Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Maurits Albrecht Gooszen]

GOOSZEN (Maurits Albrecht) was de zoon van A.J. Gooszen, predikant te Eibergen en van een dochter van Johannes Petrus Amshoff, laatstelijk predikant te Emmen (zie boven, dl. I, blz. 156). Te Eibergen den 30^en April 1837 geboren, bezocht hij de dorpsschool aldaar, vervolgens het gymnasium te Ootmarsum en werd den 17^en September 1856 te Groningen als student ingeschreven. Daar onderging hij, volgens zijn eigen woorden ‘den heerlijken invloed’ van Hofstede de Groot, Muurling en vooral Pareau en toonde zich een ijverig aanhanger der ‘Groninger school’, waartoe waarschijnlijk ook de omgang met zijn oom, den Groningschen predikant M.A. Amshoff (zie boven, t.a.p.) heeft medegewerkt. In Mei 1861 legde hij met goed gevolg het proponents-examen af voor het Provinciaal kerkbestuur van Friesland en werd den 24^en November 1861 te Wilnis als predikant bevestigd. Vandaar ging hij in April 1865 naar Dwingelo en vervolgens in Maart 1867 naar Emmen. Toen hij hier beroepen werd, stelde de Confessioneele Vereeniging er een evangelist aan, zoodat hij een orthodoxe partij in de gemeente tegenover zich kreeg, die hij, evenzeer als het modernisme, van den kansel niet zonder heftigheid bestreed en waaruit waarschijnlijk ‘zijn sterke antipathie tegen de confessioneelen en het confessionalisme, in menig scherp woord in later tijd blijkende’ (Beversluis) te verklaren is. Inmiddels richtte hij met Dr. Van Loenen en andere geestverwanten het tijdschrift Geloof en Vrijheid op, waarvan op 1 Januari 1867 het eerste nummer verscheen. In het begin van 1869 werd Gooszen predikant te Veendam, waar hij tot April 1872 werkzaam was en zijn eerste belangrijk artikel op theologisch gebied schreef, getiteld: Wat dunkt u van den Christus? (Gel. en Vrijh., Jaarg. 1871). Nadat hij in 1872 de Evangeliebediening te Schiedam aanvaard had, plaatste hij in laatstgenoemd tijdschrift nog twee artikelen over De samenkomst der Evangelischen in Utrecht (Jaarg. 1874 en 1876) en een stuk over Nippold's ‘in memoriam van Rothe’ (Jaarg. 1873), terwijl in Waarheid en Liefde (Jaarg. 1872) een uitgebreide verhandeling over De gelijkenissen van Jezus als kenbron van het Christendom van zijn hand werd opgenomen. In dienzelfden tijd raakte hij in debat met Ds. F. Domela Nieuwenhuis, toenmaals Luthersch predikant, die in de Bibliotheek van Moderne Theologie de Evangelischen gehekeld had in een artikel: De middenpartij in de rol van miskende en verdrukte onschuld. Gooszen antwoordde met: Een getuigenis in eigen zaak (Gel. en Vrijh., 1875) en toen Nieuwenhuis hierop zijn scherp gesteld: Heelen en halven publiceerde, gaf Gooszen in Gel. en Vrijh. 1876, zijn stuk: Tot sluiting van het debat over de Evangelische richting.

In 1878 werd Gooszen benoemd tot kerkelijk hoogleeraar te Leiden. Volgens V(an) P(opta) in de Schatkamer ‘ging dat wat vreemd in zijn werk’. De Commissie van Voordracht moest, daar er zes kerkelijke hoogleeraren benoemd zouden worden,

[p. 304]

een twaalftal aanbieden, maar over die ‘voordracht was de Synode niet erg tevreden’. Van vijf voorgedragenen, o.a. Gooszen, ‘werd vooral vermeld, dat zij medewerkers waren van Geloof en Vrijheid. En vooral werd de nadruk gelegd op hun kennis. Deze was: veel, veel omvattend, wetenschappelijk, degelijk. Geroemd werd hun scherpzinnigheid en helderheid van oordeel’. Bijzonder werden Gooszen's verdiensten voor de Dogmatiek geroemd; dat hij geen doctor was, daarvoor ‘maakte de Commissie haar verontschuldiging. Genoeg: de Commissie had voorgedragen, de Synode moest benoemen, professor Muurling trok aan de touwtjes en zoo werd naast Dr. Acquoy, Ds. Gooszen benoemd’.

