Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Cornelis Philippus Hofstede de Groot]

GROOT (Cornelis Philippus Hofstede de), ‘waardige zoon van den waardigen vader’ (Sepp), werd den 20^en October 1829 te Groningen geboren als zoon van Prof. P. Hofstede de Groot (zie beneden) en Geertruida Agneta van Herwerden. Na zijn voorbereidende studiën volbracht te hebben, liet hij zich den 21^en Augustus 1846 aan de Groningsche Hoogeschool inschrijven, studeerde onder leiding van zijn vader, Pareau en Muurling, en werd op 7 October 1852 door het Provinciaal kerkbestuur van Friesland tot den predikdienst toegelaten. Eenige jaren later, den 22^en Juni 1855, volgde zijn promotie tot doctor in de godgeleerdheid op een proefschrift, getiteld: Pauli conversio, praecipuus Theologiae Paulinae fons (Gron. 1855); het ‘getuigt van uitgebreide studie en rijke litteratuur, en draagt tegenover Baur's arbeid een apologetisch karakter.’ Van 29 Juni 1856 tot 1860 diende hij de gemeente Rottum, was daarna werkzaam te Dwingeloo (1860-1864), te Purmerend (1864-1866) en te Kampen (1866-1878). Hier stelde hij als voorzitter van een kerkeraadscommissie een tweetal rapporten op betreffende de verplichting van den Stedelijken Raad, om de predikantstractementen, bijna drie eeuwen reeds van Stadswege genoten, al of niet uit te betalen. Hoewel de archivaris, Mr. Bysterbos, in dezen zijn tegenstander was, heeft De Groot door vele en nauwgezette studie het pleit gewonnen; de rapporten zagen het licht onder den titel: De kwestie van de betaling der traktementen van de predikanten bij de Herv. gemeente te Kampen (Kampen 1869) en De kwestie enz. Nader rapport, uitgebracht in den kerkeraad (Kampen 1871). Nadat de nieuwe wet op het Hooger Onderwijs gekomen was, werd De Groot tot kerkelijk hoogleeraar te Groningen benoemd en inaugureerde met een rede over Het kerkelijk

[p. 371]

professoraat (Gron. 1878). ‘In deze rede slaagde hij .... niet gelukkig; men vindt er De Groot niet geheel in weder; 't welk volkomen verklaarbaar is voor allen, die zich zijn lijdenden toestand juist in die dagen herinneren, zoodat hij mij zelf verzekerde er ernstig aan te hebben gedacht, om nog ter laatster ure op zijn gegeven woord terug te komen’ (H. Brouwer). Slechts kort mocht hij dit ambt bekleeden: reeds den 11^en Augustus 1884 overleed hij vrij onverwachts te Groningen. Hij was gehuwd met Catharina Dorothea Star Numan.

Hofstede de Groot was een man van groote onafhankelijkheid en van ‘zeldzame onbekrompenheid van karakter. Hij zocht geen gunst bij eenige partij, 't zij ter linker of ter rechter zijde, waar hij niets anders dan een leerling van den eenigen Meester wilde zijn, maar juist daarom het goede in elke richting, waar hij het vond, wist te waardeeren... Zijn groote nederigheid, gepaard met zijn strengen waarheidszin, maakte hem bereid om altijd, om overal, om van ieder te leeren.’ Veel heeft hij voor zijn karakterontwikkeling en vorming tot geleerde aan zijn vader te danken, wien hij niet evenaarde in genialiteit, rijkdom van geest en veelomvattende kennis; maar meer dan zijn vader was hij ‘gewapend tegen de eenzijdigheid in den partijstrijd, waaraan het Hoofd eener nieuwe richting zich zoo licht blootgesteld ziet.’ Brouwer meent zelfs, dat de zoon een weldadigen invloed heeft geoefend ‘op dat mild en waardeerend oordeel, waarmeê de vader hoe langer hoe meer den gang der ontwikkeling op het gebied van theologie en kerk gadesloeg.’

Behalve door een uitgebreide verhandeling in Waarheid in Liefde (Jaarg. 1858) over William Ellery Channing, een Apostel der Evangelisch-Catholieke Kerk, maakte De Groot zich reeds spoedig bekend door zijn Brieven over den Bijbel, naar aanleiding van Busken Huet's brieven over den Bijbel (Gron. 1859, 2 dln.; ook herdrukt). Hierin wordt Huet beschuldigd van gebrek aan eerbied voor het heilige en evenzeer voor de wetenschap. Kuenen bestreed De Groot's supranaturalistisch standpunt, waarop deze zich in een Naschrift verantwoordde, maar als teeken van den tijdgeest is niet alleen het afbrekend oordeel in het Leeskabinet (Jaarg. 1861, n^o 5, blz. 61 vv.) en den Bijbelvriend, Nieuw en Oud (Jaarg. 1859) aan te halen, doch ook het 8e Leekedichtje van De Génestet, geschreven naar aanleiding van de woorden uit De Groot's voorrede: ‘Leonard is op verre na zoo geestig niet als Reinout of Machteld, of zelfs, hij is in 't geheel niet geestig. Konde hij het zijn, hier zou hij het niet willen’, en het 19e Leekedichtje, waarin de geheele opzet bespot wordt.

