdeeldheid onder de Doopsgezinden hier te lande, en aangedrongen op herstel van den onderlingen vrede; zelf wilde zij een onzijdig standpunt innemen ten opzichte van den strijd tusschen de Vlamingen en de Friezen. Dit had ten gevolge gehad dat zij door beide genoemde partijen met den ban was gestraft en dat de Doopsgezinden te Zierikzee zich den naam van Stilstaanders moesten laten welgevallen. Ofschoon hun gevoelens bijzonder met die der Waterlanders overeenkwamen, schijnen zij zich bij dezen niet aangesloten te hebben. Al was de Knuyt aan deze vredelievende gemeente verbonden, toch onthield hij zich niet van strijdvoeren. Zoo nam hij deel aan een dispuut tusschen drie Hervormde predikanten en vier Doopsgezinde leeraars, vgl. Kort en Waerachtig verhael van een seker gespreck, gehouden in Colyns-plate, den 5. November 1606, tusschen Dierick van Ecke, Frans de Knuyt, Victor N. Zeemverkooper en Klaas Roone, van de zijde der Wederdoopers, en Eduardus

[p. 70]

Adriani Booms, Henricus Brandt Willemsz. en Anthonius Laurentii Stampers, respective ministers van Colynsplaat, Zierikzee en Dreischor, van de zijde der Gereformeerde Gemeente (Catal. Bibl. Zeeuwsch Genootsch. 2e dr., blz. 415). Den 4en, 6en en 23en Sept. 1609 trad hij in zijn eigen woonplaats op bij een ander dergelijk dispuut; vgl. Corte Notulen van seker gespreck, gehouden over den Artijckel v.d. Mensch-werding onzes Heeren J. Chr. tusschen de Predikanten v. Zierikzee ter eene en Cornelis de Cuyper, Wederdoopschen Bisschop tot Haarlem, Jan v. Voorden, Bisschop tot Utrecht en Frans de Knuyt, Vermaner. Hier zijn by ghevoecht 1. Sekere Annotatien.... die Frans de Knuyt op deze Notulen ghestelt heeft .... 2. Een corte ende clare verthooninghe v.h. verschil, dat tusschen de Gheref. Kercke ende de Wederdooperen is, in het stuck v.d. Mensch-werdinghe Christi; Noch is hier achter by ghevoecht Een cort en waerachtigh verhael v.e. seker ghespreck, geh. in Colijns-plate, den 5. Nov. 1606. enz. Zie boven. Zierikzee. 1620. 4^o. (Boekenoogen, Cat. v.d. Doopsgez. enz. in: Bibl. Doopsgez. gem. Amst., blz. 182 en Cat. Bibl. Zeeuwsch Gen., blz. 415). In 1617 voerde hij nog eens weer een openbaar twistgesprek, ditmaal te Sommelsdijk met den Hervormden predikant aldaar Abr. Stamperius over den wederdoop en den kinderdoop; bij deze gelegenheid bestreed hij zijn tegenpartij met groote felheid. Deze laatste gaf van het toen verhandelde een verslag uit onder den titel Waerachtigh Verhael van het gespreck ghehouden te Sommelsdyck enz., waarop de Knuyt van repliek diende in een Verantwoordinghe. 1617.

Dat hij in zijn ambtsbediening door oprechten ijver bezield werd was inmiddels ook gebleken te Aardenburg. Aldaar had het plaatselijk bestuur bij plakkaat van 18 Dec. 1614 den Doopsgezinden verboden in de stad of in de jurisdictie daarvan te vergaderen, tenzij zij hiertoe consent hadden verkregen van de Staten. Nadat zij desondanks hadden gewaagd den 2en Maart 1615 een bijeenkomst te houden, werden hun voorgangers, twee in getal, door den baljuw gearresteerd, maar den volgenden dag in vrijheid gesteld. Toen zij echter den 2en Apr. d.a.v. opnieuw zulk een verboden vergadering hielden, verscheen daar de baljuw Wouter van Ysendoorn en nam de Knuyt met nog drie andere Zeeuwsche leeraars gevangen. Zij werden niet meer ontslagen, eer hun door de Burgemeesters van Aardenburg een geldboete was opgelegd. Daarop beklaagde de gemeente aldaar zich over het gebeurde bij de algemeene Staten, die het stadsbestuur gelastten de vervolging te staken, en het alleen toestonden op de bijeenkomsten der Doopsgezinden toe te zien, terwijl zij bepaalden dat dezen het bestuur zouden verwittigen wanneer zij begeerden te vergaderen. Zijn vroeger gehouden disputen met Hervormde predikanten hadden volgens Glasius t.a.p. mede bijgedragen tot de Knuyts gevangenneming.

Het meest maakte hij zich bekend door de uitgave van zijn geschrift, getiteld: Onder Verbeteringhe, eene Corte Bekentenisse onses Geloofs enz. waarvan onder later eenigszins gewijzigden titel nog verscheiden nieuwe drukken verschenen. (Zie ond. zijn geschr.). In dit werk, waarin de Knuyt zijn gevoelens betreffende eenige punten van geschil uiteenzette, verklaarde hij dat niet twisten zijn doel was, maar uitsluitend stichten. Ondanks deze verzekering vond het bestrijding van de zijde van den bekenden Hervormden predikant te Zierikzee Godefridus Udemans, die er een lijvig werk van ongeveer 380 bladzijden groot tegen schreef: Noodighe Verbeteringhe d.i. Schriftmatige Aenmerckingen op seker Boecxken van Francois de Knuyt, Bisschop der Mennisten tot Ziericzee genaemt Onder verbeteringe, Eene Corte Bekentenisse des Geloofs, alwaer den gront van De Knuyt ende syn mede staenders wat naerder ontdeckt wort, niet alleene uyt de

