Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Leonhardt Johannes Friedrich Janssen]

JANSSEN (Leonhardt Johannes Friedrich) heeft zich meer als geschied- en oudheidkundige dan als theoloog bekend gemaakt en slechts gedurende zéér korten tijd de Evangeliebediening waargenomen, maar ook op het gebied der godgeleerdheid heeft hij van zijn bekwaamheid een proeve gegeven. Zijn vader, Arnold Engelbarth Janssen, van Duitsche afkomst en in 1771 te Calcar geboren, was eerst predikant te Vierlingsbeek, daarna te Bergharen en Hernen, eindelijk te Herwen, Pannerden en Aardt, werd in 1825 emeritus en overleed in 1834 te Zevenaar. Uit zijn huwelijk met Elisabeth Aleyda Margaretha Vermeer (haar zuster was de moeder van Ds. C.F. Gronemeyer, tot 1908 predikant te Amsterdam) werd als tweede zoon op 23 December 1806 te Herwen Leonhardt Johannes Friedrich geboren.

Evenals zijn oudere broeder Willem Johann Albrecht, die van 1826 tot 1829 predikant te Eck en Wiel was en in 1864 overleed, studeerde Janssen in Utrecht, waar hij op 20 September 1824 werd ingeschreven. Het onderwijs van Van Heusde, maar vooral van den oriëntalist Pareau had voor hem groote aantrekkingskracht; later volgde hij ook de lessen van Royaards, Van Oordt en Heringa. Betamelijke eerzucht deed hem meedingen naar de gouden medalje, uitgeloofd door den senaat der Utrechtsche hoogeschool voor de beantwoording der prijsvraag: ‘Exponatur magnifica vehementissimae tempestatis descriptio, quae Psalmo XXIX continetur etc.’ en op 24 Maart 1828 werd hem, bij loting met zijn

[p. 507]

medestudent J.E. de Voogt, die hoogste onderscheiding toegekend. Zijn verhandeling is uitgegeven onder den titel: De magnifica vehementissimae tempestatis descriptione, quae continetur Psalmo XXIX (Traj. ad Rh. 1829) en werd gunstig beoordeeld door Steenmeyer in Godg. Bijdr., 1829, blz. 631 vv.

Den 5en Mei 1830 door het Provinciaal kerkbestuur van Gelderland tot den predikdienst toegelaten, ontving hij reeds den 22en September d.a.v. een beroep naar Neerlangbroek, waar hij op 2 Januari 1831 door Ds. O.G. Heldring van Hemmen bevestigd werd. Doch maar al te spoedig maakte zich een onverwinbare melancholie van hem meester, hij zag tegen het ambt op, door hem te hoog gesteld, en legde het nog in October van hetzelfde jaar neer. Eerst vestigde hij zich weer te Zevenaar, gaf daar een jaar lang belangeloos les aan leerlingen der Latijnsche School, maar toen zijn oom Janssen, predikant te Pfalzdorf, tusschen Kleef en Goch gelegen, zijn aandacht vestigde op Romeinsche oudheden, in die buurt gevonden, trok hij daarheen op onderzoek uit, nam ijverig deel aan opgravingen en niet alleen had hij hieraan een volledig herstel zijner krachten te danken, maar oudheidkunde en geschiedenis verwierven zóózeer zijn belangstelling, dat hij zijn leven verder aan die wetenschappen, in den ruimsten zin des woords opgevat, gewijd heeft. Zijn talrijke publicaties, hier beneden vermeld, leggen daarvan getuigenis af. Spoedig had hij de aandacht der wetenschappelijke wereld op zich gevestigd: in November 1835 werd hij tweede conservator bij het Museum van Oudheden te Leiden, in Februari 1836 bevorderde de senaat der Utrechtsche hoogeschool hem honoris causa tot doctor in de letteren en in April 1840 volgde zijn benoeming tot conservator bij voornoemd museum, welk ambt hij 33 jaren vervuld heeft. Den 20en October 1868 bij Kon. Besluit benoemd tot directeur van het Munten Penningkabinet als opvolger van Prof. van der Chys, is hij in dien werkkring nog een klein jaar werkzaam geweest; een hartkwaal deed hem, den ongehuwde, verpleging zoeken in het stadsziekenhuis te Rotterdam, waar hij reeds na drie weken, 22 Juli 1869, overleed. Vier dagen later werd hij te Overveen bij zijn moeder begraven, waar Prof. J.H. Scholten hartelijke woorden te zijner nagedachtenis sprak.