Met zijn vriend Ds. L. van Cleeff van Uithuizen gaf hij uit: De Apocryphe Evangeliën, naar de nieuwste uitgaven van C. Tischendorff vertaald (Amst. 1867), met een ‘belangrijke inleiding’ (Sepp). Verder heeft De Groot zich op kerkhistorisch gebied verdienstelijk gemaakt door: De Geschiedenis van het Protestantisme. Op nieuw verhaald door Dr. J.A. Wylie. Voor Nederland vrij bewerkt (Amst., Leiden 1876-1881, 3 dln.), wat in waarheid een omwerking mag genoemd worden. Maar vooral door een gedeelte hiervan nogeens zelfstandig te bearbeiden en uit te geven als: Honderd jaren uit de Geschiedenis der Hervorming in de Nederlanden (1518-1619) (Leiden 1883), waarvan misschien te weinig waardeerend gezegd wordt: ‘trots enkele feilen een nog altijd lezenswaardig werk’ (Knappert). Het bevat een grooten rijkdom van gegevens en is in aangenamen vorm geschreven; ‘geen geringe aanwinst voor onze litteratuur over die hoogst belangrijke tijden’.

Zijn geschrift Zondagsrust (Gron. 1882) teekent zijn belangstelling in deze aan-

[p. 372]

gelegenheid; vooral op zijn initiatief is dan ook de ‘Vereeniging tot bevordering van Zondagsrust’ in 1881 gesticht.

Behalve het reeds genoemde, is van zijn hand in druk verschenen:

De Runderpest. Godsdienstige toespraak. (Purm. 1866), waarin hij waarschuwt tegen de lijdelijkheid van een zoogenaamd geloof en aandringt op gehoorzaamheid aan de Overheid; Waarom typhus? (drie drukken), waarin hij de meening bestrijdt, dat die toen heerschende ziekte een strafgericht van God zou zijn; Godsdienst en leven. Bloemlezing uit de nalatenschap van F.W. Robertson (Gron. 1865; 2^e dr. ald. 1873); Ter gedachtenis (Kampen 1878) en een vertaling van Luther's De Vrijheid van den Christen (Arnh. 1883).

In Waarheid in Liefde schreef hij, behalve het artikel over Channing: Vergelijking van den Paulus der Brieven met dien der Handelingen (Jaarg. 1860, IV), min of meer in aansluiting aan zijn dissertatie; Jezus Christus, verheven boven de bevatting der Evangelisten (Jaarg. 1862, VI); Moet men kiezen tusschen orthodox en modern? (Jaarg. 1863, I), ontkennend beantwoord, naar aanleiding van Pierson's Zwakheid en Kracht; Het leven van Jezus door E. Renan (Jaarg. 1863, IV), waarbij zijn eindoordeel is, dat ‘het nog meer aan de persoonlijkheid des schrijvers, dan aan zijne wetenschappelijke meeningen ligt, dat zijn arbeid mislukt is.’ Later plaatste hij zijn bijdragen in Geloof en Vrijheid, waarin achtereenvolgens zijn opgenomen: Door welke middelen kunnen wij de kerk van het twisten en veroordeelen, dat haar verdeelt, terugbrengen tot het opbouwen van christelijk geloof en leven, dat verzoent? (Jaarg. 1874, blz. 600-611), een referaat op de vergadering der Evangelischen te Utrecht den 6^en en 7^en Mei 1874 gehouden. Het antwoord is: geen polemiek, geen bitter oordeel, maar samenwerking op allerlei practisch gebied; doch vooral wedergeboorte van kerk en individu door persoonlijk godsdienstig geloof. Verder: De 27^e October 1553 (Jaarg. 1876, blz. 646-651), dag van Servet's verbranding; Is het doemvonnis over de wederdoopers: Qui iterum mergit, mergatur, van Zwingli? (Jaarg. 1878, blz. 144-148), ontkennend beantwoord; Dr. Pierson's Studien over Johannes Kalvijn (Jaarg. 1881, blz. 177-204) en Nog iets over Kalvijn (Jaarg. 1881, blz. 480-498); Luther in zijn studeervertrek met het Nieuwe Testament van Erasmus (Jaarg. 1883, blz. 517-566), een psychologische studie over Luther, naar aanleiding van een exemplaar van Erasmus' Nieuwe Testament, aanwezig op de Groninger Bibliotheek, waarin Luther eigenhandig aanteekeningen maakte, die den indruk weergeven, door de lezing in hem gewekt; Het ‘Onderwijs der Apostelen’ (eene kerkorde uit de tweede eeuw) (Jaarg. 1884, blz. 254-262) en Kalvijn in 't licht der Geschiedenis (Jaarg. 1884, blz. 138-153), naar aanleiding van Pierson's Studiën over Johannes Kalvijn, 2^e stuk. In de Tijdspiegel van 1881 plaatste hij een artikel: Zijn de Remonstranten op de Synode van Dordrecht te recht veroordeeld? welke vraag ontkennend wordt beantwoord. Al is dit betoog niet openlijk bestreden, merkt Sepp terecht op, dat het ‘gewis geen algemeene sympathie gevonden heeft bij degenen, die meenen, dat vraagstukken van historischen aard zuiver naar hun tijd, niet naar een lateren, zij het ook beteren, beoordeeld mogen worden.’

Na zijn dood bezorgde J.M. Boon-Hofstede de Groot de uitgave van: Liefde en geloof. Bloemlezing uit de nalatenschap van C.P. Hofstede de Groot (Amst. 1885).

Litteratuur: Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., dl. II, kol. 529. - Frederiks en v.d. Branden, Biogr. Wdb., blz. 361. - H. Brouwer, In memoriam C.P.H.

[p. 373]

d. G. (Gel. en Vrijh., Jaarg. 1884, blz. 597-615). - Knappert, Gesch. N.H.K., dl. II, blz. 331, 342. - Reitsma, Herv. en Herv. K., blz. 808, 832. - Bouman, Godgel., blz. 378. - Sepp, Bibl. Kerkgesch., Reg. - Knuttel, Bibl. v. Kerkg., blz. 117. - Van Veen, Zondagsrust, blz. 1. - Alb. Stud. Gron., kol. 307. - Cat. Burgersd. en Niermans, blz. 275.