Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Pierre de Joncourt]

JONCOURT (Pierre de), vader van den voorgaande, was predikant te Clermont in Beauvaisis, toen hij nog vóór de herroeping van het edict van Nantes, misschien omdat hij een vervolging voorzag, naar de Nederlanden kwam, om een beroep naar de Waalsche gemeente te Middelburg op te volgen, dat in October 1677 op hem was uitgebracht. Misschien is hij reeds vroeger in ons land geweest, want op 3 September 1669 wordt te Groningen als theologisch student ingeschreven: ‘Petrus de Joncourt, Quintinianus Picardus’, dus afkomstig van St.-Quentin in Picardië. Mogelijk is hij naar Groningen gekomen, omdat Maresius of Des Marets aldaar het hoogleeraarsambt bekleedde; deze toch was geboren te Oisemont in Picardië, dus uit dezelfde landstreek afkomstig.

Den 20en April 1678 verschijnt De Joncourt op de Waalsche synode, waar hij als leeraar bevestigd wordt en dient de gemeente Middelburg tot hij, na op 25 Maart 1699 bij de Haagsche gemeente beroepen te zijn, aldaar den 23en Augustus d.a.v. het dienstwerk aanvaardt en werkzaam blijft tot zijn overlijden op 8 September 1720. De opgave van zijn sterfjaar bij V.d. Aa en Haag (1725) en Glasius (1721) zijn dus onjuist. Hij wordt algemeen geroemd als één der beste kanselredenaars, scherpzinnig, met een levendige verbeeldings-

[p. 553]

kracht en bijzondere vastheid van karakter. Toch geven zijn levensbijzonderheden aanleiding, hem niet zoo onverdeeld gunstig te beoordeelen.

Als schrijver deed De Joncourt zich het eerst kennen door de uitgave van Réflexions et méditations chrétiennes sur divers sujets, et particulièrement pour consoler et pour instruire ceux qui se disposent à prier et à communicer (Amst. 1697). In datzelfde jaar werden zijn denkbeelden over de sacramenten door één zijner buitengewone ambtgenooten (gevluchte Fransche predikanten, die een deel van den dienst waarnamen) A. Signard, van den kansel bestreden; de Joncourt kende namelijk aan de sacramenten geen ‘valeur sanctifiante par eux-mêmes’ toe, maar achtte ze slechts ‘des sceaux et des gages médiats de la grêce’. De Waalsche synode bemoeide zich met de zaak, keurde ‘la nouvelle méthode’ van den Middelburgschen predikant af en verlangde, dat hij zich zou ‘conformer au language de la Confession de foi et du Catéchisme’. Toch verdacht men hem niet van heterodoxie en De Joncourt legde zich bij het oordeel der Synode neer.

Een storm van verontwaardiging verwekte hij echter een tiental jaren later, toen hij, als Haagsch predikant, naamloos een geschrift in 't licht gaf, waarvan hij spoedig als de schrijver bekend stond, en dat getiteld was: Entretiens sur les différentes méthodes d'expliquer l'Écriture et de prêcher, de ceux qu'on appelle Coccéiens et Voetiens dans les Provinces Unies (Amst. 1707). Het boekje bevat vier samenspraken tusschen Eudoxe, Philalèthe en Neophile over den oorsprong der geschillen ‘wegens de Kartesiaansche en Kokceaansche nieuwigheden’, over de ‘schaduwen, voorbeelden en allegoriën in de Wet’, over de verklaring daarvan en over de profetieën, maar het geheel is een scherpe aanval op Coccejus en zijn aanhangers ‘met eene bitterheid van geest, welke alles te boven ging’. Deze qualificatie van Ypey en Dermout wordt door Knappert zéér verzacht, als hij De Joncourt roemt om zijn ‘goed versneden pen’, ook getuigt, dat hij ‘op aangename wijze goede dingen zegt’ en vervolgt: ‘Terecht verwijt hij den coccejanen hunne teugellooze verbeelding in de typologie’. Maar de wijze waarop hij Coccejus aanvalt, terwijl hij vooraf belooft, niet persoonlijk te zullen zijn, is zelfs voor die tijden, waarin men weinig kieskeurig was in zijn uitlatingen tegenover tegenstanders, wel heel kras te noemen. Coccejus was, volgens De Joncourt, een godvruchtig en deugdzaam man, maar niet wetenschappelijk, duister, slecht van smaak en met ‘un défaut spécifique dans ses singularitez, généralement destituées de lumière, de solidité et d'utilité’. De Coccejanen kwamen er natuurlijk ook niet beter af: zij waren onnoozele weetnieten, wier gevoelens verwant waren met die van dwaalgeesten als hebraïsten, spinozisten en dergelijke; zij versterkten libertijnen en vrijgeesten in hun ongeloof, bewerende dat er in den Bijbel niets zekers gevonden wordt. Inderdaad maakt De Joncourt's geschrift een hoogst onaangenamen indruk, wat niet alleen blijkt uit den tegenstand, dien hij zelfs bij Voetianen vond en uit de veroordeeling door de Waalsche Synode, maar ook een vrij neutraal beschouwer als de Boekzaal-criticus, acht, dat De Joncourt's ‘oogmerk niet geweest is te bouwen, maar te breeken’. Hij noemt hem liefdeloos, onwaar, stekelig en driftig en meent, dat De Joncourt ‘nimmer zal konnen aantoonen, dat een bedienaar van 't Evangelië meer bevoegt is, om een snorker, een quaatspreeker, een komediant, een Janpottagie, een Hokus Bokus, een Arlequin (om nu niet te zeggen een volslagen leugenaar) te wezen dan een ander’ (Boekz., 1707b, 503).

