Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Olivier van Hattem]

HATTEM (Olivier van) werd in 1572 te Utrecht geboren uit een aanzienlijk geslacht. Zijn ouders waren overtuigde Calvinisten en bestemden hem voor predikant. Hij studeerde te Franeker (ingeschr. 23 Juni 1595), eerst in de medicijnen, waaraan hijzelf de voorkeur gaf; daarna, tengevolge van ongunstige omstandigheden, legde hij zich ook op de theologische studie toe. De bewering dat hij ook te Leiden zou gestudeerd hebben wordt niet gestaafd door het Album Stud. dier academie, waarin zijn naam niet voorkomt. ‘Ten leste’, zoo verklaart hijzelf, ben ick wt iver ende raedt mynder verwanten, tot de Calvinisten predickdienste naer hare wyse verordent, geroepen, ende geëmploieert geweest, ende dat van den 18 Octobris anni 1596 af, doen ick naer d'examinatie ende publique disputatie in d'academie van Franeker te 10 uren voor de middach ben opgenomen ende geconfirmeert’. Reeds in zijn studententijd verdiepte hij zich ook in Roomsch-Katholieke schrijvers; nadat zijn leermeester Sybr. Lubberts te Franeker hem daarop eens betrapt had, werd hij zelfs openlijk ter verantwoording geroepen.

[p. 571]

Nog in 1596 zou hij predikant zijn geworden te Hagestein,¹⁾ maar heel waarschijnlijk is deze onderstelling niet. Indien hij te Hagestein is geweest, kan hij er gepredikt hebben van omstreeks den zomer 1597 tot den ‘oegst’ van 1599; toen toch vertrok hij naar Cillaarshoek, destijds nog gecombineerd met St. Anthonypolder. Hij zette er zijn studie voort, evengoed van Augustinus, Gregorius den Groote en Bellarminus als van Luther, Calvijn en Zwingli. Volgens zijn eigen verklaring was zijn studeerkamer hem liever dan de classicale en synodale vergaderingen. Omdat men hem verdacht van afwijking in de leer, werden de ouderlingen zijner gemeente voor de classis Dordrecht in verhoor genomen. Den 7^en Aug. 1607 had hijzelf zich te verantwoorden voor de vergadering van vijf gedeputeerden dier classis, onder presidium van Balth. Lydius, pred. te Dordrecht, gehouden te Klaaswaal. Voorloopig werd hij nog in zijn bediening gehandhaafd, maar hij kreeg de opdracht mee om zijn gravamina tegen den Heidelb. Catechismus en de Ned. Geloofsbelijdenis op schrift te stellen en in te leveren bij de classis. Reeds eer het tot dit laatste gekomen was ontspon zich een polemiek tusschen v. Hattem en de Dordtsche predikanten Dibbets en Lydius. In de eerstvolgende vergadering der classis was hij niet tegenwoordig, maar werd zijn zaak, daar hij volhardde in zijn gevoelens, door Lydius als urgent aan de orde gesteld. Tegen den avond van 15 Nov. 1607 werd een dispuut belegd in de kerk te Cillaarshoek. Dit steekspel vond hij ‘verdrietelick’ en hij ging met zijn vrouw en negen kinderen over tot de Roomsche Kerk, waartoe reeds lang de neiging bij hem had bestaan. In 1608 werd hij door de classis Dordrecht afgezet als predikant. Hij vestigde zich daarna als geneesheer te Antwerpen²⁾, waar hij den 23^en Dec. 1610 overleed. Zijn stoffelijk overschot werd bijgezet in de Minorietenkerk, thans het Antwerpsch Museum van schilderijen. Een vrij breedvoerig grafschrift³⁾ vermeldt in 't kort zijn levensloop. De meeste zijner kinderen traden in Godsdienstige orden.

Portretten zijn van hem niet bekend.

Van hem zag het licht:

Verdedigingh teghen de Bedienaers van de Ghereformeerde Godtsdienst.^4) - Justificatie. Reden ende oorsaecken, waer wt gespoordt can worden, waerom D. Oliverius Hattem den heidelbergschen Catechismum niet heeft willen onderteickenen, veel minder onderschryven, dat de Roomsche Catholycke Kercke soude wesen een hoer, die van Godt een scheidtbrieff ontfangen had; gelyck hy in Hollant, Anno 1607, den 7 Augusti, int Classi van Dordrecht, gehouden in Claeswale, daer op is gedrongen geweest; ende in cas van refuse, daer om is verdreven wt synen dienste van twee Kercken ende wt alles

1) Aldus ook v. Rheenen-Voet, Pred. Utr., blz. 92 (die hem ook evenals anderen, een leerling van Lipsius noemt, wat niet aannemelijk is) en v. Alphen, N.K. Hdb. Jrg. 1907, Bijl. Q, blz. 121. In het kerkelijk archief te Hagestein komt zijn naam niet voor.

2) Dat hij nog te Leuven zou geweest zijn om er den med. doctorsbul te verwerven wordt bestreden in De Katholiek. XCIX. t.a.p.

3) Men vindt het o.a. bij Paquôt (zie ond. Litterat).

4) Paquôt, v.d. Aa (zie ond. Litt.) e.a. meenen dat dit geschrift, waarvan jaar en plaats van uitgave niet bekend zijn, de eerste druk kan zijn van de Justificatio Oliferii Hattem, genomen wt de kenteikenen der Kerke Godts enz. Den titel van dien eersten druk luidt echter Justificatie. Reden ende oorsaecken enz. Zie onder lijst zijner geschriften. Hij polemiseert hierin vooral tegen Balth. Lydius, pred. te Dordrecht.

[p. 572]

dat hy had. Keerende syn selven door de genade Godes tot de Eenige, Heilige, Algemeine, Apostolische Kerck, die hy wel vastelicken hier bewyst, de rechte en de ware bruidt Christi te syn: de secten, rotten, ende scheuringen daerentegens alle, die huiden ten dage veele gevonden worden, de hoer van Babel, die so menich hooft heeft, alsser onder haer lieder secten, rotten, ende scheuringen syn. Gedr. tot Leuven. 1608. 12^o.

Een 2^de uitg. verscheen onder den titel:

Justificatio Oliferii Hattem, genomen wt de kenteikenen der Kerke Godts; daer wt een yder sal mogen spooren, hoe men de waerachtige Kercke, niet alleen nu, maer oock ten allen tyden, wt de kettersche Synagogen onderschryven sal. Beschreven door denselven Oliferius Hattem. De tweede ed., by den Autheur in veel deelen vermeerdert en verlicht. Leuven. 1610. 12^o. (Opgedragen aan de regeering van Antwerpen). - Apostille op seeckere calumnieuse Requesten aan den Paus teghen Oliv. Hattem ghepresenteert. 12^o.

Naar aanleiding van zijn overgang tot de Roomsche Kerk verscheen:

Desiderius Philalethus, Een ootmoedige supplicatie aan den Paus voor O. v. Hattem. in pl. 1609.

Litteratuur: Paquôt, Mémoires. T. IX, p. 96-98. - V.d. Aa, Biogr. Wdb. VI, blz. 84, 85. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb. IV, k. 717. - H.J. Allard, Olivier v. Hattem. 1572-1607-1610 in: De Katholiek. D. XCVI (N.R. VIII), blz. 196-208. - A. v. Kerckhoff, o.c., De Justificatie v. Olivier v. Hattem in: De Kath. D.XCVIII (N.R. X, blz. 215-233, 261-272; D.XCIX (N.R. XI), blz. 173-190. - Regenboog, Hist. der Remonstr. II, blz. 243, 244.