Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Willem Christiaan Knottenbelt]

KNOTTENBELT (Willem Christiaan) werd den 19en Juni 1813 geboren te Mijnsheerenland als jongste der drie zoons uit het huwelijk van Ds. Jan Knottenbelt, pred. ald., en Cornelia Theodora van der Houven, vrouwe van Mijnsheerenland van Moerkerken, wed. van Dirk v. Assendelft de Coningh. Door dit huwelijk was zijn vader, gecommitteerde ambachtsheer van Cromstrijen, in de heerlijke rechten van zijn standplaats getreden.

Na zijn eerste onderwijs in zijn geboorteplaats te hebben ontvangen, bezocht hij van zijn twaalfde jaar het Instituut Noorthey, waar hij opgeleid werd door verschillende in- en uitlandsche onderwijzers, en vele vriendschapsbanden werden aangeknoopt, die ook later ondanks zijn geïsoleerd bestaan werden aangehouden. Den 24en Juni 1831 ingeschreven als student te Leiden, werd hij in Mei 1837 door het Prov. Kerkbestuur van Z. Holland toegelaten tot de Ev. bediening, waarna hij den 16en Maart 1839 te Leiden gepromoveerd werd tot Theol. Doctor na verdediging van een proefschrift over den Apostel der Alemannen, Columbanus, getuigend van degelijke studie. Op collatie van zijn vader, destijds em. pred. van Mijnsheerenland werd hij in dezelfde gemeente beroepen, waar hij den 4en Oct. 1840 bevestigd werd door Ds. A.M. Berkhout, pred. te Heinenoord (m. Hand. XV:26; intr. m. Mt. IV:4). Den 8en Oct. 1865 herdacht hij ald. zijn 25-jarige bediening (m. 2 Cor. IV:7). Met ingang van 1 Juni 1872 werd hij op zijn verzoek salvo honore emeritus verklaard, waarop hij den 2en Juni afscheid preekte (m. 2 Cor. XI:11). Hij vestigde zich daarna metterwoon te Katendrecht, waar hij, ongehuwd gebleven, onverwachts den 12en Oct. 1875 overleed.

Knottenbelt was iemand, die zichzelf durfde zijn, een fijn beschaafde geest met gevoel voor humor, oprecht en hulpvaardig in den omgang met jongere ambtgenooten, voor velen een uitnemend raadsman, onbarmhartig tegen al wat op humbug geleek.

Kanselredenaar was hij niet; zijn voordracht was stijf, gehaast en eentonig, hetgeen ten gevolge had, dat de waarde van wat hij sprak niet tot haar recht kwam; bij het lezen wonnen zijn woorden meer dan dubbel. Zijn gebrekkige voordracht vond haar oorzaak in zijn totaal gemis aan muzikaal gevoel, waarbij kwam een jarenlange doofheid. Van nature bezat hij echter een groote gemakkelijkheid van spreken en de gave om in een kleinen kring over een of ander onderwerp zóó te improviseeren, dat het

[p. 62]

naar vorm en stijl den indruk maakte alsof de improvisatie memorisatie was. Zijn groote bescheidenheid was oorzaak, dat hij, van het besef zijner zwakheid diep doordrongen, zich geen moeite gaf dit gebrek te verbeteren. Om zijn persoon en zijn pastorale trouw was hij in zijn gemeente echter zeer gezien. Daarbij kwam dat hij door en door bekend was met de bevolking van zijn geboorteplaats en met haar wist om te gaan.

Ook buiten zijn gemeente strekte zich zijn arbeid uit, al was in dat opzicht meer van hem te verwachten geweest. Zijn conservatisme op theologisch terrein kwam niet voort uit angstvallige gehechtheid aan het overgeleverde, maar uit zijn gemis van vertrouwen in de stelsels, die hij in zijn tijd elkander vaak snel had zien verdringen tegenover het oude dat de eeuwen door had standgehouden en nog beteekenis had ook voor hen, die er niet mee accoord gingen. Vandaar, zijn sceptische houding tegenover de nieuwere kritiek. Voor een deel werkten tot die houding ook zijn eigen natuur mee, die tot scepticisme geneigd was, en zijn kennis van de geschiedenis der Ned. Hervormde Kerk in de 17e eeuw, waarvan hij met voorliefde studie maakte. De logica, die hem lief was, vond hij meer in het oude stelsel, dat de proef der eeuwen had doorstaan dan in de nieuwere, die hij elkaar had zien opvolgen.

