Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Joost Hendricksz]

HENDRIKSZ (HENDRICKSZ, HENDERICKSZ, HENDERICKZEN) (Joost), geboren in 1592, was eerst vijf jaren lang te Harlingen, daarna te Amsterdam gedurende dertien jaren leeraar der Doopsgezinden; na een ‘zeer vruchtbaaren Dienst’ overleed hij den 2^en Maart 1644. Hij werd geroemd als een getrouw en welsprekend leeraar.

Toen te Harlingen de vereeniging deels in 1610, deels in 1626 tot stand gebracht tusschen de Vlaamsche en de Friesche Doopsgezinden, ernstig verzet veroorzaakte,

[p. 678]

zagen vele Hollanders daarin een zeer gewenscht begin van meer algemeene verzoening tusschen de partijen onder de Doopsgezinden en schreven in 1627 een brief tot bevordering van den vrede, waarop in 1628 eene Presentatie volgde, met welker verdediging o.a. Joost Hendriksz zich belast zag.

Als voorganger der Vereenigde Vlaamsche gemeente te Amsterdam voerde hij een polemiek met Denys van der Schuere en Jacob Cornelisz. van Dalen, leeraars bij de Waterlandsche gemeente aldaar, over den dood van Christus. Van meening, dat deze beide in dit stuk dwaalden, gaf hij in 1640 zijn hieronder vermeld geschrift uit, Eenighe Extracten enz. Hoewel het anoniem was verschenen, erkende hij echter zelf er de auteur van te zijn.

De beide Waterlandsche leeraars bleven op dit geschrift hun antwoord niet schuldig en gaven uit: Korte Vertooninghe van de onware beschuldigingen, gepleecht in een Boecxken sonder naem des Autheurs, geintituleert, Eenighe Extracten enz. Waer in den Autheur poogt de Leere van de voorsz. Leeraren verdacht te maken, dat volgens haer gevoelen volgt, dat niet voor ons ghestorven is Gods Eenige, Eygen en Ware Sone. Ghestelt tot waerschouwingh van de eenvoudigen, en de waerheydt lievenden.... Met kennis, en toestemming harer Mede-Dienaren. Gedr. te Amsteldam, voor Denys Van der Schuere. 1640. 8^o. Het geschil bestond in niet veel meer dan woordenstrijd. Met het daarop gevolgde Nader Bericht van Joost Hendriksz was het geëindigd.

Ook tegen P. Bontemps, ‘bedienaer des H. Evangeliums in de Fransche tale binnen Haerlem’, die de Doopsgezinden bestreed¹⁾, trad hij in geschrifte op. Blijkbaar vereenzelvigde Bontemps hem met Geeraerd van Vryburgh; ten onrechte, want van dezen laatste verscheen nog in het jaar nà het overlijden van Joost Hendriksz een tegenschrift tegen een eveneens in 1645 uitgegeven geschrift van Bontemps.

Na J. Hendriksz' verscheiden werd een bundel met leerredenen van zijn hand uitgegeven, waarvan tal van drukken het licht zagen. Aan den tweeden druk werd toegevoegd een ook door hem gestelde verhandeling over het wederaannemen van degenen, die wegens buitentrouw uit de gemeente waren uitgebannen.

Op zijn overlijden verschenen tal van lijkdichten.

Van hem bestaan verschillende portretten, die hem voorstellen in zijn sterfjaar, op 51-jarigen leeftijd, o.a. een ter halver lijve rechts, zittende voor een tafel met opengeslagen Bijbel bij het Ev. v. Matth. Zond. jaartal in de plaat. Met 4 reg. vs. v. J. Soet. Door C. de Pas. 4^o. Onder deze plaat een 8 reg. vers v. J. Soet afz. bijgedrukt. Dezelfde plaat komt voor, op versch. and. wijzen uitgegeven, o.a. versneden, zonder handen en Bijbel, borstb. in ov., m. 4 reg. vs. v. A. Spinniker. Door J.C. Philips. 4^o; alzoo bij Schijn-Maatschoen, Gesch. der Mennon. II (tegenover blz. 646). Vgl. Muller, Cat. v. Portr., N^o 2320-2325; v. Someren, id., blz. 320.

Zijn geschriften zijn:

[Anon.] Vrede-Handelinghe, Openbaer Gehouden, tot Amsterdam, den 3. 4. en 5. October 1630. tusschen de Dienaren der Vlaemsche Gemeente ter eender, ende de Vereenighde Hoog-Duytschen en Vriesen ter ander zijde. Mitsgaders Twee Brieven vande selfde Hoogh-Duytschen, d'eene Anno 1592. aende Poolsche Broeders, d'ander Ao 1630 aende Vlaemsche Gemeente. Als mede Noch Eenes Vreed-lievenden Ernstighe Aenmaeninge tot gemeynschap der Heyligen. Amsterd. 1630. 8^o. (M. gedicht a.d. keerzij

1) Zie: Biogr. Wdb. v. Prot. Godg. in Ned. Dl. I, blz. 489, 490.