Den 27^en Mei 1878 aanvaardde hij het hoogleeraarsambt met een rede over De dogmatiek, hare taak in de wetenschap, hare roeping in de Protestantsche kerken (Schiedam 1878), die - dit als curiositeit - eenvoudig met ‘Mijne Heeren’ begint. Zij sluit zich geheel aan bij hetgeen hij vroeger in zijn artikelen Wat dunkt u van den Christus? ontwikkelde en was de eerste stap op den weg zijner verdere studiën, die zich vooral met de dogmatische ontwikkeling der hervormingsdenkbeelden zouden bezig houden. Spoedig hierna verschenen zijn beide hoofdwerken: De Heidelbergsche Catechismus, Textus Receptus met toelichtende teksten. Bijdrage tot de kennis van zijne wordingsgeschiedenis en van het Gereformeerd Protestantisme (Leiden 1890) en De Heidelbergsche Catechismus en het boekje van de breking des broods in het jaar 1563-64 bestreden en verdedigd. Oorkonden en Dogmenhistorisch onderzoek, nieuwe bijdrage tot de kennis van het Gereformeerd Protestantisme (Leiden 1892). Hiertoe gaven aanleiding de boeken door A. Kluckhahn uitgegeven: Briefe Friedrichs des Frommen, Kurfürsten von der Pfalz (1868 en 1872) en Friedrich der Fromme, Kurfürst von der Pfalz, der Schützer der reformirten Kirche (1879). In zijn bovengenoemde boeken stelt Gooszen een hypothese, waardoor ‘hij zich voorgoed een naam in de theologie verworven heeft’, nl. dat er een zoogenaamd ‘tertium genus’ of soteriologisch-bijbelsche richting is in het Gereformeerd Protestantisme, de oorspronkelijke reformatorische richting in de 16^e eeuw, naast Lutheranisme en Calvinisme. Vooral Bullinger is hiervan de vertegenwoordiger en de Heidelbergsche Catechismus de vrucht. Op ditzelfde onderwerp hebben nog verschillende artikelen betrekking, door hem in Geloof en Vrijheid geplaatst, nl. De Leidsche onderteekeningsformule (1879), De oudste Nederlandsche Hervormde godsdienstleer (1882, naar aanleiding van Bomelius' Summa der godlijker schrifturen); Calvinisme, Protestantisme, Christendom (1883); Bijdrage tot de kennis van het Gereformeerd Protestantisme (1887); De soteriologisch-bijbelsche richting in het Gereformeerd Protestantisme (1891); Nog eens: een tertium genus? (1894); Moderne Scholastiek (1899); Het besluit, achter de Dordtsche leerregels geplaatst en de theologie en religie van onzen tijd (1901); Aanteekeningen ter toelichting van den strijd over de praedestinatie in het Gereformeerd Protestantisme. I. Nominalistische opvatting van de opperheerschappij van God (1908), II. Heinrich Bullinger (1909). Dat de dissertatie van Dr. A.J. van 't Hooft: De theologie van Heinrich Bullinger in betrekking tot de Nederlandsche Reformatie Gooszen's aandacht trok en zijn studie in diezelfde richting vooruitbracht, is te begrijpen.

Tijdens zijn verblijf te Leiden door Dr. C. Sepp op Ritschl gewezen, erkende Gooszen in dezen een geestverwant en zocht hem in Nederland te doen kennen en waardeeren door meermalen in de Verschijnselen des tijds, die hij een tijdlang geregeld in Gel. en Vrijh. schreef, op Ritschl te wijzen. Ook door zijn artikel Refor-

[p. 305]

matie in dat tijdschrift (1880), vooral opgesteld naar aanleiding van Ritschl's Geschichte des Piëtismus. Gooszen wilde hierin betoogen, dat het beginsel der reformatie niet was: formeel het gezag der Schrift en materiëel de leer der genade, maar: het streven naar de ware vrijheid des menschen in het dienen van God; vereeniging van geloof en leven in een leven van overgave aan God.