Behalve eenige kleine, stichtelijke opstellen verscheen van hem Emancipatie en Evangelie in De Gids. Jrg. 1857. I, blz. 250-286. In deze verhandeling bespreekt hij het vraagstuk van de vrijmaking der slaven in Suriname, waarbij zijn conclusiën sterk blijken af te wijken van de publieke opinie. Juist op grond van de zooveel indruk makende voorstellingen in Uncle Toms Cabin acht hij den toestand geheel anders dan de schrijfster ze met donkere kleuren geschilderd had. Hij betoogt dat het Evangelie, minder ziekelijk-weekhartig is dan de philanthropie, meestal door heel andere middelen zijn doel tracht te bereiken door de individuën met een nieuwen geest te bezielen, langs dien weg bestaande verkeerdheden geleidelijk ondermijnt en zoo doende zonder revolutie de grootste omkeeringen teweegbrengt.

Afzonderlijk zag van hem het licht:

Disputatio historico-theologica de Columbano. L. Bat. 1839. 8^o (gerecenseerd o.a. in Waarh. in liefde. 1840. III st., blz. 633-636).

Geschiedenis der Staatkunde van Johan de Witt. Bekroond door de Holl. Maatsch. v. Fraaye Kunsten en Wetenschappen. Amst. 1862. 8^o. Het belangrijke van deze studie, opgewekt van stijl en tal van geestige opmerkingen bevattend, is vooral hierin gelegen dat zij aantoont hoe de Witts staatkunde geheel samenvalt met diens persoon, op wien hij helder licht laat vallen. Zonder dat de persoon van den schrijver op den voorgrond komt, blijkt hier duidelijk diens levensbeschouwing.

Voorts: De Kerkvisitatie en eenige andere kerkelijke Zaken, n. aanl. v. Dr. A. Kuyper's Kerkvisitatie te Utrecht in 1868, geschiedkundig toegelicht. Leid. 1869. 8^o. De schrijver levert hierin een kritiek op Dr. Kuyper's bekende brochure naar aanleiding van de veelbesproken verklaring, den 4en Mei 1868 door den kerkeraad van Utrecht aan het Classicaal bestuur toegezonden, waarbij de kerkeraad zich buiten staat oordeelt op de vragen bij de Kerkvisitatie gedaan te antwoorden ‘omdat deze vragen hem gedaan worden namens een synode, met wier tegenwoordige waardigheidsbekleeders de kerkeraad geen gemeenschap des geloofs en der belijdenis heeft.’ Dr. Kuyper, die hier de woordvoerder was, had volgens Knottenbelt de historie beleedigd door zijn beweren, dat de kerkvisitatie in vroeger eeuwen veel meer inquisitoriaal was dan tegenwoordig, nu zij veelal in uiterlijkheden opgaat.

[p. 63]

Tegen deze bewering is het gedocumenteerd betoog van den schrijver gericht. Hij bespreekt hier de Kerkinrichting en ook (ofschoon minder uitvoerig) doop, catechisatie, kerkelijke tucht en kerkbestuur, terwijl hij eenige belangrijke bijdragen aan zijn betoog heeft toegevoegd. De stijl is helder en buitengewoon kalm; slechts enkele uitdrukkingen verraden dat het den schrijver veel heeft gekost zijn verontwaardiging in te toomen en niet scherp te worden. (Vgl. Dr. A.W. Bronsveld in: St. v. W. en Vr. 1869, blz. 1054-1057).

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb. XII (Bijvoegs.), blz. 10. - Hs. Borger. - Lb. Letterk. 1876, blz. 109-116 (necrol. d. H. Pierson). - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb. IV, k. 848 (art. Dr. H. Brugmans). - Alb. Stud. L. Bat., k. 1292. - Ned. Patriciaat. Rotterd. Geslachten II (1926), blz. 194. - St. v. W. en Vr. 1876, blz. 1318. - R. Fruin, Verspreide Geschr. IV (Hist. Opstellen IV), blz. 196, 197.