Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Joannes Drieberge]

Drieberge (Joannes) werd geboren te Leiden den 11den December 1686 uit het huwelijk van Jan Drieberge, aanzienlijk korenkoopman, en Geertruida Oosterbaen. Zijn moeder overleefde de geboorte van haar zoon slechts veertien dagen; toen hij nog maar vier jaren oud was, overleed zijn vader, waarna zijn ooms, Jan van der Mey en Gerrit Oosterbaen zijn voogden werden. Zijn opvoeding ontving hij grootendeels te Noordwijk, waar hij ook de school bezocht. Later naar Rotterdam gezonden om voor den handel te worden opgeleid, ontving hij tevens bij Ds. Joannes Texelius, Gereformeerd predikant aldaar, onderwijs in het Latijn, Grieksch en Hebreeuwsch. De handel trok hem echter niet aan. Dit was de reden, waarom hij ging studeeren aan het Remonstrantsch Seminarium te Amsterdam onder à Limborch en Clericus. Behalve op de Theologie en Philosophie, daar onderwezen, legde hij zich ook op andere wetenschappen toe, bepaaldelijk op Geschiedenis, Aardrijkskunde en Fraaie Letteren.

In 1708 werd hij proponent bij de Remonstrantsche Broederschap. Alvorens aan een eigen gemeente verbonden te worden predikte hij enkele malen in de Doopsgezinde gemeente te Monnikendam; te Nijmegen nam hij korten tijd den dienst waar. En op verzoek van de Doopsgezinde gemeente te Harlingen nam hij in haar midden eenigen tijd den dienst waar; daar bestond het voornemen hem te beroepen. In 1711 echter nam hij eene beroeping aan naar Noordwijk, welke hij op één dag met die naar Zevenhuizen had ontvangen. Een der redenen, waarom hij aan Noordwijk de voorkeur gaf, was ongetwijfeld de nabijheid der Leidsche Hoogeschool. In 1718 vertrok hij vandaar naar Utrecht, waar hij den 31sten October van genoemd jaar beroepen was. Ruim zes jaren later verwisselde hij deze gemeente, die hem zeer aanhing, zoodat hij voor een beroeping naar 's Gravenhage bedankte, met die van Rotterdam, waar hij in het begin van 1725 intrede deed. Ook daar handhaafde hij zijn goeden naam als kanselredenaar en exegeet. Ruim twaalf jaren later werd hij benoemd tot hoogleeraar aan het Remonstrantsch Seminarium te Amsterdam als opvolger van den om zijn hoogen leeftijd afgetreden A. van Cattenburch. Na den 3den November 1737 te Rotterdam afscheid te hebben gepredikt aanvaardde hij het hoogleeraarsambt met het houden van een Latijnsche oratie De Veritatis et Pacis Studio Conjungendo, waaruit zijne Remonstrantsche beginselen, zijn irenische en antischolastische denkwijze bleken. Inmiddels had hij zich naam gemaakt door de overzetting der leerredenen van B. Hoadly, en vooral door zijn vertolking van Prideaux' werk (zie onder de lijst van Drieberge's geschriften), verrijkt met de vrucht van eigen studie en straks bij tweeden druk met een belangrijk aanhangsel door hem voorzien. De groote geleerdheid en het helder oordeel, daaruit bekend, bezorgden hem menig loffelijk getuigenis, o.a. van den beroemden Campegius Vitringa, wiens warme aanbeveling een plaats vond vóór het eerste deel van dit werk. Gedurende zijn verblijf te Rotterdam was hij in geschrifte opgetreden tegen het in 1725 verschenen werk van Joan van den Honert, toen nog predikant te Haarlem (twee jaren later Hoogleeraar te Utrecht): Dissertatio de gratia Dei non universali sed particulari. Hiertegen had Drieberge in 1726 zijne Aenmerkingen in het licht gezonden, na

[p. 588]

een paar maanden andermaal ter perse gelegd en in 1727 vermeerderd met een Vervolg van Aenmerkingen. Het geschil, hierdoor ontstaan, waarbij zijn opvolger te Utrecht Westerbaen hem als medestrijder terzijde was getreden, had groote beroering verwekt. Onder het ‘gravamen van de Classis Delft over de stoutigheid der Remonstranten’ op de synode te 's-Gravenhage 1727 wordt Drieberge's Nader Vervolg van Aenmerkingen met name als gevaarlijk genoemd, terwijl de Classe zich zeer bezwaard achtte, ‘dat de Arminianen hier te lande zoo stout worden, dat zy niet alleen met zoodanige lasterschriften, gelijk dat van gemelden Drieberge de leer en het regt van de besturing der Kerke zoeken te onderwyzen en omvertestooten, en onze, zoo voorgaande als tegenwoordige overigheid lasteren en verdacht maken van Arminianery, als ook den Leeraars van de Gereformeerde Kerke in deze en andere Provintiën en buiten 's lands, om zoo een blaam op de Gereformeerde Kerken te leggen en daardoor de Arminianery voort te zetten.’

