Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Wiltetus Bernardus Jelgersma]

JELGERSMA (Wiltetus Bernardus), in December 1755 te Harlingen geboren, studeerde eerst te Franeker, waar hij reeds op 9 October 1776 tot doctor in de wijsbegeerte promoveerde op een Specimen physicum de caloris influxu in electricitatem, dat tegelijk werd uitgegeven met een reeds door hem bewerkt Specimen experimentorum Lagenam Leidensem spectantium. Dadelijk na deze promotie begaf hij zich naar Leiden, liet zich, volgens de opgave in het Alb. Stud. ook meester in de vrije kunsten, op 22 October 1776 als student in de theologie inschrijven en werd op 1 September 1777 candidaat onder de classis Bolsward en Workum. Den 2en November d.a.v. aanvaardde hij de Evangeliebediening te Exmorra, bleef daar tot 8 September 1782 en deed veertien dagen later intrede te Weidum. In April 1793 te Boxum en Blessum beroepen, preekte hij op 26 Mei van dat jaar afscheid te Weidum, om zich den 9en Juni 1793 aan zijn nieuwe gemeente te verbinden. Ofschoon hij blijkens zijn geschriften een man van studie was, schijnt hij toch als vurig Patriot bekend gestaan te hebben, zelfs zou hij volgens de Politieke Kruier, gedurende zijn verblijf te Weidum een jaar lang kapitein van een Patriottisch vrijcorps geweest zijn. Bij de omwenteling in 1795 werd hij dan ook, evenals zijn ambtgenooten T. Joha en G.A. Abbring, gekozen om zitting te nemen in het college der ‘Provisioneele Representanten van 't Friesche Volk’, dat 60 leden telde en op 19 Februari 1795 na eedsaflegging werd geïnstalleerd. Het volgend jaar als secretaris van dat college met een staatkundige opdracht naar Amsterdam gezonden, vernam hij daar, hoe de meer gematigde partij, waartoe hij behoorde, op 28 Januari was ten val gebracht, hetgeen hij zich zóó heeft aangetrokken, dat hij op 22 Februari 1796 overleed. Hij was gehuwd met Maria a Meinsma, die hem overleefde. Eén zijner twee zoons, Gerbrandus, geboren in 1791, diende de Ned. Herv. kerk als predikant in

[p. 534]

de gemeenten Kimswerd (1815-1823), Warmenhuizen (1823-1827) en Wormerveer, ontving in 1857 emeritaat en overleed in 1866 te Baambrugge aan de cholera.

Jelgersma, die in 1795 tot lid van de Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen benoemd was, heeft zich in zijn tijd zeer bekend gemaakt door de beantwoording van een viertal prijsvragen. De eerste, bewerkt met J. Engelsma Mebius, predikant te Jorwerd, is in 1789 door het Haagsch Genootschap met goud bekroond en onder den titel: Verhandeling, in welke het onderzoek der H. Schrift den Christenen, zoo voor zich zelven, als met hunne huisgenooten aangeprezen wordt enz., in de Werken van dat Genootschap (1789) opgenomen; een uittreksel is te vinden in Boekz., 1791b, 16-28. In 1790 bekroonde Teyler's genootschap met zilver en plaatste in het 11de deel der Verhandelingen, Jelgersma's Verhandeling over de vraag: Hoe zal men den Grondregel der Protestanten, dat ieder Christen, zijnes verstands magtig, geregtigd en naar zijne bekwaamheid, verpligt is, om in zaken van den Godsdienst voor zig zelven te oordeelen, duidelijkst verklaren, en deszelfs aannemelijkheid ten bondigste bewijzen? Sepp acht het opmerkelijk, dat noch Jelgersma, noch de andere bekroonden, het vraagstuk rechtstreeks en duidelijk in verband met het gezag der symbolische boeken beschouwd hebben. Jelgersma's standpunt is echter gereedelijk af te leiden uit zijn woorden, dat hij de symbolische boeken waardeert als den vereenigingsband van Christenen, die te zamen een genootschap uitmaken, maar dat ‘nooit een mensch aan zich zelven ongelijker kan zijn, dan een protestant, die zich tot gewetensrechter over zijn naasten opwerpt’. Sepp acht ‘dat gemis van echt historiesch onderzoek aangaande de plaats, welke.... aan het verbindend gezag der symbolische boeken moet worden toegekend’, een gevolg van het toenmalig academisch onderwijs, vooral te Utrecht, waar ‘de symbolen à tort et à travers gehandhaafd’ werden, maar zóó, dat de leeraars der kerk later weinig daarover spraken, of alleen met de nietszeggende lofspraak: ‘de schoone formulieren’. Het is te begrijpen, dat de Utrechtsche hoogleeraar Bouman bij zijn critiek op Sepp in Godgel. in de 18e en 19e eeuw, daarop vuur vat en Sepp ‘deze uitval der onverdraagzaamheid’ verwijt, waarbij ‘juist het gehate Utrecht de zondebok’ wordt.

Jelgersma's derde Verhandeling over de vraag: Zijn er goede gronden om Gode hartstogten (of aandoeningen) toe te schrijven? enz. is even bekend geworden als de vraag zelve en, door Teyler's genootschap met goud bekroond, in het 14e deel der Verhandelingen (1794) opgenomen. Ook hier is Sepp's oordeel niet onverdeeld gunstig: hij stelt dit antwoord beneden het met zilver bekroonde van A. Hulshoff: ‘Jelgersma declameert, Hulshoff redeneert’ en: ‘Scherp bepalen is J.'s talent niet’. Eindelijk bekroonde de Maatschappij tot Nut van 't Algemeen Jelgersma's vierde verhandeling evenzeer met goud en gaf haar uit in het 4e deel van haar Verhandelingen (1795) onder den titel: Verhandeling over de vraag: Welken invloed heeft de naarstigheid, zoo op den voorspoed en het waar geluk van ieder mensch in het bijzonder, als op het welzijn der Maatschappij in 't algemeen? enz.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Ypey en Dermout, Gesch. N.H.K., IV, 48. - Van Veen, Geref. K. in Friesl., 22, 31. - Sepp, Pragm. Gesch. Th., 36, 39. - Bouman, Godgel., 167, 168. - Romein, Pred. Friesl., 175, 183, 308. - Arch. K.G., V, 253, 288, 296; VI, 210. - Alb. Stud. L.B., 1123. - Boekz., 1776b, 506; 1789b, 284; 1795a, 641.