Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 5

[Hendrikadius Zwaantinus Kloekers]

KLOEKERS (Hendrikadius Zwaantinus), werd te Veenhuizen geb. den 7en Apr. 1828 uit het huwelijk van Jan Hendrik Kloekers, chef van een der gestichten ald., en Marchien Bouman. De geestelijke invloed van deze laatste droeg er zeker toe bij dat hij al in zijn jeugd begeerde zendeling te worden. Na haar overlijden verhuisde zijn vader naar Assen, en werd hij zelf door een oom, die boer was, meegenomen naar Coevorden. In diens bedrijf hield de toenmaals ongeveer elfjarige het niet lang uit. Hij keerde tot zijn vader terug en werd te Assen klerk bij den ontvanger der registratie. Onder invloed van de prediking in de gemeente der Afgescheidenen werd hij beslist voor Christus gewonnen, waarop de overtuiging bij hem versterkt werd, dat hij tot de Heidenen moest gaan. Overal kwam hij uit voor wat zijn hart vervulde; dat hij daarbij den ontvanger diens vloeken onder het oog bracht, kostte hem zijn betrekking; dit laatste had tengevolge, dat zijn vader hem het huis ontzegde. Een ouderling der Afgescheiden gemeente, die hem genegen was, stelde hierna huis en hart voor hem open en verzorgde hem vaderlijk. Toen hij belijdenis zou afleggen bij genoemde gemeente toonde hij zich bij het onderzoek, onzeker ten opzichte van het geloof in den Heiligen Geest; om die reden niet toegelaten tot het Heilig Avondmaal was hij zijn ontroering niet meester in de kerk, terwijl het Avondmaal werd gevierd. Zijn vaderlijke vriend, de ouderling, maakte hierop den predikant attent, die hem wenkte om tòch toe te treden. Deze gebeurtenis maakte een diepen indruk op Kloekers.

Met Mr. J.J.L. van der Brugghen in aanraking gekomen, volgde hij diens raad op om zich voor het onderwijs te laten opleiden aan den Klokkenberg te Nijmegen; maar om vrij te blijven openbaarde hij hem tevens zijn oorspronkelijk plan om zendeling te worden. Als kweekeling aan de Normaalschool leerde hij O.G. Heldring van Hemmen kennen, die blijkens een brief dd. 13 Nov. 1847 aan Mr. G. Groen van Prinsterer, groote verwachtingen van hem koesterde en hem in contact bracht met Groen en met Nic. Beets van Heemstede. In 1846 zond Heldring, die in dien tijd vol plannen was, hem als geleider van een aantal huisgezinnen naar den Anna Paulownapolder, waar zij zich als kolonisten zouden vestigen. Van een ander plan om hem als Christelijk boekhandelaar naar Java te zenden, kwam niets; met Groen en met Beets werd het besproken, maar de laatste zag er geen heil in.

Toen de Chinazendeling Ds. K. Gützlaff in 1850 de voornaamste steden van Nederland bezocht en als gevolg daarvan een Chinacomité werd opgericht, meldde ook Kloekers zich aan om uitgezonden te worden; uit twintig sollicitanten werd hij gekozen en in het Zendingshuis van het Ned. Zendelinggenootschap als kweekeling ongenomen. Hier wijzigden zich door eigen Schriftonderzoek zijn gevoelens omtrent den Doop; toen hij in 1854 naar China vertrok, ging hij met de overtuiging dat de kinderdoop niet overeenkomstig de Schrift was. Na zijn aankomst te Shanghaï arbeidde hij gedurende enkele jaren onder de Chineezen, niet zonder vrucht. Onder invloed van Engelsche Baptisten werd zijn overtuiging in zake den Doop nog versterkt, en in 1858 onderging hij ‘den Doop der geloovigen’. Daarop liet het China-comité hem los en ontbond zich.

Vervolgens reisde hij naar Engeland, stelde er zich in dienst van het ‘Baptist Mis-

[p. 34]

sionary Society’, en werd in 1859 door dit genootschap opnieuw afgevaardigd naar China. Verschil van gevoelen over de Avondmaalsviering (open of gesloten Communie) leidde echter tot verwikkelingen met zijn collega-zendelingen, die evenmin als het comité het met hem eens waren en tegenover hem vasthielden aan de open communie. Dit had ten gevolge dat hij in 1865 zijn ontslag kreeg.