[p. 71]

Corte Notulen van het gespreck, dat de Predicanten v. Ziericzee met de Mennisten ghehouden hebben tot Ziericzee ende Colyns-plate, maer oock uyt de prothocollen van Franckenthal, Embden en Leeuwarden, als oock uyt de Schriften v. Menno Simons, D. Philips, C. de Cuyper, J. Outerman etc. Alles met eene grondighe wederlegginghe uyt de H. Schrift, ghestelt tot waerschuwinghe door G.U.C.f. Hier zyn noch bij gevoecht de Corte Not. v.h. gespreck tot Zier., mitsg. dry Registers. Zier. 1620. 4^o; 2e dr. Dordr. 1646. 4^o. (U.B. Leid.). Hierin beschuldigt Udemans de Knuyt dat deze in zijn Bekentenisse geploegd had met het kalf van Jacques Outerman, den bekenden leeraar der Vlaamsche Doopsgezinden te Haarlem, wiens rechtzinnigheid, bepaaldelijk ten aanzien van de menschwording van Gods Zoon, reeds lang in verdenking was, en tot wiens medestanders de Knuyt behoorde.

Later vond ook de heftige bestrijder der Protestanten Arnout van Geluwe in de Knuyts Corte Bekentenisse aanleiding om een aanval te richten op de Doopsgezinden en bij wijze van ‘tegen-gift’ tegen de gevoelens in dat geschrift ontwikkeld een uiteenzetting te geven van de belijdenis der Roomsche Kerk ten opzichte van de daarin behandelde punten. Hij deed dit in een werk, dat tot titel heeft: Een onoverwinnelycke Schrift-matighe Roomsche Catholijcke belydenisse des gheloofs, van Godt den Vader, Godt den Soon, Godt den H. Geest, den Kinder-doop, ende v.h. wettelyck eedt-sweeren, ende v.h. ampt der Christlycke Overheydt, ofte eene Schrift-matighe teghen-gift, ghesteldt teghen die onschriftmatighe belydenisse der nieuwghesinde Wederdooperen, voor dezen uytghegheven tot verleydinghe van de eenvoudige onnoosele herten door Françoys de Knuyt.... Hier is nog bij ghevoegt een openbare disputatie ghehouden in de stadt v. Aerdenborgh in de volle vergaederinghe v.d. Kerke der Wederdoopers tusschen Aernout v. Geluwe, ende Boudewyn de Meyer den ghepretendeerden Bisschop der Wederdoopers, in de Biesen, in Oost-Vlaander. Antwerpen. 1654. (De Cat. Doopsgez. Bibl. Amst. II, blz. 127 noemt een uitgave van 1651).

Opmerking verdient nog dat de Knuyt een der trouwste en zuiverste vertegenwoordigers onder de Vlamingen was van hen, die de oude wijze van bidden in de vergadering voorstonden; hij meende dat ieder die daaraan deelnam in en voor zichzelf moest bidden, en was dus een tegenstander van openbare gebeden.

Hij was gehuwd met Grietken Jan Bevelsdr. of Bivelsdr. Portretten zijn van hem niet bekend.

De titels der door Fr. de Knuyt uitgegeven geschriften luiden:

Verantwoordinghe. 1617. (De volledige titel van dit geschrift, dat gericht was tegen het hiervóór genoemde Waerachtigh Verhael van Abr. Stamperius, kon niet vastgesteld worden). - Onder Verbeteringhe, een Corte Bekentenisse onses Geloofs. Van Vader, Sone, ende Heylighen Geest, den Heylighen Doop, het ampt der Overheijt ende het Eedt-sweren. Met eenige Christelycke gebeden. Op blz. 146 een afzond. titel: Onder verbet., een nut en noodich onderrecht tot de godtsalighe oeffeninge des gebedts enz. Op blz. 195 een afzond. titel: Onder verbet. Chr. ghebeden, die om verscheyden nooden ende oorsaecken connen ghedaen worden. Achteraan, m. nieuwe pagin. en dezen titel: Hier volghen sommige Psalmen ende geestelijcke Liedekens. (Rogge, Cat. Rem. Bibl. Amst. St. II. Afd. II, blz. 56, 57). Z. pl. of j. (1618 1e dr.); 2e dr. Amst. 1623; 3e dr. Haarlem. 1635. 12^o; 4e dr. Amst. 1642; herdr. Haarlem 1648 en 1684; Gron. 1709. (Van de meeste dezer drukken is een ex. aanwezig in de Doopsgez. Bibl. te Amsterdam).

Litteratuur: v.d. Aa, Biogr. Wdb. VII², blz. 85. - Glasius, Godg. Ned. II, blz. 283. - Nagtglas, Levensber., blz. 551, 552. - Paquôt, Mémoires. III. p. 478. -

[p. 72]

Schyn-Maatschoen, Gesch. der Mennon. III, blz. 234. - Blaupot ten Cate, Holl. I, II (reg.). - Doopsgez. Bijdr. 1876, blz. 86; 1877, blz. 25, 26; 1897, blz. 106-109, 114, 115, 117; 1898, blz. 57, 73-76, 1908, blz. 106. - Nav. 24e Jrg. (1874), blz. 252. - Meded. v.d. Hr. P.D. de Vos, Archivaris der gem. Zierikzee.