Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4

[Henricus Hollingerus]

HOLLINGERUS (Henricus) was van den Boven-Rijn afkomstig en wordt Henricus van Straesburch genoemd, als hij in Januari 1597, waarschijnlijk door bemiddeling van Fontanus, door het Hof van Gelderland naar den schout van Voorst wordt gezonden, om te Terwolde op proef te preeken. Dit deed hij den 30^en Januari 1597 tot genoegen van die gemeente, welke hem op een tractement van f 200.- per jaar tot predikant aanstelde. Reeds in December d.a.v. klaagt Hollingerus over het kleine tractement, dat hij tot f 300.- wil verhoogd zien, hetgeen door den raadsheer Van der Hell wordt ondersteund, ‘angesien hij bij desen duieren tiit hem met weynnigher nyet en konde onderhouden’. Men kwam evenwel niet tot overeenstemming, doch reeds op het eind van December ontving Hollingerus een beroep naar 's-Gravenweerd of Schenkenschans, waar hij in Januari 1598 door Fontanus bevestigd werd. Wel is het opmerkelijk, dat hij op de Geldersche synode van 13 Juni 1598 weder over zijn tegenwoordig tractement klaagt en vergoeding van reiskosten naar zijn nieuwe standplaats wil hebben, die hem nog niet zijn uitbetaald. Zijn telkens herhaalde afvaardiging naar de synode in de volgende jaren toont echter, dat hij in zijn classis een geëerd man was.

In 1616 naar Grave beroepen, trad hij daar in April 1617 in dienst, maar in 1618 daagde de Synode van Dordrecht hem met de bekendste Remonstranten, als Episcopius, Dwinglo, Poppius e.a., vóór zich, zoodat hij toen zeker als één der voormannen van die richting heeft bekend gestaan. Ook blijkt dit uit de twistgesprekken, ter Synode gehouden en door Brandt weergegeven, waarbij hij meermalen op den voorgrond treedt en onbeschroomd van zijn gevoelens getuigde, zoomede uit de woorden, die hij tot de andere Remonstranten sprak, toen zij uit de Synode verwijderd werden: ‘Gaet uit de vergaderinge der boosen’. Toen later den geciteerden nog allerlei vragen werden gedaan, o.a. over de Remonstrantsche vergadering, te Rotterdam in Maart 1619 gehouden, klonk het bitse antwoord van Hollingerus:

[p. 175]

‘Ik ben te Dordrecht op de Synode geciteert om de vijf Artykelen te verdedigen, en niet om met sulke onnutte en dwaese vraegen gequelt te worden’, wat tengevolge had, dat hij gedurende drie uren werd gevangen gehouden.

Van zijn predikambt ontzet, trok hij eerst met verschillende lotgenooten naar Waalwijk en kwam met Lomannus den 24^en Februari 1621 te Antwerpen, waar de tweede vergadering der Remonstranten reeds gehouden was, maar de Directeuren nogmaals een vergadering belegden, om ook aan de nieuw aangekomenen de onlangs opgestelde Confessie voor te leggen en hun bedenkingen te hooren. Zij brachten in dit stuk eenige verbeteringen aan en op hun voorstel werd de Confessie door Episcopius met een epilogus besloten.

De laatste drie maanden van het jaar 1621 diende Hollingerus in commissie de gemeente Amersfoort met Woudenberg en Bunschoten, in 1624 zien wij hem met Pollio voor vier maanden aangesteld, om Alkmaar, Wormer en Schoorl te bedienen, terwijl hij nog in hetzelfde jaar, evenals Lansbergen, V.d. Borre en Sapma, tot provisioneel classicaal gedeputeerde was benoemd, aan welk college o.a. ‘de bezorging der kerken en de correspondentie’ werd opgedragen. In 1629 is hij te Schoonhoven en wordt den 27^en November van dat jaar naar Alkmaar verplaatst, waar hij blijkbaar gaarne was, want toen hij in Juni 1630 voor een half jaar de bediening te Tiel zou waarnemen, wilde hij liever in Alkmaar blijven. Toch vertrok hij naar zijn nieuwe standplaats, waar hij in 1632 als eerste vaste predikant werd aangesteld, maar het is niet uit te maken, of hij hier reeds sinds 1630 onafgebroken werkzaam is geweest. In 1634 is hij nogeens wegens zijn prediking door den magistraat beboet en bovendien met inkwartiering van eenige soldaten gestraft, terwijl hij in 1642 aanwezig was op een Generale Vergadering te Amsterdam. Reeds in datzelfde jaar is Tiel vacant, zoodat hij toen òf afgetreden òf overleden is; zijn sterfjaar is althans niet bekend.