Dat de Coccejanen, door dezen aanval geprikkeld, hem het antwoord niet schuldig bleven, is te begrijpen. De Leidsche hoogleeraar S. van Til gaf een Antidotum viperinis morsibus D.J. oppositum (Lugd. B. 1707), door J. Janssonius (zie boven, s.v.) vertaald als: Tegengift tegen de addersteken van P. de Joncourt (Utr. 1708), en J. d'Outrein, predikant te

[p. 554]

Dordrecht, schreef zijn Brief aan een vriend nopens het boek van Mr. de Joncourt, over de verscheide wijzen van 't verklaren der H. Schrift, nevens een voorberigt en Joncourtiana (Dordr., 1707), gevolgd door een Nabericht op sijnen brief nopens de samenspraken van Mr. Joncourt, alles ter wederlegging van de beschuldigingen, tegen Coccejus en zijn aanhangers ingebracht. Maar zelfs Jacobus Fruytier, predikant te Rotterdam, en overtuigd Voetiaan, keerde zich tegen De Joncourt en publiceerde een Dankadres aan de Heeren S. van Til en J. d'Outrein over hunne schriften (Rott. 1707), ook met de bedoeling om een verzoening tusschen Coccejanen en Voetianen te bepleiten; over de geschriften, die hiervan het gevolg waren, zie boven, III, 138. Behalve deze bestrijdingen door bekende mannen, verschenen nog twee anonyme boekjes, nl. Justification de feu M. Coccejus et de sa doctrine (Amst. 1707) vertaald als: Verdediging van de eer en leer van Coccejus tegen 't boek van Joncourt, en Le chef des moqueurs démasqué par Néophile l'Alethée ('s Grav. 1707), dat ook in 't Hollandsch is uitgegeven onder den titel: Jock en ernst of korte samenspraak over Mr. Joncourt. De schrijver van dit laatste was J.H. Coccejus, de zoon van den aangevallen hoogleeraar. In deze boekjes wordt De Joncourt ‘vry onzagt geroskamt’.

Intusschen had de Waalsche Synode zich ook met de zaak bemoeid; reeds in Mei 1707 werd De Joncourt door haar ter verantwoording geroepen en in volgende zittingen de kwestie verder behandeld, totdat hij op 25 April 1708 in zijn bediening geschorst werd tot den tijd, dat hij zijn kwetsende uitlatingen zou herroepen hebben. Zijn satyrieke toon, waar het ernstige zaken betrof, de wijze, waarop hij woorden uit de Schrift misbruikt had, en de scherpe, liefdelooze beoordeeling van achtenswaardige leeraars der kerk maakten, volgens de Synode, zulk een vonnis noodig. De Joncourt, niet dadelijk tot toegeven bereid, liet een Lettre de plainte aux églises Wallonnes des Pays-Bas (la Haye 1708) drukken, waarin hij zich over de aanvallen, die hij te verduren had gehad, beklaagde, waartegen Van Til een Ernstige aanspraak aan M. Pieter de Joncourt (Leyden 1708) en d'Outrein een Kortbondig antwoord op het klaagadresse van Mr. de Joncourt (Dordr. 1708) uitgaf. Ook poogde De Joncourt zich te rechtvaardigen door het publiceeren van een Brief, waarin hij verslag doet van het gepasseerde in 't Synode te Uytrecht, over 't boek genaamt Samenspreking over de verscheyden wijsen van de Schriftuur uyt te leggen enz. ('s Grav. 1708), maar het einde was, dat hij zich op 11 September 1708 aan den eisch der Waalsche Synode onderwierp, alle ergelijke uitingen herriep en weder in zijn bediening hersteld werd.

