Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[p. 548]

[Engel Arendszoon van Dooregeest]

Dooregeest (Engel Arendszoon van) werd als zoon van Doopsgezinde ouders den 26sten December 1645 geboren te Dooregeest of Dorregeest, een polder bij Uitgeest. Al vroeg bestemd voor de Evangeliebediening werd hij na voorbereidende studie op ongeveer twintigjarigen leeftijd bevestigd als Doopsgezind leeraar te De Rijp, waar hij tot zijn dood, den 16den Augustus 1706, den dienst bleef waarnemen.

Hij was gehecht aan het oude, volgde de richting der Zonisten, maar ging toch niet in alles met dezen mede. Dat blijkt o.a. uit zijne Onderwyzinghe in de Chr. Leere, waarin hij op systematische wijze de leer der Mennonieten uiteenzet en aan rede en openbaring toetst. Op sommige punten blijkt hij echter zelf af te wijken van die leer.

Zoo poogt hij in het vijfde der XXI artikelen of hoofdstukken, het leerstuk der erfzonde met ‘Vier Bewysredenen’ te weerleggen, waarbij hij blijk geeft eenigszins te verschillen van het gevoelen van Menno Simons en Reinier Wybrandsz. In strijd ook met de opvatting van vele Mennonieten erkent hij de voetwassching niet als ‘Verbondsteeken’ en ten aanzien van Avondmaal en Ban draagt hij gevoelens voor, niet geheel overeenkomend met die van Menno Simons.

Als bekwaam en warm verdediger der Mennonieten deed hij zich kennen in zijn Brief (1693) aan Prof. Fred. Spanheim te Leiden, toen deze in 1687 hem in zijn Selectiorum de religione Controversiarum elenchus historico-theologicus (in 1692 in een Hollandsche vertaling verschenen) van onderscheidene dwalingen beticht had. Deze Brief (in 1694 in Duitsche vertaling verschenen) beleefde nog in 1693 een tweeden en in 1700 een derden druk, aan welken laatsten was toegevoegd een tweede Brief, gericht aan Herman Schyn, nadat Spanheim in een nieuwe uitgaaf van zijn werk weinig of niets van zijne beschuldigingen had teruggenomen. Uit dezen Brief (blz. 233 v.v.), waarin hij nog klaarder en krachtiger tegenover de beweringen van den Leidschen Hoogleeraar de kenmerkende leerstukken der Mennonieten hand-haafde, blijkt tevens hoe hij zich niet vereenigen kon met de gevoelens van Galenus Abrahamsz., die in zijne Korte Grondstellingen van het Geloove en de Leere der Mennoniten (aan zijn Verdeediginge tegen Spanheim toegevoegd) op de meeste punten sterke afwijkingen vertoonde van de leer der Mennonieten.

In zijn Verandwoordinge voor de Leere der Doopsgezinden (1704) doet van Dooregeest zien, hoezeer hij ook gekant was tegen de Unitarische en Sociniaansche gevoelens. De aanleiding tot deze Verandwoordinge was deze, dat de Friesche leeraar J.K. van Grouw, die zulke gevoelens koesterde, aan een door hem uitgegeven geschrift had toegevoegd de briefwisseling tusschen hem en van Dooregeest gevoerd betreffende ‘zes voornaame Hoofdstucken des Zaligmaakenden Geloofs’.

De vergadering der Zonsche Societeit in Juni 1697 droeg aan van Dooregeest met H. Schyn en P. Beets op de samenstelling van een Kort Onderwys des Chrislijken geloofs; dit boekje beleefde in 1740 een vijfden druk en werd met nadruk aanbevolen als ‘een waarlijk bij uitnemendheid nuttig, dienstig en zeer noodzakelijk werkje voor de Mennonieten’.

In 1702 was van Dooregeest voorzitter van de vergadering der genoemde Sociteit, gehouden in de kerk de Zon te Amsterdam, waar de gecommitteerden der pasvereenigde Doopsgezinden te Leiden zich hadden te verantwoorden.

Hoewel van Dooregeest geen eigenlijk wetenschappelijke opleiding had genoten,

[p. 549]

is hij door voortgezette studie, gepaard aan een helder verstand en oordeel een man van beteekenis geweest onder de Doopsgezinde leeraren, die ook na zijn dood nog door zijn werken invloed heeft geoefend.