[p. 679]

v.d. titel). - [Anon.], Olyftacxken, of Schrift. aenwijsingh over wat lieaen den vrede Godts staet, oock hoe deselve tot vrede .... verbonden zyn; beneffens een christel. presentatie, waermede alle .... kinderen Godts tot .... eenigheyt.... worden genoodight. Door de ghemeente Godts tot Amst.... de Vlamingen, met toe-stemminghe van veel andere gem..... Hier is nog bij-gev. de Vredehandelinge, Openbaer ghehouden tot Amsteldam, den 3, 4 ende 5 Oct. 1630, tusschen de dienaren der Vlaemsche Gem.... ende de Vereen. Hoogduytsche en Vriesen .... Mitsg. een Korte Vertooninge van hetgene .... verder gehandelt is in de Vergad. in Amst. van .... 3 tot .... 7 Juny 1636. Haarl. 1636. 8^o. - [Anon.] Eenighe Extracten, soo uyt den Catechismus, ghesteldt door Reynier Wybrantsz, als mede uyt eenige schriften, door Denys van der Schuure en Jacob Cornelisz., Leeraren in de Gemeente, die men Waterlanders noemt, binnen Amsterdam, handelende van den Persoon Christi; waer uyt blyckt, dat volghens haer ghevoelen niet voor ons ghestorven is Die, dewelcke sy selve belyden, Godts Eenighe Eighen, en Ware Sone te syn. Gestelt in Vraegh, en Antwoord, tot opmerck van den Eenvoudighen. Gedr. te Amsteld. 1640. 8^o. - Nader Bericht van hetgene Denys van der Schure en Jacoh Cornelisz segghen in seecker Boecxken, dat sy met kennisse, en toestemmen van haer Mede-Dienaren hebben laten uytgaen, Geintituleert, Corte Vertooninge van de onware beschuldiginge, gepleecht in seker Boecxken sonder naem des Autheurs; voorghestelt in seeckeren Brief. Amsteld. 1640, 8^o. - XXXVIII corte, stichtelijcke Predicatiën. Amst. 1646. 4^o; de 2^de dr. verscheen onder denzelfden titel: waer achter: Een Predicatie op den Karsdag en Een Christelycke ondersoeckinge wanneer men dengenen, die om een Buytentrouw van de gemeente gestraft is weder behoort aen te nemen. Haerlem. 1647. 8^o. De 3^de dr. (1650) bevat nog bovendien een Hemelvaartpreek: XXXIX corte en stichtel. Predic. enz. In 1666 verscheen nog een uitgave getiteld: XXXX korte en stichtel. Predic., ontworpen ende schriftelijck naer-gelaten by wylen .... J. Hendricksz. Den 5^en Dr. verbet. en met nog een predic. vermeerd. Amst. - Wederlegginge van de argumenten voorgestelt door P.B. om te bewijsen dat dat de Menniste leeraers zijn beyde Goddelijcke en menschelijcke majesteytschenders. Amst. 1643.^1) - Spongie tot afwasschinge van de vuyle vlecken, die P.B. de Mennisten nu weder heeft aenghewreven in Naeder (sic!) ontdeckinghe van de grove en schadelicke dwalingen der Mennistische secte den Blocq genaemt. Amsteld. 1643.^2) - Klage des Vredes aan alle Doopsgezinde Amst. 1650 4^o.

Litteratuur: Schijn-Maatschoen, Gesch. der Mennon. II, blz. 646-648; III, blz. 295-299. - Blaupot ten Cate, Friesl., blz. 66. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb. IV, k. 1082 (art. v. K. Vos). - Hartog, Gesch. Predikk., blz. 67. - v. Slee,

1) Hierop antwoordde P. Bontemps in: Naerder Ontdeckinge van de grove en schadelicke dwalingen der Mennistische Secte, den Blocq genaemt, ende der gener, die met haer gevoelen. Met Wederlegginge vande uytvluchten v. Joost Hendriksz. Haerl. 1643.
Ook verscheen van denzelfde: Wederlegginge v.d. onghegronde uytvlucht en menighvuldighe lasteringhen v. Joost Hendricksz ende v. Geeraerd Vrijburgh, ongheluckige advocaten v.d. dwalinghen der Mennisten. Haerl. 1643.

2) Hierop volgde een anon. geschrift: Bril waerdoor men siet, hoe schoon Joost Hendriksz de Blocksche Mennonisten met sijn Spongie ghewasschen heeft. Amst. 1644. Dit werd weer beantwoord in een ook anon. verschenen verweerschrift: Oogwater tot verlichting van die met konnen sien door dien donckeren Bril onlanghs uitgegheven. Amst. 1644. Schrijver van dit laatste was Lambert Lammerts (Rogge, Cat. Pamfl. Rem. Bibl. (Contra-Rem. geschr.) blz. 249).

[p. 680]

Socin., blz. 177. - Doopsgez. Bijdr. (1892), blz. 75. - Naaml. Doopsgez. Schr., blz. 45. - Cat. Doopsgez. Bibl. II (reg.) - Cat. Rem. Rott., blz. 70. - Knuttel, Bibliogr. v. Kerkg., blz. 361. - Rogge, Cat. Pampfl. Kon. Bibl. St. II Afd. II, blz. 59. - Cat. Luth. Sem., N^o 2574. - v. Doorninck, Verm. en Naaml. Schr., N^o 2614, 4054. - Nav. 13^de Jrg. (1863), blz. 47, 112.