Janssen wordt aldus geteekend door één zijner vrienden: ‘Zijne edele, rijzige, waardige doch niet forsche gestalte was de woonplaats eener zoo edele ziel, als er maar schaars eene gevonden wordt.... matig, eenvoudig, nederig’. Bij een betamelijk gevoel van eigenwaarde toch bescheiden, was hij vol waardeering voor hetgeen anderen deden en zacht in zijn oordeel; een Christelijk filoloog, die dagelijks in zijn Grieksch Nieuw Testament las, op zijn ziekbed de hulp van deskundigen vroeg, om daaruit te hooren voorlezen en toen ook erkende, dat Christus zijn eenige troost in leven en sterven was. Toch was hij geen kamergeleerde, die buiten het maatschappelijk leven stond: hij was jaren lang lid van de stedelijke schoolcommissie te Leiden, heeft het meeste bijgedragen tot stichting van het Lees-museum en behoorde onder de oprichters van de Nederlandsche Gustaaf-Adolf-vereeniging. Ook nam hij het initiatief tot het oprichten van een gedenksteen ter eere van den bekenden letter- en landbouwkundige Le Francq van Berkhey, die in 1852 in den koormuur der Hooglandsche kerk werd geplaatst, en belastte zich gedurende twee jaar, 1860 en 1861, met het redacteurschap der Konst- en Letterbode, wat inderdaad geen sinecure was. Het denkbeeld van den Franschman Alexandre Vattemare, om een letterkundigen ruilhandel van wetenschappelijke werken in het leven te roepen, had zijn volle sympathie en met den bibliothecaris Holtrop en den archivaris Bakhuizen van den Brink gelukte het hem, gedurende een negental jaren dit voor Nederland te bewerken, waarvan de Rapporten der Commissie van de internationale ruiling, die van 1852 tot 1860 uitkwamen, getuigenis afleggen.

[p. 508]

Aan waardeering der letterkundige en geleerde wereld heeft het hem zeker niet ontbroken. Van niet minder dan 28 binnen- en buitenlandsche genootschappen was Janssen lid; ze zijn achter zijn levensbeschrijving in Letterk. Lb. opgesomd en daaronder komen o.a. voor: de Maatschappij der Ned. Letterkunde, het Provinciaal Utrechtsch, Friesch, Zeeuwsch, Noord-brabantsch Genootschap, het Geschiedkundig genootschap te Maastricht, het Koninklijk Oudheidkundig genootschap, het Koninkl. Ned. Instituut, de Koninkl. Academie van Wetenschappen en de Hollandsche Maatschappij van Fraaie Kunsten en Wetenschappen, waarvan hij jarenlang bestuurder was en als voorzitter de vergadering in September 1857 opende met een toespraak Over den vooruitgang van ons geslacht. In de Maatsch. der Ned. Letterkunde was hij een zeer gewaardeerd lid - ook voorzitter - van de Commissie voor Geschied- en Oudheidkunde. De keizer van Rusland schonk hem de ridderorde van St. Anna, 3e klasse, die slechts bij uitzondering aan buitenlanders ten deel viel.

