Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[Cornelis Gentman]

GENTMAN (Cornelis), een ‘Godsgeleerde van geen geringen naam’, stamde uit eene oorspronkelijk Doopsgezinde familie, die om des geloofs wille onder het bestuur van Parma uit Vlaanderen naar Zeeland geweken was. Zijn vader, Adriaan Gentman, koopman in zijden stoffen, behoorde echter reeds tot de Gereformeerden en woonde te Goes, waar Cornelis den 11^en November 1617 geboren werd. Eerst zou hij voor den handel worden opgeleid, maar toen zijn vader bemerkte, hoezeer het predikambt zijn zoon aantrok, gaf hij aan dit verlangen toe en, na de voorbereidende studie in zijn vaderstad volbracht te hebben, vertrok Cornelis naar de Hoogeschool te Utrecht, waar zijn naam echter niet in het Album Stud. voorkomt. Hier verkeerde hij veel ten huize van Voetius, wiens trouwe volgeling hij werd. In 1640 begon hij zijn predikdienst te Heinkenszand, ging vandaar in 1649 naar Hulst en volgde in 1654 een beroep naar Utrecht, nadat Voetius persoonlijk te Hulst was gekomen, om hem tot aanneming van dat beroep over te halen. Den 14^en Januari 1655 deed hij daar zijn intrede en nam den dienst nog gedurende ruim 41 jaren waar ‘met groote wakkerheid, ijver en bequaamheid.’ Na het wegtrekken der Franschen uit Utrecht op 13 November 1673, hield Gentman nog dienzelfden dag een algemeene dankzegging in de ter nauwernood door de Roomsch-Katholieken verlaten Dom, terwijl Voetius den volgenden Zondag, 16 November, de Eerste predicatie hield, die in 1674 te Amsterdam is uitgegeven. Gentman huwde in 1640 met Magtelina Driewegen, die hem twee zoons en drie dochters schonk, en overleed den 23^en Januari 1696.

Gentman behoorde tot de Voetiaansche richting en wordt geroemd als een geleerd, welsprekend en vredelievend man. Met dit laatste kan Dr. Kühler zich echter in 't geheel niet vereenigen, daar hij hem om zijn houding tegenover de Doopsgezinden een ‘Calvinistisch drijver’ noemt. De kerkeraad der Gereformeerde gemeente te Utrecht meende namelijk ook op de Mennisten in die stad een wakend oog te moeten houden en toen vier ‘vermaners’ in 1659 een vrijzinnige geloofsbelijdenis opstelden, zond hij, door Gentman daartoe opgewekt, een request aan den Magistraat, om het verspreiden der ‘Sociniaensche grouwelen’ te verhinderen. Ook schriftelijk trok Gentman tegen hen te velde in zijn Aenteyckeninghen op de geloofsbelijdenisse van G. van Aldendorp, A. van Heuven, J. Andries en Dr. van Maurik, vermaners der Mennonyten binnen Utrecht (Utr. 1662), waartegen in hetzelfde jaar een ongenoemde schreef: De Aanteikeningen van C. Gentman ... overwogen, beantwoord en wederleid (Amst. 1662). Dit werkje gaf weder aanleiding tot een beantwoording, getiteld: De aenteyckeninghen van C. Gentman verdedight tegen een ongenoemt Sociniaen (Utr. 1663). Later liet Gentman de gewraakte belijdenis nogeens afdrukken met haer tegengift, wat weder een strijd van theologischen aard ten gevolge had.

[p. 215]

Blijkbaar is hij later nogeens aangevallen, waartegen hij in 't licht zond: C. Gentman's Aenmerckinge op 't geen hem raakt in twee boukjes, onlangs, sonder naem, uitgegeven, 't eene genoemt: Verdediging der proceduren etc., 't ander: De oprechte Phariseus (Utr. 1667), hetgeen weer de uitgave ten gevolge had van: Westfrisius in 't hembd, vertoont in een discours tot wederlegginge vande aenmerckinge van Corn. Gentman, ende de missive van doctor Muyen, over den oprechten Pharisaeus, door Justus Veridicus (Rott. 1668). Ook toonde Gentman zich een bestrijder der Labadisten in zijn werkje: Bedenkingen wegens scheuringe en afscheidinge van de kerke etc. (Utr. 1669), zoodat, al moge deze meermalen betoonde strijdvaardigheid van zijn standpunt te rechtvaardigen, misschien zelfs lofwaardig zijn, toch ‘vredelievendheid’ moeilijk één zijner karaktertrekken kan genoemd worden.

Bovendien gaf hij in 't licht:

Misadelphia of van de haat, hoe noodzakelijk die te haten zij (Utr. 1654).

Ahazia gestraft of uitbreidinge over 2 Kon. 1 (Utr. 1672).

Allon Bachuth of lijckpredikatie over de dood van den hoog-beroemden heere G. Voetius, over 2 Sam. 3:38 (Utr. 1677). Een uitvoerig uittreksel hiervan vindt men bij Duker, Voetius, dl. III, blz. 348-352.

Uitbreidinge over den Catechismus (Utr. 1692; 2^e dr. Amst. 1701).

Onzeker is, of Gentman, dan wel J. Leusden, schreef: Rehabeams Raedt van Utrecht, Behelsende de redenen der goede Mannen van Utrecht ... waarom sij een Request hebben over-gelevert aen ... de Grave van Hoorne (z.p. en j., maar zeker in 1673 uitgegeven).

Litteratuur: V.d. Aa., Biogr. Wdb., i.v. - Glasius, Godg. Ned., dl. I, blz. 511. - Molhuysen en Blok, N. Biogr. Wdb., dl. IV, kol. 641. - Nagtglas, Levensb., dl. I, blz. 253-255. - Hylkema, Reformateurs, dl. I, blz. 187, 192. - Knuttel, Acta, dl. IV, blz. 180. - Duker, Voetius, dl. II, blz. 334, VII; dl. III, Reg. - Reitsma, Herv. en Herv. kerk, blz. 656. - Kühler, Socian., blz. 172. - Van Veen, Zondagsrust, blz. 130. - De la Rue, Gelett. Zeel., blz. 399-402. - Doopgez. Bijdr., Jaarg. 1916, blz. 152, 156, 180, 189. - Cat. Doopsgez. Bibl., dl. II, blz. 99. - Cat. Letterk., dl. II, kol. 594.