Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 3

[p. 46]

[Joam Ferreira]

FERREIRA (of Fereira) d'Almeida (Joam) was een Portugees van afkomst en omstreeks 1628 te Lissabon geboren. Zijn Roomsch-Katholieke ouders bestemden hem hoogstwaarschijnlijk voor den priesterstand, maar het is niet zeker, of hij inderdaad al te Goa als priester werkzaam is geweest en evenmin, of hij zich bij de Jezuïeten had aangesloten. Reeds op zijn 14^de jaar heeft hij te Batavia vertoefd, maar eerst veel later had zijn overgang tot de Hervormde kerk plaats, waarschijnlijk ook te Batavia, waarheen hij was teruggekeerd. Tot deze verandering in geloofsovertuiging was hij gekomen door het lezen van een Spaansch werkje: Differençea da christandade, door hemzelf in 1650 in het Portugeesch vertaald onder den titel Differencia da christandade da Igreja Reformata e Romana, en in 1668 uitgegeven. Later werd dit polemisch geschrift tegen de Roomsch-Katholieke kerk ook door hem in het Hollandsch vertaald en op last van de Oost-Indische Compagnie gedrukt, als: Onderscheijdt der Christenheijdt, met een Aanhangsel (Amst. 1673). Ferreira's beeltenis werd na zijn overgang, te Goa, waar de aartsbisschop resideerde, openlijk verbrand.

Vóór 1654 was hij als krankbezoeker werkzaam, maar den 17^en Maart van dat jaar legde hij ‘met approbatie des heeren generaels’ examen af en werd tot proponent aangesteld, terwijl de kerkeraad van Batavia, die dit bij schrijven van 6 November 1654 aan de Zuid-Hollandsche Synode mededeelt, verklaart, dat hij ‘goede hoope op Ferreira’ heeft en deze reeds tweemaal per week met de ‘swarte leermeesters’ katechiseert. De nieuwe proponent had de Nederlandsche Belijdenisschriften, door de synode van Dordrecht vastgesteld, moeten onderteekenen, doch tevens was bepaald, dat hij gedurende een jaar zijn predikatiën, vóórdat hij ze uitsprak, aan den voorzitter van den kerkeraad ter lezing moest geven en dat steeds één der examinatoren aanwezig moest zijn, als hij in de Portugeesche kerk dienst deed. Doen deze voorwarden al vermoeden, dat het examen niet volkomen in orde geweest is, de regeering te Batavia schijnt evenzoo er over gedacht te hebben en verklaarde het examen van onwaarde, omdat van harentwege geen examinator aanwezig was geweest. Den 22^en Juli 1656 werd hij opnieuw geëxamineerd ‘met eenparige stemmen’ tot den predikdienst toegelaten en den 16^en October d.a.v. met oplegging der handen bevestigd.

Als standplaats wees men hem nu Gale op Ceylon aan, waar hij van 1656-1658 werkzaam was; vandaar ging hij naar Tutucorijn op de Visscherskust, en in 1659 naar de gemeente te Colombo op Ceylon, terwijl hij nog ruim een jaar onder de Parrua's, in het Zuidelijkste deel van Voor-Indië, het Evangelie verkondigde; dit laatste echter zonder vrucht, vermoedelijk door Roomschen invloed. Ook aan avonturen ontbrak het niet: eens, toen hij tijdens zijn verblijf op Ceylon te paard een tocht maakte, terwijl zijn vrouw hem in een draagstoel vergezelde, kwam er, naar hij verhaalt, plotseling een olifant op den draagstoel af, terwijl hij zelf zich op eenigen afstand bevond. De dragers gingen verschrikt op de vlucht, lieten den stoel staan, doch de olifant ‘door wonderlijke bewaringe Godts, deed de vrouw geen quaat, maar sloegh met zijn tromp op de tente van den Pallenkijn en trompette eens helder uyt, en daarmede ging hij zijn oude tret.’

In 1663 werd Ferreira te Batavia beroepen als predikant bij de Portugeesche gemeente, die door zijn ijver voortdurend in bloei toenam. Den 3^en Januari 1671 meldt de kerkeraad van Batavia, dat Ferreira ‘haest een seeunds van noden sal

[p. 47]

hebben’, terwijl den 18^en December van datzelfde jaar wordt geschreven, dat Ds. Augustinus Thornton (gest. 1689), den weekdienst op Woensdag voor hem zal waarnemen. In 1673 werd Thornton als vast predikant bij de Portugeesche gemeente aangesteld.