Na zijn terugkeer in het vaderland, waar hij zich voorloopig ophield te Hemmen, was hij aanvankelijk nog niet op de hoogte van het Nederlandsche Baptisme. Hij zocht daarop kennismaking met de kleine Baptistengemeenten te Amsterdam en ook te Breda, waar door het optreden van den vroegeren Z. Afrika-zendeling W.A. Groenewoud, velen overtuigd waren geworden van de noodzakelijkheid van den Doop door onderdompeling. Heldring meende dat Kloekers' tegenwoordigheid ten goede op die beweging kon werken en haar bewaren voor buitensporigheden. Op diens aandrang daarheen gegaan had hij geen bezwaar 's Zondags met deze gedoopten Avondmaal te vieren, zonder dat echter van nauwer aansluiting sprake was.

Door H.G. Tekelenburg, invloedrijk Baptist te Amsterdam, werd zijn aandacht gevestigd op de Baptisten in de Groningsche veenkoloniën. Dit bracht hem ertoe in Nov. 1866 een bezoek te brengen aan Stadskanaal en aan Groningen. Zijn prediking daar maakte geweldigen indruk; zij berokkende hemzelf tegenkanting en smaad, maar ook achting en eerbied. Den 28en Nov. noodigde de gemeente te Stadskanaal hem uit zich voor haar beschikbaar te stellen. Eerst weifelde hij in zijn beslissing, maar toen daarop een bepaalde beroeping op hem werd uitgebracht, nam hij deze aan onder deze voorwaarden, dat men een kerk met doopvont zou bouwen en een aantal artikelen van orde aannemen. Den 13en Jan. 1867 verbond hij zich aan gen. gemeente (m. 1 Cor. II:2) ten huize van den oud-onderwijzer Hardenberg. Verschil van inzicht op bepaalde punten veroorzaakte al spoedig moeilijkheden, zelfs van dien aard, dat hij onverwijld de gemeente wilde verlaten; in laatste instantie echter werd de vrede geteekend. Kloekers bleef nog, en reeds den 7en Juli 1867 kon de Baptistenkerk te Stadskanaal, de eerste in Nederland, in gebruik worden genomen, waarbij hij sprak over Neh. II:19, 20. Op de plaats van het spreekgestoelte was de doopvont ingemetseld. Een partij in de gemeente achtte dit een gevolg van zijn doordrijven en verweet hem kerkelijkheid. De partij, die zich tegen hem kantte, bestond uit de volgelingen van den evangelist de Vrieze, die zich uit eigen beweging al vroeger te Stadskanaal had gevestigd, en wiens houding ten opzichte van de gemeente aldaar niet vrij was van dubbelzinnigheid. Na diens vertrek in Dec. 1867 werd de toestand rustiger.

Tengevolge van zijn tweede huwelijk verhuisde Kloekers in 1870 naar N. Pekela, maar tot 26 Sept. 1875 bleef hij ook nog de gemeente te Stadskanaal dienen. Daarop werd onder zijn leiding ook te N. Pekela een gemeente gesticht, die den 9en Sept. 1877 een nieuwe kerk rijk werd. In 1884 rezen er geschillen in verband met zijn op gewichtige punten veranderde inzichten. Op 25 Juni 1884 te N. Pekela in de vergadering der ‘Unie van gemeenten van gedoopte Christenen in Nederland’ (in 1881 met zijn medewerking gesticht) stelde hij zijn mandaat als president onder groot tumult in handen der aanwezigen; maar bij stemming sprak men zich uit dat hij zou aanblijven. Maar omdat hij bij zoo groot verschil van beginselen geen samenwerking meer mogelijk achtte, terwijl hij zich bewust was niets gedaan te hebben in strijd met de statuten der Unie, bedankte hij in de algemeene vergadering te Stadskanaal den 24en Juni 1885 als voorzitter en trad met een deel der gemeente uit de Unie. Van zijn gevoelens gaf hij nader

