Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Johannes Grevius]

GREVIUS (Johannes) of DE GREEFF werd omstreeks 1580 te Burik, tegenover Wezel, in het hertogdom Kleef geboren als zoon van Johannes de Greve. Na de school te Wezel bezocht te hebben, studeerde hij te Herborn en waarschijnlijk ook te Burgsteinfort onder Vorstius, wiens ‘discipulus ende commensalis’ hij genoemd wordt, werd in 1605 tot de Evangeliebediening toegelaten en hield op 10 Mei van dat jaar zijn eerste preek te Arnhem. Den 2^en April 1606 deed hij intrede te Heteren en Randwijk, nam den 14^en Januari 1610 deel aan de beraadslagingen van de Remonstranten te Gouda na den dood van Arminius, maar wist, toen er te Heusden een vacature was, van den Calvinist Fontanus een aanbeveling te krijgen, waarop hij in het voorjaar van 1610 door den Calvinistischen kerkeraad te Heusden, hoewel ‘seer ongheerne’, werd beroepen en op 11 Augustus tot lid der classis werd aangenomen, nadat hij had ‘belooft sich te onthouden van alle nieuwicheden ofte altijt deselvige eerst tijts met den broederen des classis te communiceeren, sonder die ofte bedectelijck ofte openbaerlijck te divulgeeren.’ Hoewel hij door zijn nog in hetzelfde jaar gesloten huwelijk met Josina van Ravesteijn, weduwe van den Heusdenschen predikant Haluinus Gothofredus, bij de Calvinisten vertrouwen wekte omtrent zijn gevoelens, bleek hij in het vervolg van zijn dienst te Heusden op zeer partijdige wijze den Remonstrantschen denkbeelden ingang te willen verschaffen, terwijl hij daarbij heftig en eigenmachtig te werk ging.

Inmiddels nam hij van najaar 1610 tot Paschen 1611 den dienst te Vlijmen waar en schijnt, naar Heusden teruggekeerd, daar somwijlen ook zeer nalatig in de uitoefening van zijn ambt geweest te zijn. Toen Voetius echter, ondanks Grevius' krachtige

[p. 343]

tegenwerking, in 1617 zijn ambtgenoot was geworden, werd laatstgenoemde reeds den 28^en Mei 1618 door den kerkeraad van Heusden om zijn Remonstrantsche gevoelens gedeporteerd, hetgeen op 1 November van dat jaar door de synode van Delft is goedgekeurd. Hij begaf zich nu naar Waalwijk, maar op last der Staten opgeroepen, om den 5^en Augustus 1619 voor de Zuid-Hollandsche synode te verschijnen, die te Leiden vergaderd was, ten einde de acte van stilstand te teekenen, ging hij daarheen en verzocht nog eenigen bedenktijd, maar verklaarde bij voorbaat, ‘dat hy hem noch hielt voor een kerckendienaer, dewijl het kerckampt was een character indelebilis.’ Ten slotte weigerde hij de onderteekening en werd daarom den 10^en September door Gecommitteerde Raden verbannen en naar Waalwijk teruggevoerd.

Ofschoon zijn bloedverwanten poogden, hem van denkwijze te doen veranderen, bleef hij ijverig Remonstrantsgezind, predikte in Januari en Februari 1620 heimelijk te Kampen, waar hij verblijf hield ten huize van Arsenius, vroeger predikant te Blankenham, maar werd den 22^en April 1620 te Emmerik verraderlijk gevangen genomen en naar den Haag gebracht. Bij vonnis van 4 Juli veroordeelden Gedeputeerden ter Generaliteit hem tot levenslange gevangenschap ‘in 't secreet Tuchthuis te Amsterdam, om aldaar zijn leven lang als andere tuchtelingen getracteerd en bewaard te worden.’ Aanvankelijk hard behandeld, van vuur, licht en boeken verstoken, kwam hierin langzamerhand verbetering: hij ontving gelegenheid, zijn studiën voort te zetten en legde zich in 't bijzonder op de rechtsgeleerdheid toe. Inmiddels dienden directeuren der Remonstrantsche Sociëteit een verzoekschrift tot zijn invrijheidstelling in, dat echter van de hand gewezen werd. Toen waagde zijn ambtgenoot Sapma in Augustus 1621 een poging, om hem te bevrijden; hoewel deze mislukte, had een andere, in den nacht tusschen 12 en 13 October ondernomen, een beteren uitslag: door nagemaakte sleutels werden de deuren van Grevius' gevangenis geopend en langs touwladders gelukte het hem te ontsnappen. Eenige maanden diende hij nu heimelijk de Remonstrantsche gemeente te Amsterdam, maar vertrok daarna naar Duitschland; den 9^en October 1622 was hij tegenwoordig bij het sterven van Vorstius te Tonningen en hield bij diens begrafenis een lijkrede, die misschien in druk verschenen is. In datzelfde jaar vertoefde hij korten tijd te Frederikstad, en ging vandaar naar Hamburg. Niet lang na 1624 begaf hij zich op reis naar Spiers, maar sindsdien werd nooit meer iets van hem vernomen, zoodat hij op dien tocht schijnt omgekomen te zijn.

Tijdens zijn gevangenschap te Amsterdam heeft hij zich inderdaad verdienstelijk gemaakt, door een in vloeiend Latijn geschreven verhandeling over de pijnbank samen te stellen, die hij in 1624 te Hamburg met een opdracht aan den Hertog van Holstein, het licht deed zien. Bayle oordeelt hiervan, ‘que si les materiaux se sont presentez en abondance, il a sçu s'en bien servir,’ en het strekt zeker tot Grevius' lof, dat hij toen reeds gewezen heeft op de onjuiste wijze, om door middel van de pijnbank de schuld of onschuld van den beklaagde vast te stellen. De Dordtsche dichter Daniël Jonctijs gaf later een Hollandsche omwerking van dit geschrift onder den titel: De pijnbank wedersproken en bematigt (Amst. z.j.). Grevius' verhandeling kwam uit als: Tribunal Reformatum, in quo sanioris et tutioris justitiae via judici Christiano in processu criminali commonstratur, rejecta et fugata tortura, cujus iniquitatem, multiplicem fallaciam, atque illicitum inter christianos usum libera et necessaria dissertatione

[p. 344]

aperuit Joannes Grevius Clivensis, quam captivus scripsit in ergastulo Amsterodamensi (Hamb. 1624).

Litteratuur: V.d. Aa, Biogr. Wdb., i.v. - Glasius, Godg. Ned., dl. I., blz. 558. - Tideman, Biogr. Naaml. Rem. Br., blz. 300, 376, 398, 413, 428. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., dl. II, kol. 507. - Duker, Voetius, dl. I, blz. 126-260, LXI, LXV-LXXII, LXXIX, LXXXI- LXXXIX, XCI-C, CVII, CVIII; dl. II, blz. 44. - Acquoy, Jan v. Venray, blz. 201. - Sax, Niëllius, blz. 126. - Bayle, Dict. Hist. et Crit., T. II, p. 1398, 1399. - Arch. K.G., dl. VII, blz. 58. - Kerkhist. Arch., dl. I, blz. 308, 310. - Reitsma, Herv. en Herv. K., blz. 518, 606. - De Jongh, Pred. Geld., blz. 312. - Reitsma en v. Veen, Acta, dl. III, blz. 309, 310, 368, 369; dl. IV, Reg. i.v. Graevius. - Cat. Letterk., dl. II, kol. 135.