Drieberge bekleedde de professorale waardigheid tot hij den 1sten Mei 1746 aan de gevolgen eener pleuris werd weggenomen. Zes dagen te voren had hij nog zijn laatste openbare les gehouden en de vergadering van Curatoren der Kweekschool beschreven, die den 10den Mei gehouden zou worden. Den laatsten Zondag van Januari en Februari te voren nog had hij gepredikt over een vervolgstof (Psalm XXXIX vs. 4-12); beide leerredenen zijn opgenomen in zijn bundel van Dertien Predicatiën over uitgelezene texten uit de Psalmen. Den 6den Mei werd zijn stoffelijk overschot bijgezet in de Westerkerk te Amsterdam in hetzelfde graf, waarin de beenderen rusten van Episcopius en à Limborch.

Was hij als prediker door velen geliefd, minder om uiterlijke welsprekendheid dan om zijn exegetische gaven, waarmede hij door al te breede tekstverklaringen, maar doorgaans zonder bijzondere geleerdheid duistere Schriftuurplaatsen wist op te helderen, zijn optreden als hoogleeraar was minder dankbaar; hij werd overschaduwd aan het Remonstrantsch Seminarium door zijn beroemden ambtgenoot Wetstein. Toch heeft Drieberge door zijne geschriften over de voorbeschikking en genade niet geringen invloed geoefend ook buiten de Broederschap. Zijne bewerking van enkele stukken dogmatiek was verdienstelijk. Hij bearbeidde deze met de uiterste zorg voor de pers; de voltooiing ervan werd verhinderd door zijn dood.

Zijn uitgebreide kennis en grondige geleerdheid zijn boven twijfel verheven. Wetstein, een zijner lijkredenaars, beschrijft hem in zijn rede, den 23sten Mei gehouden, als rijzig van gestalte, sterk van lichaam, vlug van geest, doordringend en bondig van oordeel en begaafd met een gelukkig geheugen.

In de lijkrede van P. Bliek, den dag te voren gehouden op uitnoodiging van den Remonstrantschen kerkeraad te Amsterdam, wordt zijn laatste ziekte uitvoerig beschreven; half Nov. 1744 werd hij ziek, en herstelde weer in zoover, dat hij den 30sten Jan. 1745 kon optreden voor de gemeente te Amsterdam; den 26sten April stortte hij weer in. Zijn milddadigheid en eenvoud werden geroemd.

Hij was ongehuwd.

Geschriften van Drieberge:

De ware weg ten eeuwigen leven volgens het Evangelie van Jezus Christus verklaart, met eene wederlegging van verscheide schadelijke misverstanden, in XVII predikatiën, beneffens II predikatiën over de verdeeldheden der Christenen, en IV over

[p. 589]

een onzijdig onderzoek van den godsdienst, door Benjamin Hoadly, bisschop van Bangor (later van Winchester). Uit het Eng. Leiden. 1719. 8^o. 2de dr. 1733.

Het Oude en Nieuwe Verbond Aen een geschakelt in de Geschiedenissen der Joden en der Aengrenzende Volkeren, Sedert het Verval der Koningryken van Israel en Juda tot de komst van Jezus Kristus, door Humfrey Prideaux. Uit het Engels, volgens den Agtsten Druk, overgezet, en met enige Byvoegzels en Aentekeningen vermeerdert. Leiden. 1723. 4^o. 2 dln.

De 2de druk (Leiden. 1729) met een Aenhangsel van Drieberge over de Opkomst en voortgang der wysbegeerte onder de Grieken en Romeinen.

Onderzoek over het gezag der Dordrechtsche Synode enz. Amst. 1726. vert. v. J.L. von Mosheim.

Aenmerkingen over het voorberigt van den Heer Joan van den Honert TH zoon, Bedienaer des H. Evangeliums te Haarlem, voor zyne Verhandelingen van Gods niet Algemeene, maar Byzondere genade. Amsterd. 1726. 8^o.

Vervolg van Aenmerkingen, waarin het antwoord des Heeren Joan van den Honart, T.H. zoon, op de voorgaande aenmerkingen word overwogen. Rotterdam. 1727. 8^o. Van dit en het vorige strijdschrift zag een 2de uitgave het licht.

Verzameling van eenige Verhandelingen over de Verdraegzaemheid en de Vryheid van Godsdienst: behelzende I. Eene brief over de Verdraegzaamheid, door J. Locke; II. Eene Redenvoering, over den Godsdienst vry van Heerschappy door G. Noodt; III. Aenmerkingen over de Verdraegzaamheid, door J. Barbeyrac. IV. Predikaetsi over het gedrag van Paulus tegen de Christenen voor zyne bekeering. 8^o.