Voor de kennis van Ferreira's denkbeelden is het feit van belang, dat hij herhaaldelijk, o.a. in September 1666, verzoekt, dat bij zijn gemeente inlandsche ouderlingen en diakenen zullen benoemd worden, hetgeen echter telkens wordt afgewezen. Vooral heeft hij zich evenwel bekend en verdienstelijk gemaakt door zijn vertaling van den Bijbel in het Portugeesch. Reeds op zijn 16^de jaar had hij stukken uit het Nieuwe Testament, de z.g. ‘pericopen’, uit het Spaansch in het Portugeesch vertaald en daarna begon hij een vertaling van het geheele Nieuwe Testament uit het Latijn van Beza in het Portugeesch; waarbij hij zich ook van een Spaansche, een Italiaansche en een Fransche overzetting bediende, daar hij toen nog geen Grieksch kende en evenmin Nederlandsch verstond, zoodat hij ook van de Statenvertaling geen gebruik kon maken. Na een jaar was hij met dit werk gereed, maar of het spoedig daarna gedrukt werd, is twijfelachtig. Tenminste uit een schrijven d.d. 30 November 1678 blijkt, dat het ‘translaet des Nieuwen Testamentz van D. Ferreira’ in handen van den kerkeraad te Batavia was gesteld, die gecommitteerden had gekozen, om de vertaling te revideeren. In twee jaar was men daarmee echter niet verder gekomen dan het slot van het Evangelie van Marcus, en Ferreira, wien deze langzame werkwijze verdroot, had de geheele vertaling naar Nederland gezonden, om haar op kosten van de Oost-Indische Compagnie gedrukt te krijgen. De kerkeraad van Batavia, hierover verstoord, verzocht de Zuid-Hollandsche Synode, het afdrukken te doen verhinderen, maar schijnt hierin niet zijn zin gekregen te hebben. Hij schrijft tenminste den 26^en Februari 1683 aan de Zuid-Hollandsche synode te Woerden, dat de vertaling ‘vermits de revisie in Holland’ vol drukfouten was en dat een opsomming van deze te Batavia zou gedrukt worden, teneinde die aldus achter de vertaling te kunnen inbinden. Het schijnt dus een niet gering aantal geweest te zijn! Van deze overzetting is een uitgave bekend, gedrukt te Batavia in 1773 onder den titel: O Novo Testamento Traduzido em Portuguez pelo rev. Padre I. Ferreira A d'Almeida.

Ook werd door hem een vertaling van het Oude Testament in het Portugeesch ondernomen. In den laatstgenoemden brief bericht de kerkeraad van Batavia: ‘De oversettinge van het O.T. in deselve tale was geavanceert tot in het midden van het boeck der Richteren, waerover tot revisores waren gestelt D.D. Torrenthon, Clavius en Vooght.’ Waarschijnlijk heeft Ferreira haar ook voltooid, blijkens een uitgave, te Londen in 1819 uitgekomen, getiteld: Biblia sagrada em Portuguez, Pedro [pelo] Padre Joas Ferreira d'Almeida.

Evenzeer werden de Heidelbergsche Catechismus en de Liturgie door hem in het Portugeesch overgebracht, terwijl hij den 29^en April 1681 aan de classis van Amsterdam een Portugeesch controversie-boekje inzond met dringend verzoek, het te laten drukken, terwijl een gelijk verzoek bij de Zuid-Hollandsche Synode van 1683, te 's-Gravenhage gehouden, inkomt met de vermelding, dat het werkje ‘tegen de Papisten’ gericht is, blijkbaar dus een polemisch geschrift tegen de Roomsch-Katholieke kerk.

Zonder twijfel heeft hij groot nut gesticht met zijn taalkundigen arbeid en was

[p. 48]

men zéér ermede ingenomen. Den 16^en December 1682 werd hem namelijk door Heeren XVII voor zijn ijver in het translateeren van boeken tot stichting dienend, de som van 200 ducatons toegelegd. Men was zelfs bereid, ter wille van dat werk, hem van een deel zijner ambtsbezigheden te ontheffen: uit Batavia wordt d.d. 23 November 1681 aan de Synode te Woerden (1684) bericht, dat Ds. Pape, ‘oud en swack’, hem in de Portugeesche gemeente helpt, terwijl een schrijven van 25 December 1683 aan de synode te Buren (1685) vermeldt, dat de predikanten Vooght en Heynen hem hebben aangeboden, den halven dienst voor hem waar te nemen, opdat hij ‘te voorspoediger in het oversetten van het O.T. moghte voortgaan.’ Slechts gedeeltelijk werd het aanbod aanvaard: Ferreira bleef elken Zondag éénmaal prediken, doch liet de katechisatie geheel aan zijn ambtgenooten over.

Wegens ouderdom en zwakheid werd hem in September 1689 emeritaat verleend, doch hij mocht zijn ‘maandelijksche gagie’ behouden, hetgeen de Bewindhebbers der Oost-Indische Compagnie reeds den 23^en Juni 1684 tot erkenning van zijn verdiensten bepaald hadden. In Augustus - na den 6^en - van het jaar 1691 is Ferreira overleden.

Litteratuur: Van Troostenburg de Bruyn, Herv. K. in O.-Indiè, blz. 17, 56, 58, 141, 206, 243, 273, 274, 324, 460. - Dez., Biogr. Wdb. O.-I. pred., blz. 132-134. - Knuttel, Acta, dl. III, blz. 532, 533; dl. IV, blz. 166, 243, 503, 546; dl. V, blz. 34, 73, 164, 167, 214, 455, 486, 496, 528.