Zijne werken zijn:

Onderwysinge in de Christelyke Leere na de Belijdenissen der Doopsgezinden, waar in de voornaamste Zaaken des Geloofs met Schriftuurplaatzen, Redenen, en wegneeminge van Tegenwerpingen nader bevestigd worden. Bij Vraagen en Antwoorden. Amsterd. 1692. 8^o.

Brief aan den Heere Fredericus Spanhemius, Professor der H. Godgeleerdheid en der Historien in de beroemde Hooge Schoole te Leyden: Waar in de Leere der Doopsgezinden nader uitgeleid en gezuiverd word. Dienende tot Antwoord op het Tractaat, genaamd Historisch, en Godgeleerd Register der uitgeleezendste Verschillen van den Godsdienst. Amsterd. 1693. 8^o.

[Met Herm. Schyn en Pieter Beets]: Kort Onderwys des Christelyken Geloofs, geschikt na de Belijdenissen der Doopsgezinden, en uitgegeven volgens last van zekere Kerkvergadering, gehouden binnen Amsterdam den 12 Juny 1697. Amsterd. 1697. 8^o.

[Met C.A. Posjager, zijn Doopsgez. ambtgenoot te De Rijp]: De Ryper Zeepostil, bestaande in XXII Predicatien, toegepast op de Zeevaart, tot Onderwyzinge, Vermaaninge, en Vertroostinge in de Waare Godzaligheid, voor allerleye zeevaarende Lieden, doch voornaamentlijk voor die geenen, welke op de Haring, en Walvisch vangst uitgaan; verrijkt met verscheidene Christelyke Gebeden, en Dankzeggingen, na gelegendheid van deze Neeringen geschikt. Mitsgaders noch eene korte Beschryvinge aangaande de Opkomst van Holland, en de Goddelijke, en wonderlyke Bewaaringe, en Zegeningen deszelfs; waarin in 't byzonder ook gehandeld word van 't Eiland in Noord-Holland, van zyne Dorpen, als Schermer, Graft, Schermerhorn en de Ryp; als ook van den Aert, Zeden, en Neeringen dezer plaatzen, doch voornaamentlyk raakende den eersten Oorsprong, en waare gelegendheid der Haring, en Walvischvangst. (2 dln.) Amsterd. 1699. 8^o. Wat dit laatste gedeelte betreft, lang na zijn dood verscheen nog op zijn naam de uitgave van: Een Kort Verhaal van Eenige Merkwaardige Geschiedenissen in Holland, Wegens Gods zeegen en bescherming in deszelfs Op-komst, en Oorloogen met Spanje, Engeland en Vrankrijk: Waar in ook gehandelt wordt van 't Eyland in Noord-Holland. En wel deszelfs Dorpen, Schermer, Graft, Sehermerhorn en de Rijp, met derzelver onderhorige, als: Westgrafdyk, Oostgraftdijk, Noord-end en Drie-huyzen. Met teffens van de eerste Opkomste en waare geleegentheid der Haring- en Walvis-vangst. Amst. 1744. 8^o.

Brief aan den Eerw. Hermanus Schyn, Leeraar der Doopsgezinden, en der Medecynen, Doctor te Amsteldam Waar in de Leere der Doopsgezinden, en derzelver Goede Naam tegen den Heere Fredr. Spanhemius, Professor der H. Godgeleerdheid, en der Historien in de zeer beroemde Academie te Leyden, nader geopend, verandwoord, en verdeedigd word. Amst. 1700. 8^o. (toegevoegd aan den derden druk van bovengen. Brief.)

Verandwoordinge voor de Leere der Doopsgezinden, bestaande in verscheidene Brieven, aan J.K. van Grouw: Waar in aangaande de H. Drie-Eenigheid, Voorkennisse, en Gerechtigheid Gods, als ook de Twee Natuuren in Christus, Deszelfs

[p. 550]

Verzoeninge voor onze Zonden, mitsgaders de Onsterffelykheid onzer Zielen gehandeld word. Amst., 1704. 8^o.

