Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Isaac Jaquelot]

JAQUELOT (Isaac), wiens naam soms JACQUELOT wordt geschreven, was de zoon van Abraham Jaquelot, Fransch predikant te Vassy (Champagne), en werd aldaar op 16 December 1647 geboren. Reeds op 21jarigen leeftijd tot het predikambt toegelaten en als ambtgenoot naast zijn vader werkzaam, maakte hij zich spoedig bekend door zijn welsprekendheid. Na de herroeping van het Edict van Nantes begaf hij zich naar Heidelberg, waar hij bij de keurvorstin-weduwe van de Pfalz in hooge achting stond, maar reeds in 1686 vertrok hij naar den Haag. Hier werd hij gekozen als één der twee gevluchte Fransche predikanten, voor wier levensonderhoud de leden der ridderschap in de Staten van Holland hadden besloten te zullen zorgen, waarvoor hij op den laatsten Zondag van iedere maand een vroegpreek moest houden. Hoewel hij daarbij veel toehoorders trok, begon men spoedig zijn rechtzinnigheid in twijfel te trekken en hield hem voor den schrijver van Avis sur le tableau du Socinianisme de Mr. Jurieu (1690), dat naamloos tegen dien invloedrijken Waalschen predikant verschenen was, maar waarvan Jaquelot steeds het auteurschap ontkend heeft. Niet alleen wekte dit geschrift de groote verontwaardiging van Jurieu op, maar de Waalsche synode, in 1691 te Leiden gehouden, riep Jaquelot ter verantwoording, om tegelijk zijn gevoelen over verschillende leerstukken te vernemen. Nauwlijks was men echter met zijn zaak begonnen, of Jaquelot barstte los in een stroom van verwijten en verliet de vergadering onder bedreiging, dat hij het hoogerop zou zoeken. De Synode zond onmiddellijk een verslag van het gebeurde aan de StatenGeneraal en de Staten van Holland, om hun steun te vragen en aldus Jaquelot te voorkomen, maar weldra bleek die voorzorg onnoodig, daar deze, thuis gekomen, dadelijk zijn groote heftigheid betreurde en aan de Synode schreef, dat hij zich aan haar uitspraak zou onderwerpen. Nu werd er een commissie benoemd, die met medewerking van den Haagschen kerkeraad een rapport zou uitbrengen over zijn leer en gedrag.

Enkele jaren verliepen, waarin Jurieu evenwel zijn aanvallen op Jaquelot voortzette en blijkbaar was de publieke opinie ook niet van diens rechtzinnigheid overtuigd. In 1692 gaf hij namelijk een viertal preeken uit, getiteld: De Jésus Christ, qui est le Messie et le vrai Dieu, waarvan de Boekzaal (1693a, 458-460) een korte aankondiging geeft en hierbij vrij stekelig opmerkt, dat er ook menschen zijn, die over de goddelijkheid van Christus spreken, niet om die bekende waarheid te bevestigen, maar om ‘af te weren 't quaad vermoeden dat in 't gemeen of by byzondere personen tegen hen opgevat was, alsof zij in dit stuk niet al te rechtzinnig waren’, zonder evenwel den schrijver met name onder deze laatste kategorie te rangschikken. In 1694 wordt Jaquelot dan ook weer voor de Waalsche Synode te Gouda geroepen en over allerlei leerstukken ondervraagd, o.a. de drieëenheid, uitverkiezing, volharding der heiligen, den zondeval, toestand der heidenen, die Christus niet gekend hebben enz. Zijn rechtzinnigheid wordt onverdacht verklaard, hoewel hij gecensureerd wordt om zijn gebrek aan eerbied tegenover de Leidsche Synode en het gebruik van ‘expressions singulières, inconnues à nos théologiens’. Ook Jurieu ontvangt een vermaning, om voortaan wat gematigder te zijn in zijn beschuldigingen en beide partijen sluiten vrede met elkaar.

In 1698 en volgende jaren publiceerde Jaquelot zijn Lettres à MM. les prélats de l'église

[p. 530]

gallicane (la Haye 1698-1700), om de Fransche bisschoppen tot verdraagzaamheid op te wekken, een werk, dat reeds bij eerste verschijning de verontwaardiging van den Delftschen Waalschen predikant E. Benoît opwekte. Hij, ‘qui se peint lui-même comme un homme patient, pacifique’ (Poujol), veroordeelde ze in een Apologie présentée à MM. les Conducteurs des Eglises Wallonnes des Provinces Unies (la Haye 1698) als veel te gematigd, waarop Jaquelot in een Réponse à l'Apologie de Mr. Benoît (la Haye 1699), opgesteld 24 December 1698, antwoordde.