Predikaetsi over 2 Korinth. XIII:11. Gedaen tot een Afscheid van de Gemeente te Rotterdam. Den 3den November 1737. Rotterdam 1737. 4^o.

Zeven predikaetsien over het Gebed des Heren, beneffens Vyf predikaetsien over Ps. XIX, XXIII en LXXXII. Amst. 1742. 8^o. 2de uitg. ald. 1746. 8^o.

De Praedestinatione et gratia. Amst. 1744. 4^o. Hiervan verscheen nog in datzelfde jaar en in 1781 te Amst. een vertal. in 4^o: Verhandel. over Gods Voorschikkinge en Genade. Uit het Lat.

Libri Duo, unus de Bonis Novi Foederis et Futuro Hominum statu, Alter de Baptismo et S. Coena. Amst. 1746. 4^o.

Na zijn dood werden nog van hem uitgegeven:

Dertien Predikaetsiën over uitgelezene texten uit de Psalmen. Amst. 1746. 8^o.

Dertien Predikaetsiën over uitgelezene texten uit het Evangelium van Joannes. Amst. 1748. 8^o.

Litteratuur: Petr. Bliek, Lyk-Rede uit 2 Cor. V:6, 7, 8. Ter Gedagtenisse v.d. Hoog Eerwaerdigen Welgel. en Godvrucht. Heere Joannes Drieberge, Hoogl. der H. Godgeleerdh. ond. de Remonstranten. Amst. 1746. 4^o. - J.J. Wetstenii Oratio funebris in memoriam J. Driebergii. Amst. 1746. 4^o. Hiervan verscheen te Amsterdam een vertaling door Petr. Adriaen Verwer: Lykreden over den Hoog-Eerwaerdigen Heere, Joannes Drieberge, Hoogleeraer in de Godgeleertheit onder de Remonstranten: Uitgesproken den 23. Mey des Jaars MDCCXLVI door den Heere Joan Jakob Wet-

[p. 590]

stein, Hoogleeraer der Wysbegeerte in de Kweekschole der Remonstranten. Uit het Latijn vert. - Kok, Vad. Woordenb. i.v. - v.d. Aa, a.w.i v. - Glasius, a.w.i.v. - A. des Amorie v.d. Hoeven, Het Tweede Eeuwfeest v.h. Seminarium der Remonstr. te Amsterdam plegtig gevierd op den 28 Oct. MDCCCXXXIV, blz. 46, 177-183. - J. Tideman, De Remonstr. Broederschap. Biograph. Naamlijst v. hare Professoren, Predikanten en Proponenten m. histor. Aanteek. omtr. hare Kweekschool en Gemeenten. (2de dr. bew. d. H.C. Rogge en B. Tideman Jzn.), blz. 17, 48, 55, 173, 309, 312, 434, 436, 451. - B. Tideman Jzn., Overzicht v.d. Geschied. d. Remonstr., blz. 74, 75. - H.Y. Groenewegen, Het Remonstrantisme te Rotterdam in ‘Rotterdam in den loop der eeuwen’, (Rott. 1906) 2de ged. 5de st., blz. 101. - J. Hartog, Geschied. v.d. Predikkunde in de Prot. Kerk v. Nederland, blz. 178 v.v. - Chr. Sepp, Joh. Stinstra en zijn tijd. I, blz. 130, 136, 200; II. blz. 76, 143. - Kist en Royaards, Archief voor Kerkel. Gesch. VII, blz. 277, 280-283. - W.J. Lente, Het leven en werken van Johan Jakob Wetstein, blz. 76, 114, 122. - Chr. Saxe, Onomastici Literarii Mantissimes Recentior - Pars VIII, p. 99, 100. - J. Chr. Adelung, Fortsetzungen u. Ergänzungen zu Chr. G. Jöchers Allgem. Gelehrten-Lexico. II Bd. kol. 763. - A. Ypey, Geschied. v.d. Kristl. Kerk in de achttiende eeuw. Dl. VII, blz. 138. - Adr. à Cattenburgh, Bibliotheca Scriptorum Remonstrantium, cui Subjunctum est specimen controversiarum inter Remonstrantes, etc. MDCCXXVIII, p. 52-54. - De Navorscher. VIII (1858), blz. 349; XI (1861), Omslag 4. - J. van Lennep, Memor. Athen Amst., p. 291. - J.C. van Slee, De geschiedenis v.h. Socinianisme in de Nederlanden, blz. 122. - v. Abkoude-Arrenberg, Naam-Reg. v. Ned. Boeken, blz. 149. - Catal. der Biblioth. v.d. Maatsch. der Ned. Letterk. te Leiden. I, kol. 728; II. kol. 372. - Catal. v.d. Biblioth. der Rem. Geref. Gem. te Rotterdam, blz. 178, 182, 217. - Catal. de la Biblioth. Wall, dép. à Leyde. 2me suppl., p. 2.