Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Petrus Ens]

Ens (Petrus) broeder van den voorgaanden, aanschouwde eveneens het levenslicht te Kwadijk en wel in het jaar 1699. Hij studeerde te Leiden, alwaar hij den 18den September 1719 werd ingeschreven (honoris ergo) bij de theologische faculteit. In 1720 verdedigde hij een verhandeling: disputatio theologica de jure servorum et ancillarum Mosaico (Lugd. Bat. 1720). Praeparatoir werd hij geëxamineerd den 21sten Juli 1721, toen hij een verklaring gaf, van den hem opgelegden proeftext 2 Cor. V:21. Hij preekte op beroep te Oosthuizen den 12den October 1721 en werd hier, na het peremptoir examen te hebben afgelegd den 1sten Dec., bevestigd in Februari 1722 door zijn broeder Regnerus met Deutr. 33:8. De intreetekst was 1 Timoth. I:5. Na den dood van Johannes Meyer (23 April 1725) hoogleeraar te Harderwijk, werd hij uit een twaalftal, den 26sten October tot zijn opvolger aangesteld. Hij nam den 13den Januari 1726 afscheid van zijn gemeente met Handelingen 20:32. Eershalve bevorderd tot doctor in de godgeleerdheid, aanvaardde hij het hoogleeraarsambt, den 14den Juni 1726, sprekende bij die gelegenheid: in quatuor summa supplicia veterum Hebraeorum. Bouman schrijft in zijn geschiedenis der Geldersche Hoogeschool dl. II, Utrecht 1847, blz. 114 en 115: ‘De vergelijking van dit onderwerp met de straks genoemde akademische verhandeling en met twee latere geschriften van zijne hand, die op de Spraak- en Tijdrekenkunde van dat zelfde volk betrekking hadden; die vergelijking, zeg ik, leert ons de hoofdrigting zijner studiën kennen. Wij zien er trouwens door, hoe veel werk hij maakte van de beoefening der boeken des O.V. en van alles, wat daarmede in verband stond. En ik ben niet vreemd van de gedachte, dat hij juist daarom, in het oog der Curatoren en van hunnen raadsman Cremer, de meest geschikte opvolger van Meier was, wien dezelfde studie zoo veel roem verworven had’

Aangesteld tot rector magnificus door curatoren den 14den Juni 1729, schijnt in dezen tijd, den aanvang zijner ongelegenheden te beginnen. Toen hij zijn waardigheid den 12den Juni van 1730 zou neerleggen, deed hij dit niet, maar de pro-rector, Johan de Gorter, die bij die gelegenheid sprak over: ‘de animi et corporis consensione mirabili tam in secunda, quam adversa valetudine.’ Ens had uit Zwolle, waar hij op dat oogenblik vertoefde, geschreven, dat hij door een zware ziekte verhinderd was, die taak te vervullen. Later, in 1736, verzocht hij voor nu en voor het toekomende, van dat ambt te mogen verschoond blijven. Er was een klove gekomen tusschen curatoren en Ens, en deze werd op den duur niet kleiner, maar wel grooter, toen hij langzamerhand verviel in de verdenking van kerkelijke onrechtzinnigheid. Veel is er over deze zaak te doen geweest (cf. Bouman, Gesch. van de voormalige Geldersche hoogeschool, dl. II blz. 116-125), herhaalde malen kwamen curatoren bijeen om er over te spreken, adviezen werden ingewonnen van de theo-

[p. 54]

logische faculteiten der Leidsche en der Utrechtsche hoogescholen, en den 19den October 1741, zag Zutphen de verzorgers ter eindbeslissing der netelige zaak, die nu ruim zestien maanden gehangen had, vergaderd. Het slot der historie was dat curatoren, met eenparige stemmen verklaarden ‘dat Petrus Ens zijne Professie in de Godgeleerdheid en Oostersche talen verwerkt had, en hij overzulks daarin niet langer zou worden toegelaten; maar dat zij hem bij dezen daarvan daadwerkelijk vervallen beschouwden. Wordende de akademische Senaat gelast hem niet langer als Hoogleeraar aan de Geldersche Akademie te herkennen’. De strengheid van deze uitspraak ‘grondde zich, volgens hare inleiding, vooral op de hardnekkigheid, waarmede de veroordeelde zijne dwalingen vroeger staande gehouden en, nog in zomermaand (den 14den Juni 1741), verklaard had, dat zij hem door den H. Geest geïnspireerd waren, en op het ongenoegzame van den laatstgemelden brief (bedoeld wordt een brief, door Ens, den 26sten September 1741, aan curatoren geschreven. cf. Bouman, ll. dl. II, blz. 123), die, in algemeene bewoordingen bevat, in geenen deele aan der curatoren order en bedoeling voldeed’. Zoo was de zaak geëindigd, waaraan in der tijd betrekkelijk weinig de aandacht werd gewijd. De kerk ook mengde zich op geenerlei manier in deze twistzaak tusschen Ens en de curatoren, en pas den 22sten December, ruim 2 maanden alzoo na de beslìssing, maakte de ouderling Ant. van Westervelt, die tevens curator was, ‘den kerkeraad bekend, dat Ens, wegens Sociniaansche stellingen van zijn ambt was ontzet. En op dien grond werd hem toen ook de kerkelijke gemeenschap ontzegd.’

Ens had zich te Zwolle metterwoon gevestigd en het was hier dat hij ‘ten laatste tot behoeftige, of althans tot bekrompene omstandigheden verviel. Ten jare 1769 wendde hij zich tot de Staten van Gelderland ter bekoming van een jaarlijksch pensioen; maar, ofschoon curatoren het verzoek ondersteunden, had het toch niet aanstonds een gewenscht gevolg; doch in 1770, kreeg hij, nadat in 't voorjaar, door hem de hulp was ingeroepen van prins Willem V, wat hij begeerde, en stonden de Staten hem toe: ‘eene jaarlijksche rustgave van twee honderd en vijftig gulden.’

Wanneer Ens stierf bleek ons niet.

Hij gaf uit behalve het reeds genoemde:

Ordo fundamentorum punctationis indicatus. Hard. 1741. Bouman, ll. dl. II, blz. 115, aanteekening 1, vermoedt dat hij hierin ontwikkeld heeft een stelling, die voorkomt in zijn in 1720 verschenen Disputatio, waarin overigens strenge aanhankelijkheid, aan de toen meest aangenomen leerbegrippen, wordt aangetroffen, en die meer Schultensiaansch, dan Buxtorfiaansch is, nl. deze: Puncta vocalia Hebraeorum non sunt literis coaeva ....

Chronicon Pentateuchi et libri Esther. Zwolle (bij Gerret van Straeten). 1742.

De summa sacrae Scripturae firmitate liber. Zwolle (bij Zeger Zegerius). Pars prima 1743.

Van der Aa, geeft aan dat hij ook nog een werk geschreven heeft: Over de zaligsprekingen.

Litteratuur: Bouman, Geschiedenis der Geldersche hoogeschool, dl. II, blz. 111-127. - v.d. Aa, ll. dl. V, blz. 163-164. - Sepp, Johs. Stinstra, enz. 1ste dl. blz. 68. vlg. 2de dl. blz. 1.