Nog in 1707, terwijl de Synode over zijn zaak vergaderde, had De Joncourt het noodig geacht, zijn standpunt te verduidelijken door de uitgave van Nouveaux entretiens sur les différentes méthodes d'expliquer l'Écriture etc. (1707), waarvan een vertaling verscheen als: Nieuwe samensprekingen over de samensprekingen van Philalete, rakende de verscheyde methoden van de schriftuur uyt te leggen enz. (Hoorn 1707), waarin de toon minder scherp was, maar dat toch nog de verklaring inhield, dat de Coccejanen verder van de Kerk afweken dan de Remonstranten en dat eerder met de laatsten dan met de eersten een vergelijk zou zijn te treffen. Ook dit geschrift bleef niet onbeantwoord: de Groningsche hoogleeraar J. Braunius schreef daartegen een Avertissement nécessaire aux églises (Amst. 1708), waarin hij De Joncourt een onruststoker noemde, die de tijden van de Remonstrantsche en Contra-Remonstrantsche twisten wilde doen herleven. Hierop is echter geen antwoord gevolgd. Toch had de geheele zaak voor De Joncourt nog een ander gevolg: de Staten van Holland toonden zich ook verontwaardigd over zijn aanval op Coccejus en achtten (15 Juni 1708) zijn boek ‘een twistballe’, waarin gevonden worden ‘veele schaadelijke en oproerige stellingen’, waarvan zij betreurden, dat ‘selfs tot een schandaal van onse Religie een comme-

[p. 555]

die daar teegens was uitgegeeven geworden’. Gecommitteerde Raden ontvingen de opdracht, De Joncourt's tractement voor één jaar in te houden (17 Juli 1709), waartegen hij wel een request inzond, maar het gevolg daarvan is niet bekend. Een gelijkluidend oordeel als dat der Staten van Holland, gaven Gedeputeerden der stad Leiden over het boek van De Joncourt, gelijk blijkt uit een handschrift, vermeld in Burgersdyk en Niermans' Bibliotheca theologica et philosophica, no. 7815.

Behalve de meer bekende, boven genoemde vlugschriften over de zaak van De Joncourt, moeten er nog andere verschenen zijn, die in het Naamreg. van J. van Abkoude meest in verkorten titel worden genoemd. Het zijn: Joncourt veroordeelt en beschouwd ('s Grav. 1709). - Consideratien op den brief van M. de Joncourt. - Bedenkingen over de Consideratien gemaakt op den brief van Joncourt. - V.D.M., Onpartijdig oordeel over de schriften van de Kerke van d'Outrein en Joncourt. - Joncourt veroordeelt en beschaamt door de handeling van de Synodens. - Korte aanmerkingen over verscheide Schriften van geleerde mannen bij occasie van de tractaaten van Joncourt. - Brief aan N.N. over Joncourt, aanmerkingen over 't boek van P. Hamer. Dit boek van Hamer (zie boven, III, 491, 492) is zijn Brief ter verdediging der prophetische aanmerkingen enz. in het wonderjaar 1702 tegen de aanvallen van Joncourt ( 1708).

Nadat de storm tegen De Joncourt, door hemzelf verwekt, gestild was, heeft hij zich verder rustig gehouden en nog de volgende werken het licht doen zien: Pensées utiles aux Chrétiens de tous les états (la Haye 1710). - Lettres sur les jeux de hasard (la Haye 1713; 2e dr. 1714). Deze brieven, vier in getal, zijn bij den tweeden druk vermeerderd met een vijfde over l'Usage de se faire céler pour éviter une visite incommode, wat de schrijver een zonde noemt. De eerste brieven zijn vooral gericht tegen La Placette, die het hasardspel alleen schadelijk acht om de verkeerde dingen, die het met zich kan brengen, terwijl De Joncourt het absoluut veroordeelt, omdat het krachtens zijn aard veroordeelenswaardig is. La Placette verdedigde zich tegen deze meening, wat De Joncourt aanleiding gaf tot het schrijven van een Nouvelle lettre sur les jeux de hasard pour servir de réplique à la défense de M. de La Placette (la Haye, 1713; 2e dr. ald., 1714). - Lettres critiques sur divers sujets importans de l'Écriture Sainte (Amst. 1715). - Een uitgave der Psaumes (Amst. 1716). - Considérations sur l'origine de Job et la vérité de son histoire etc. (la Haye 1720). Na zijn dood verscheen nog: Entretiens sur l'état présent de la religion en France, où l'on traite amplement de l'autorité des papes et de ses fondemens (la Haye 1725).

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i, v. - Glasius, Godg. Ned., I, 296, II, 183. - Ypey en Dermout, Gesch. N.H.K., III, 178 vv. - Ypey, Kr. kerk 18e e., VII, 233 vv. - Knappert, Gesch. N.H.K., II, 8-11. - Reitsma, Herv. en Herv. K., 672. - Schotel, Kerkel. Dordr., II, 53, 54, 147. - Haag, La France Protestante, VI, 83, 84. - Knuttel, Verb. boeken, 60. - Nagtglas, Levensber., I. 490. - Hartog, Predikk., 154. - Sepp, Staatstoezicht, 105, 106. - Kühler, Socinian., 251. - Poujol, Hist. et Infl. des Egl. Wall. d.l. Pays-Bas, 137, 154, 168, 180-182, 192. - Bull. Egl. Wall., I, 99; III, 53. - Alb. Stud. Gron., 104.- Abkoude, Naamreg., 180; aanh., 108. - Boekz., 1698b, 373; 1707a, 169; 1707b, 499 vv., 557.