[p. 35]

rekenschap in zijn geschrift over Christus' plaatsvervangend lijden naar leer en Schriften (zie ond.). Hierin stelde hij de kerkleer voor als z.i. gevaarlijk en bedriegelijk, omdat de Schriftleer volgens hem geen onweerstaanbare roeping kende, noch plaatsvervangend sterven, evenmin voor enkelen als voor allen, noch geestelijke onmacht, noch eenige verkiezing. Reeds vroeger had hij betoogd (in De Christen, no. van 15 Sept. 1883) geen enkelen Bijbeltekst meer te zien, waarin de verkiezing geleerd werd, ‘zooals die door de Gereformeerde vaderen in navolging van Calvijn, en, door dezen in navolging van Augustinus, die door de heidensche leer van het fatalisme geleid werd, is vastgesteld geworden.’

Kloekers' geschrift werd van Baptistische zijde bestreden door J. de Hart in een referaat: De verzoening (1. juridisch, 2. ethisch, mystisch); in dr. verschenen z. jr. en pl.

De beginselen van Kloekers veroorzaakten in de gemeente te Stadskanaal de uittreding van een kleine groep, in die te N.-Pekela hadden zij een scheuring ten gevolge, waarna Kloekers met zijn aanhangers de kerk behielden en de anderen elders vergaderden, totdat na zijn verscheiden beide partijen zich vereenigden. Kloekers overleed te N. Pekela den 10en Oct. 1893.

Hij was iemand van ijzersterk gestel, dat hem tot veel arbeid in staat stelde. Vlot in het spreken en in den omgang, krachtig in het getuigen, beginselvast in het stuk van Doop en Avondmaal, wist hij invloed te oefenen. Ondanks zijn afwijkende gevoelens, die in den kring der Baptisten zooveel beroering verwekten, was hij een ernstig Schriftonderzoeker. Onder de figuren, die de vestiging van het Baptisme hier te lande bevorderd hebben, bekleedt hij een voorname plaats.

Hij was gehuwd 1^o. met Annichje Louman, die zeer kort na beider aankomst te Shanghaï overleed; 2^o. den 23en Sept. 1870 met Karsina Hovingh Wichers, weduwe van den eersten Baptistischen leeraar in Nederland, Dr. Johannes Elias Feisser (zie hiervóór Dl. III, blz. 29-32).

Van hem bestaat een portret a^o 1854, te halver lijve, rechts. Lith. d. H. Ringeling fol. (vgl. v. Someren, Cat. v. Portr. II, N^o. 2977.) Ook komt een portret van hem voor in het weekblad De Christen, orgaan der Unie van gemeenten van gedoopte Christenen (Feestnummer v. 5 Juli 1906). Van dit orgaan, waarvan het eerste nummer 15 Jan. 1882 verscheen, was hij zelf redacteur geweest. Aan het Baptistisch maandblad Titus, een stem uit de gemeenten van gedoopte Christenen in Ned., gewoonlijk Baptisten genaamd (1869-1872) werkte hij mede.

Afzonderlijk zag van hem het licht:

Open Brief aan Dr. J.H. Gunning, Th. Dr. en Pred. te 's Hage, over ‘Waarheid in de taal’, Pekela. Z. jr. (N. aanl. v.e. opstel van Gunning get. Waarheid in de taal in het Zondagsnummer v. De Standaard v. 1 Febr. 1874. Op verontwaardigde wijze bestrijdt Kl. in dezen Open Brief de kinderbesprenging, als volstrekt onschriftuurlijk. Hij spreekt hier G. aan met ‘Mijn Heer’. Diens antwoord verscheen in De Standaard, Zondagsbl. 3 Mei 1874. Vgl. J.H. Gunning J. Hzn., Prof. Dr. J.H. Gunning, Leven en Werken. II^2, blz. 557-558). - Voorts: Jezus alleen. Pekela. Z. jr. - Het plaatsvervangend lijden v. onzen Heere Jezus Christus. Z. pl. en jr. (Burgersd. & Niermans, Bibl. Theol. et Philos., N^o. 8411).

Litteratuur: G.A. Wumkes, De opkomst en vestiging v.h. Baptisme in Nederl. (Sneek. 1912) (reg.) - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., II, k. 687-688 (art. Dr. G.A. Wumkes).