Janssen heeft buitengewoon veel geschriften het licht doen zien; in het tijdschrift Astrea van 1851 gaf Dr. Wap een volledige opsomming van hetgeen tot dien tijd door Janssen geschreven was, maar alles te zamen gerekend tot aan het eind van zijn leven, heeft hij meer dan 250 publicaties, bijna alle op het gebied van geschiedenis en oudheidkunde, voor de pers bewerkt, en of zij van grooter of kleiner omvang zijn, steeds getuigen zij van bijzondere nauwkeurigheid en nauwgezetheid. Afzonderlijk gaf hij de volgende werken uit: Grafheuvelen der oude Germanen, ontdekt, beschreven en toegelicht (Arnh. 1833). - Gedenk-teekenen der Germanen en Romeinen, aan den linkeroever van den Nederrijn ontdekt (Utr. 1836). - DeGermaansche en Noordsche monumenten van het Museum te Leyden (Leyd. 1840). - Over de Vaticaansche groep van Laocoön (Leyd. 1840). - Inscriptiones Etruscae, 2 st. (Lugd. B. 1840). - Beschreibung eines Römischen Ziegels, mit zweifachen Lateinischen Alphabet, ausgegraben in der Nähe von Nymegen (Leyd. 1841). Dit is ook in het Hollandsch verschenen als: Een Romeinsche tegel enz. ('s-Grav. 1844). - Beschrijving van Monferland (Amst. 1841). - Etrurische inscriptiën (Leyd. 1842). - Oudheidkundige Mededeelingen, 4 st. (Leyd. en Arnh. 1842-1846). - Inscriptiones Graecae et Latinae (Lugd. B. 1842). - De Grieksche, Romeinsche en Etrurische monumenten van het Museum te Leyden, 5 aflev. (Leyd. 1843-1848). - De Nederlandsch-Romeinsche daktyliotheek, of verzameling der gegraveerde steenen van Rom. afkomst, in de Nederlanden gevonden (Leyd. 1844). Suppl. 1-3 (Leyd. 1846-1866). - (Met Leemans) Oudheidkundige kaart van Nederland en België, met alfabethische naamlijst (1845). De naamlijst is ook afzonderlijk uitgegeven als: Romeinsche, Germaansche en Gallische oudheden in Nederland, België en een gedeelte der aangrenzende landen. - De godsdienstleer der Oude Zeelanders (Middelb. 1845). Dit is het antwoord op een prijsvraag, door het Zeeuwsch Genootschap uitgeschreven en door dat Genootschap uitgegeven. - De boom van Jesse (Utr. 1846). - Drentsche oudheden (Utr. 1848). - De Geestelijken en het nieuw ontwerp van Grondwet, of beoordeeling van art. 86 (Leid. 1848). - De Grieksche en Romeinsche beelden en beeldwerken uit het Museum van Oudheden (Leid. 1849). - Over de ontdekking van Niniveh (Utr. 1850). - Ontdekking van Romeinsche oudheden te Hemmen (Arnh. 1850). - Beschrijving van Grieksche en Romeinsche grafreliefs (Leid. 1851). - Oudheidkundige verhandelingen en mededeelingen, 3dln. (Arnh. 1853-1859). - Over de Catacomben van Rome (Utr. 1854). - Beschrijving der Etrurische grafreliefs (Leid. 1854). - Over het onderaardsche Rome (Amst. 1856). - Hilversumsche oudheden. Eene bijdrage tot de ontwikkelingsgeschiedenis der vroegste Europeesche volken (Arnh. 1856). Dit was tevoren in de Letterbode van 1855 en 1856 verschenen. - (Met J.H.

[p. 509]