Verdeediging van de Leere der Doopsgezinden, tot Wederlegginge van de Twee Tractaaten,^1) tegen dezelve uitgegeeven door Henricus Schevenhuisen, Predikant der Gereformeerden tot Rijp; Briefswijze voorgesteld: waar in van den Vryen Wille, Val des Menschen, Algemeene Genade Gods, Rechtvaardigmaakinge, Kinderdoop, Weereloosheid, Eedzweeren, en veele zwaare Beschuldigingen, tegen dezelve ingebragt, gehandeld word. Amsterd. 1705. 8^o.

Bovendien schreef hij een Voorrede voor de vernieuwde uitgave, in 1686 verschenen, van de Belydenis des Chr. Geloofs van Hans de Ries en Lubbert Gerritsz. Deze Voorreden draagt geen onderteekening; toch staat vast dat zij van de hand van van Dooregeest is; bij latere uitgaven na zijn dood werd zijn naam er dan ook onder geplaatst (zie daarover: G. Maatschoen, Uitvoer. Gesch. der Mennoniten .... door Herm. Schyn. I, blz. 238; II, blz. 159, 160).

Literatuur: Kok, Vad. Woordenb. XII, blz. 627. - v.d. Aa, a.w.i.v. - Glasius, a.w.i.v. - Paquôt, Mémoires pour servir à l'Hist. des dix-sept. Prov. des Pays-Bas. II, p. 411, 412. - J. Chr. Adelung, Fortsetz. zu C.G. Jöchers Allgem. Gelehrten Lexic. II, kol. 742. - Ger. Maatschoen, Uitvoeriger Verhandeling v.d. Geschiedenisse der Mennoniten .... door Herm. Schijn .... I, ‘Voorreden’ p. XXXIX, LI, LXXXIII, blz. 29, 238; II, blz. 87, 97, 100, 157-160, 548-573, 577, 609, 668. - S. Blaupot ten Cate, Geschied. der Doopsgez. in Holl. enz. I, blz. 293, 296. - Chr. Sepp, Het Godgel. Onderwys in Nederl. gedur. de 16e en 17e eeuw. II, blz. 457. - Dez., Joh. Stinstra en zijn tijd. I, blz. 184, 186; II, blz. 95, 271. - A. Ypey, Geschied. v.d. Kristl. Kerk in de achttiende eeuw. IX, blz. 164. - J. Hartog, Geschied. v.d. Predikkunde in de Prot. Kerk v. Nederl. (2de dr.) blz. 188. - Boekzaal van P. Rabus, Jrg. 1693a, blz. 418-428, b, blz. 497-500; jrg. 1699b, blz. 304, 311; jrg. 1700a, blz. 184; jrg. 1705a, blz. 140, 329; jrg. 1740b, blz. 449 v.v., 521. - v. Abkoude, Naam-reg. v. Ned. Boeken. Dl. I, St. III, blz. 59. - [M. Schagen], Naamlyst der Doopsgez. Schryveren en Schriften, blz, 30, 31. - Jaarboekje voor de Doopsgez. Gem. in de Nederl. (uitg. d.S. Muller). I, blz. 49, 96, 100; II, blz. 111. - Doopsgezinde Bijdragen (verzam. d.S. Cramer). 37ste Jrg. (1897), blz. 87; 38ste Jrg. (1898), blz. 60, 78 v., 88 v., 96-99. - Catal. der Biblioth. v.d. Maatsch. der Ned. Lett. te Leiden. I, kol. 722; II, kol. 534, 903. - Catal. v.d. Biblioth. der Vereen. Doopsgez. Gem. te Amsterdam. II, blz. 182, 183, 270, 291. - Bibliotheca Theol. et Philos. (Burgersdijk & Niermans. Lugd. Bat. 1900), No. 3970, 3971.

1) Van deze Twee Tractaaten is het eene getiteld: Aanmerkingen op twee Brieven van Engel Arendszoon Dooregeest .... De Eerste geschreeven aan den Heere Fred. Spanhemius .... De andere aan den Eerw. Herm. Schyn. Amst., 1780. 8^o. Het andere tractaat van Schevenhuijsen droeg tot opschrift: Onderzoek van het Geloove der Doopsgezinden, ontdeckende in het Onderwijs der Chr. Leere, opgesteld van Engel Arendszoon van Dooregeest, veele Wangevoelens, tegen den Waaren Godsdienst strydende, dewelke met de H. Schrift, en met wettige Redenen worden wederlegd. Amst. 1702. 8^o.