Intusschen zou Jaquelot's verblijf in den Haag niet meer van langen duur zijn: koning Frederik I van Pruisen, die hem had hooren preeken, was zóózeer met hem ingenomen, dat hij hem tot zijn hofprediker benoemde, en zoo trok Jaquelot in September 1702 naar Berlijn. Hier, waar hij buiten het bereik van Jurieu was, durfde hij openlijk voor zijn Arminiaansche gevoelens uit te komen, wat geen aanstoot schijnt gegeven te hebben. Hij bond echter een strijd aan met Bayle, dien hij in zijn Conformité de la foy et de la raison (Amst. 1705) een vijand van allen godsdienst noemde, omdat Bayle voortdurend de rede daartegenover stelde. De laatste beantwoordde hem in zijn sinds 1704 uitkomende periodiek: Réponse aux questions d'un Provincial, weder uitvoerig door Jaquelot bestreden in zijn Examen de la théologie de Mr. Baile, répandue dans son Dictionaire critique, dans ses Pensées sur les comètes et dans ses Réponses à un provincial etc. (Amst. 1706). Bayle liet zich niet onbetuigd in zijn Entretiens de Maxime et de Thémiste, ou réponse à l'examen de la théologie de M. Bayle par Jaquelot (1706), het laatste werk van zijn hand, waaraan hij den dag vóór zijn dood nog gewerkt en de copie 's avonds (27 December 1706) naar de drukkerij gezonden had. Zijn tegenstander schreef hiertegen nog een Réponse aux entretiens composez par Mr. Bayle. Jaquelot overleed te Berlijn op 15 of 20 October 1708, evenals Bayle als 't ware met de pen in de hand, bezig met een werk over de goddelijkheid der H. Schrift, dat het licht zag onder den titel: Traité de la vérité et de l'inspiration des livres du vieux et du nouveau testament (Rott. 1715; la Haye 1716; Amst. 1752). Het laatste hoofdstuk is door den uitgever bijgevoegd.

Behalve de bovengenoemde geschriften gaf Jaquelot nog: Réflexions sur les Mémoires de M. l'évêque de Tournay, touchant la religion (Cologne 1684). - Dissertations sur l'existence de Dieu, où l'on démontre cette vérité par l'histoire universelle de la première antiquité du monde, par la réfutation du système d'Epicure et de Spinosa etc. (la Haye 1697). Een kort uittreksel komt voor in Boekz., 1697b, 302, 303. Over dezelfde stof handelt een Examen d'un écrit qui a pour titre: Judicium de argumento Cartesii pro existentia Dei petito ab ejus idea. Hierin verdedigt hij Cartesius tegen Werenfels, over wiens meening verschillende strijdschriften in periodieken uitkwamen; dat van Jaquelot is in het Journal des Savans (1700) te vinden. - Dissertation sur le Messie (la Haye 1699). - Essais de quelques exercices de devocion (Berlin 1704). - Lettre sur le traité de la souveraine perfection (Amst. 1708). - Na zijn dood verschenen: Sermons sur divers textes de l'Ecriture Sainte (1710) en Que la religion chrétienne est très-raisonnable (la Haye 1710). Bovendien heeft F. Halma een paar verhandelingen van Jaquelot in het Hollandsch vertaald en uitgegeven achter een vertaling van Bayle's artikel over Spinoza, opgenomen in zijn Dictionaire. Halma gaf dit alles uit onder den titel: Het leven van B. de Spinoza, met eenige aanteekeningen over zijn bedrijf, schriften, en gevoelens, door den Heer Bayle... nevens een kort betoog van de waarheid des Christelijken godsdiensts; en twee verhandelingen, I. Van de ziel. II Van Gods Wezentlijkheid, door den Heer Jaquelot... vertaalt door F. Halma. De voorreden behelst eenige aanmerkingen tegens 't Levensvervolg van Philopater (Utr. 1698). Het Kort betoog, hier genoemd, is, volgens de

[p. 531]

voorrede, een uittreksel uit Jaquelot's werken, terwijl de Twee verhandelingen onverkorte vertalingen zijn.

Jaquelot wordt vooral als prediker hoog geroemd; aan zijn preeken, die door kortheid uitmunten, ontbreekt al te zeer een ordelijke uiteenzetting der denkbeelden, maar hij volgt een preekwijze, geheel afwijkende van die, welke toen bij de Hollandsche predikanten gebruikelijk was. Besteedden de laatsten veel aandacht aan exegese en tekstverklaring, Jaquelot hechtte weinig daaraan, maar gebruikte den tekst slechts, om daaraan vast te knoopen wat geschikt was, om de gemeente te onderrichten en op te bouwen. Uit den bijval, dien hij vond, blijkt wel, dat deze predikwijze voor velen groote aantrekkelijkheid had.

Litteratuur: Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., II, 633. - Luïscius, Alg. Hist. Geogr. en Geneal. Wdb., V., 538. - Jöcher, Gelehrten-Lexicon, II, 1844, 1845. - Poujol, Hist. et influence des Egl. Wall. dans les Pays-Bas, 177, 178, 191, 203, 223, 224. - Serrurier, P. Bayle en Hollande, 187-189, 205. - Sepp, Staatstoezicht, 99. - Haag, La France Protestante, VI, 36-39. - Bull. Egl. Wall., I, 130; III, 56. - Petit, Bibl. Ned. Pamfl., II, n^1s 5504, 5514. - Boekz., 1706b, 336-343.