Maronier) Tafereelen en berigten uit de geschiedenis der Prot. kerk in onze dagen (Leid. 1857 en vlg. jaren). Tot 1868 heeft Janssen daaraan medegewerkt; de uitgave is voortgezet tot 1888 en geschiedde ‘door en ten voordeele van de Ned. Gustaaf-Adolf-vereeniging’. - De muurschilderijen der St. Janskerk te Gorinchem (Amst. 1858). - Haarlemmermeer-Oudheden (Amst. 1858). - Beschrijving der terra cotta's uit het Museum te Leiden (Leid. 1862). - Les Inscriptions grecques et étrusques des pierres gravées du Cabinet de S.M. le roi des Pays-Bas (La Haye 1866). Over ditzelfde onderwerp schreef hij in de Versl. en Meded. der Kon. Acad., IX (1865). - Bovendien gaf hij in Letterk. Lb. een Levensbericht van A. Blussé (1851, blz. 17 vv.), vertaalde Bellamy's Roosje in het Duitsch als: Röschen; eine poëtische Erzählung (Emmer. 1834, oorspronkelijk in het Elberfelder Intelligenzblatt van 1833 opgenomen) en uit het Duitsch, met een voorrede van zijn hand: Ewald, De assyrische en babylonische ontdekkingen met betrekking tot schrift en taal beoordeeld (Leid. 1851), terwijl hij ook een Voorrede schreef bij het Dagboek van Aylva Rengers, te Java 1827-1830 geschreven, dat hij ook ter perse bezorgde en afstond aan de Bijdr. t.d. kennis der Ned. en vreemde koloniën, Jg. 1844-1846. Evenzoo zorgde hij voor de uitgave van Het Hof te Voorst, bewerkt door Sloet (Amst. 1863). Bekend is ook zijn krachtdadige medewerking aan het Repertorium der verhandelingen en bijdragen betreff. de geschiedenis des Vaderlands, door Fruin e.a. uitgegeven en waarvan Janssen het Voorberigt schreef.

Talrijk zijn ook de soms groote, maar meest kleine verhandelingen en artikelen, door hem in tijdschriften geplaatst. Zij werden opgenomen in Versl. en Meded. der Kon. Acad. v. Wetensch., de Verhand. v.h. Kon. Ned. Instituut, de Jaarboeken v.h. Kon. Ned. Inst., de Handelingen en de Werken der Maatsch. d. Ned. Lett., de Chr. Volksalmanak, de Drentsche, Utrechtsche, Geldersche Volksalmanak, de Vrije Fries, Hermans, Noordbrab. Oudheden, de Godg. Bijdr., de Bibl. v. Theol. Letterkunde, het Arch. v. Kerkel. Gesch. van Kist en Royaards (waarin vooral belangrijk is: De Ned. Herv. kerk in Kleefsland, vooral te Wezel, in de XVIe eeuw, dl. V, blz. 307-422), Bijdr. v. Vad. Gesch. en Oudheidk. van Nijhoff, de Ned. Spectator, de Konst- en Letterbode, waarin vele zijner artikelen met A-Z onderteekend zijn, de Navorscher, Tijdspiegel, Van der Monde's Tijdschrift, het Alg. Letterl. Maandschr., de Revue Archéologique, de Bonner Jahrbücher, de Rheinische Jahrbücher, Gerhardts Archaeologische Anzeiger en Mittheilungen, herausgeg. v.d. Thüringisch-Sachsischen Verein. Bovendien plaatste hij in 1834 en 1835 nog anonym korte gedichten in Duitsche tijdschriften en heeft hij vele artikelen in couranten geschreven. In handschrift bevinden zich van hem in de Bibliotheek der Maatsch. der Ned. Lett.: een register op een onuitgegeven deel van Johan van Bloijs, Hierna volgen de Lantrechten van Overijssele, anno 1551, en een brief uit 1860 aan H.W. Tydeman te den Haag.

Litteratuur: Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., IV, 811. - Frederiks en V.d. Branden, Biogr. Wdb., 390, 391. - Letterk. Lb., 1870, 3-51, door J.T. Bodel Nijenhuis. - W.N. du Rieu, Ter nagedachtenis, in Ned. Spectator, 1869, 366, 376. - J.C.G. Boot, Levensberigt van Janssen in Jaarb. Kon. Acad., 1869, 1. - R. Chalon, Nécrologie de Janssen in de Revue de la Numismatique Belge, 1869, 501. - Knuttel, Bibl. v. Kerkg., 158, 315. - Alb. Stud. Rh.-Traj., 254. - Boekz., passim.