Deze gegevens omtrent de laatste levensjaren van Hollingerus zijn ontleend aan Tideman's Biogr. Naaml. Rem. Br. Nu vermeldt De Jongh in Pred. Geld. echter, dat Hollingerus tot de Gereformeerde kerk is teruggekeerd, in zijn ambt hersteld werd en nog van 1631 tot zijn overlijden in 1636 zijn oude gemeente Terwolde diende. Welke van beide opgaven de juiste is, kan met de ten dienste staande gegevens niet uitgemaakt worden: Dr. J.S. van Veen berichtte mij, dat noch de Acta der classis van Overveluwe noch die der Geldersche Synode eenige bijzonderheid vermelden, alleen de komst van H. Hollingerus te Terwolde in 1631 en zijn overlijden in 1636. Mogelijk zou zijn, dat er twee predikanten van denzelfden naam bij de Remonstranten gediend hebben, waarvan de ééne tot de Gereformeerde kerk is teruggekeerd, de andere in 1642 de Algemeene Vergadering te Amsterdam bijwoonde; één van beiden zou dan de vader kunnen zijn van Everardus Hollingerus (achtereenvolgens Remonstrantsch predikant te Bommel, Brielle en Buren, † 1671), daar deze weder een zoon Henricus had, die de Broederschap diende als leeraar te Oudewetering, Brielle en Gouda, waar hij in 1726 overleed.

Toen de Rotterdamsche magistraat in 1622 een standbeeld van Erasmus in metaal had laten gieten ter vervanging van het arduinen, dat door de Spanjaarden deerlijk gehavend was, wekte dit de verontwaardiging van een deel der Gereformeerde gemeente. Ds. Jacob de Leeuw had in een predikatie reeds zijn afkeuring betuigd en nu drong men erop aan, dat de ‘afgod’ geweerd zou worden. Anonym,

[p. 176]

maar van de hand van Hollingerus, verscheen toen: Des ouden hoochstgheleerden ende wijtvermaersten H. Desiderij Erasmi, borghers van Rotterdam, requeste. Gedruckt buyten Rotterdam 1622, een geestig verzoekschrift, aan Erasmus in den mond gelegd, waarin hij zich over den haat der predikanten beklaagt en de overheid van Rotterdam verzoekt, hem te beschermen; mocht hun de macht daartoe ontbreken, dan verzocht hij de zaak voor de Staten van Holland of voor de synode te brengen. Zeker heeft dit geschrift ertoe bijgedragen, om de Zuid-Hollandsche synode, waarop de ontevredenen zich inderdaad beroepen hadden en die in 1622 te Gorinchem gehouden werd, te doen besluiten, niet verder op deze zaak in te gaan, omdat ‘het oprechten van alsulcke statuen een middelmatige saecke is ende een politycq gebruick heeft en dat sij (de ontevredenen) daeromme niet behooren haer daeraen te stooten, veel weyniger daeromme de eenicheyt der kercke te breecken ofte te verlaten’. Het request zelf is afgedrukt bij Van Vloten, Paschier de Fijne, 120-124. In het volgend jaar verscheen nog een geschrift van Hollingerus, weder anonym uitgegeven, en thans meer in 't bijzonder tegen Ds. de Leeuw gericht, getiteld: Spongia Erasmi, dat is uytwissinge der calumnien ... Jacobi Levii (1623); dit behelst een samenspraak tusschen Erasmus en dien predikant over de preek, door laatstgenoemde gehouden, en waarin acht punten uit die toespraak achter elkander worden besproken en weerlegd. In dit werkje (blz. 14) wordt ook vermeld, dat de kosten der Dordtsche synode één millioen gulden bedroegen, wat echter een schromelijke overdrijving is.

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Tideman, Biogr. Naaml. Rem. Br., Reg. - Sax, Niëllius, 68, 70, 86, 102, 145. - Wagenaar, Fontanus, 105. - Van Vloten, Paschier de Fijne, 120 en aant., 36. - Brandt, Reformatie, III, Reg.; IV, 5, 722. - Reitsma en V. Veen, Acta, IV, Reg. - Knuttel, Acta, I, 58. - Reitsma, Herv. en Herv. K., 526. - Knappert, Gesch. N.H.K., I, 119, 135. - Tr. en Zw., 1917, 265. - V. Doorninck, Verm. en Naaml. Schr., II, 192, 193, 521. - Arch. K.G., XV, 9, 20, 54. - Arch. Ned. K.G., N.S., XIV, 268, 269; XVI, 86. - V. Alphen, N.K. Handb., 1903, Bijl., 156.