Van de overige artikelen in Geloof en Vrijheid, volledig achter zijn levensbericht door Beversluis (Letterk. Lb., 1918) vermeld, verdienen nog genoemd te worden: Gedachten over Van Oettingen's Anti-ultramontana (1876), Calvijn als kerkelijk Hervormer (1879), Het Kuyperianisme als ongereformeerd door Voetius veroordeeld (1884), Het oudste ons bekende Christelijke leer- en kerkelijk handboekje (1885) nl. de Doctrina XII Apostolorum, en de levensschetsen van Jacobus van Loenen (1890) en W. Francken theologus (1895), alsmede van Johannes Reitsma in Letterk. Lb., Jaarg. 1904. Een overdruk van twee artikelen uit Gel. en Vrijh. verscheen afzonderlijk onder den titel: Heinrich Bullinger en de strijd over de praedestinatie (Rott. 1909). Uit de meeste van deze geschriften blijkt, dat Gooszen ‘niet minder dan tegen het intellectualisme links en rechts, gekeerd was tegen het mysticisme, dat hij ontdekte bij de Neo-calvinisten en vooral bij het Katholicisme’ (Beversluis).

Eerst medewerker aan de Kerkelijke Courant, werd hij op 1 Augustus 1885 redacteur van het niet-officiëele gedeelte van dit blad en gaf daarin een zeer groot aantal artikelen, waarvan de titels volledig staan opgegeven achter zijn meergenoemd levensbericht in Letterk. Lb. In 1897 werd hij door de Synode aangewezen tot het vaststellen van den oorspronkelijken tekst van den Heidelbergschen Catechismus en van de geschriften, die achter de psalmboeken gedrukt worden; het resultaat dezer studie werd gevoegd achter Acquoy's uitgave der Psalmen, vermeerderd met den volledigen catechismus, de formulieren en verdere liturgische schriften, naar de oorspronkelijke bronnen opnieuw bewerkt door M.A. Gooszen. Deze Catechismus is ook afzonderlijk verkrijgbaar. Naar aanleiding hiervan verdedigde Dr. H.H. Kuyper het aandeel der Synode van Dordrecht in de vaststelling van den tekst, maar werd door Van Langeraad bestreden, hetgeen aanleiding gaf tot een nieuwe brochure van Kuyper en een bestrijding daarvan door Van Langeraad en Gooszen in de Kerkelijke Courant.

Gooszen doceerde Dogmatiek, Kerkrecht en Zendingsgeschiedenis, totdat hij wegens den bereikten 70jarigen leeftijd als hoogleeraar moest aftreden; zijn laatste college hield hij den 30^en Mei 1907. In de jaren van zijn professoraat had hij vele malen als hoogleeraar of als Waalsch ouderling zitting in de Synode. Na zijn aftreden vestigde hij zich te Lochem en overleed daar den 28^en Januari 1916. Hij was op 3 Mei 1862 gehuwd met Elizabeth Catharina Aalbers, die hem overleefde. Zijn portret is opgenomen in: Onze Hoogleeraren (Rott. 1898). Gooszen was lid der Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde en ontving een beteekenisvolle erkenning zijner wetenschappelijke verdiensten, doordat de Leidsche Universiteit hem den 13^en Mei 1890 het doctoraat in de godgeleerdheid honoris causa verleende.

Litteratuur: M. Beversluis, Levensbericht van Maurits Albrecht Gooszen (Letterk. Lb., 1918). - Id., Prof. Dr. M.A. Gooszen als Evangelisch theoloog (Nw. Evang. Tijdschr., 3^e Jaarg., blz. 48-72). - Schatkamer, Jaarg. 1916, blz. 75-77. - Kuyper, Post-Acta, blz. 412. - Onze Hoogleeraren (Rott. 1898), blz. 29. - Sepp, Bibl. Kerkgesch., blz. 58. - Knappert, Gesch. N.H.K., dl. II, blz. 341. - Alb. Stud. Gron., kol 320.