Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Aeyelko Doedens]

Doedens (Aeyelko, Ailko, Heilko), geboren te Pekela, werd na voltooide studie aan de Academie te Groningen (waar hij den 21sten Sept. 1716 was ingeschreven) als proponent beroepen te Blijham, waar hij in 1724 de bediening aanvaardde. Hij was van rechtzinnige richting. Ook was hij van onbesproken wandel, ofschoon hij in de vergadering der Classis in het voorjaar van 1732 beschuldigd werd, gedurende den winter zijn werk slordig verricht en 's Zondags maar éénmaal gepredikt te hebben. Hij beloofde echter beterschap en behoefde niet opnieuw te worden aangesproken, zooals met andere Classisbroeders het geval was. De laatste beschuldiging hield trouwens waarschijnlijk verband met moeilijkheden, die hij ondervond bij het gebruikelijke antwoorden der gemeenteleden.

Hij mengde zich in den strijd over het geloof in het Oldambt gevoerd. Met de predikanten van Noordbroek en Oude-Pekela, H. Stegnerus en P. Mees wendde hij zich tot Gedeputeerde Staten met de klacht, dat aan den rechtzinnigen, maar met de voorstanders der conventikels in conflict geraakten Phoebus Themmen, predikant te Scheemda, een zware censuur was opgelegd, zoolang hij niet een zekere geloofsverklaring had onderteekend, terwijl zijzelf verzochten hiervoor bewaard te worden.

In zijn gemeente ontstond een geschil doordat een deel van hare leden stichting zocht in conventikels, waartegen Doedens maatregelen nam. Aan Wolter Jans, leider dier conventikels, werd het Avondmaal ontzegd, en Poortman Siorts, die er ook een werkzaam aandeel in nam, werd beschuldigd van onrechtzinnigheid.

Beide beriepen zich op de Classis, die Doedens in het gelijk stelde. In de zaak van Wolter Jans werd een commissie benoemd door de voorjaarsclassis van 1736, waarna zij op de najaarsclassis den 15den Sept. weer ter sprake kwam. Na eerst ontkend te hebben, liet W. Jans, toen Doedens ter vergadering was geroepen, zijn ontkenning varen, en wilde hij, daartoe vermaand, van geen verzoening met den predikant en diens kerkeraad weten. Ten slotte werd door de Classis noodig geoordeeld, dat hij schuld zou belijden eer hij weer ten Avondmaal zou worden toegelaten. De Classicale vergadering, die deze resolutie goedkeurde, bekrachtigde alzoo de uitspraak van den kerkeraad. In de voorjaarsvergadering van 1737 bleek W. Jans aan de orders van de Classis voldaan te hebben.

De oefeningen te Blijham werden echter voortgezet en drukker dan ooit bezocht; de gemeente werd al meer een tooneel van strijd; ook personen van invloed schaarden zich openlijk of meer bedekt aan de zijde van W. Jans, die straks nog door twee andere oefenaars werd gesecondeerd.

In de oefeningen durfde men Doedens aanvankelijk nog niet publiek veroordeelen, maar wel trad men er in 't algemeen op tegen ieder leeraar, bij wien de

[p. 509]

prediking van een gestaltelijk en bevindelijk christendom in den trant van Schortinghuis niet gevonden werd. De toestand verergerde almeer. Doedens lokte nu den 10den Sept. 1739 een kerkeraadsbesluit uit, waarbij het houden van oefeningen werd verboden. Blijham geraakte in rep en roer. De drie oefenaars verdedigden zich in de Classicale vergadering van 15 Sept. o.a. met gronden aan de Schrift ontleend. Na hun vertrek lichtte Doedens de vergadering in. Na breede bespreking van het kerkeraadsverbod, waartegen o.a. Schortinghuis met nadruk opkwam, besloot de Classicale vergadering de zaak aan den kerkeraad van Blijham te renvoyeeren. Later werd aan de oefenaars op hun aanvrage toestemming verleend door den kerkeraad. Feitelijk waren er nu te Blijham twee gemeenten, ieder met haar leeraar of leeraars. Na de schijnbare onderwerping der oefenaars aan kerkeraad of predikant, begon Doedens opnieuw tegen hen optetreden. Het hinderde hem dat door velen de oefeningen de plaats innamen van den openbaren godsdienst. Een resolutie der Staten van 20 Febr. 1740, waarbij bepaald werd dat de synodale resolutie van 1722 moest worden opgevolgd, welke het verlof en toezicht van predikant en kerkeraad gebood, was hem een wapen in de hand, en den oefenaars werd andermaal het oefenen verboden wegens verzuim van de gewone ‘genademiddelen.’ Hun zaak kwam nu weer voor de Clssicale vergadering, eerst 26 Juli te Winschoten, vervolgens nadat de kerkeraad was gehoord, 13 Aug. te Wedde. In deze laatste, die slecht bezocht was door het wegblijven vooral van tegenstanders der conventikels, behaalden de Schortinghuisianen een overwinning: op belofte dat ze antwoorden zouden bij de catechisatie van den predikant werd aan de oefenaars met vermaning ‘behoorlijke waarnemers der Genademiddelen’ te blijven, toegestaan met hunne oefeningen voorttegaan, tot er ‘wesentlijke gronden van beschuldiging’ tegen hen werden ingebracht.

Op de vergadering der synode van 12 Mei 1741 te Appingedam verscheen daarop Doedens, zich beklagend over dit besluit van de Classis van Oldambt, waarop de Synode op voorstel eener commissie van drie, onder wie Prof. D. Gerdes, een middenweg koos: het gezag van predikant en kerkeraad werd gehandhaafd; tegen het verwaarloozen der openbare godsdienstoefeningen werd gewaakt, maar de oefeningen, hoezeer ook onder nauwlettend toezicht gesteld, werden niet aan de willekeur van den kerkeraad overgelaten. Wel werden ze onder zeer nauw toezicht gesteld.

In deze beslissing berustte Doedens. Van strijd door hem gevoerd, wordt verder niets meer vernomen. Tot zijn dood, den 29sten Maart 1777, bleef hij predikant te Blijham. Aan een langzaam verval van krachten overleden, liet hij geen weduwe of kinderen na.

Litteratuur: Alb. Stud. Acad. Groning. (uitg. d.h. Hist. Genootsch. te Gron. 1915), kol. 163. - Boekzaal. Jrg. 1724a, blz. 597; jrg. 1777a, blz. 473, 474. - H.H. Brucherus, Gedenkboek v. Stad en Lande, blz. 209. - H.v. Berkum, Schortinghuis en de vijf nieten, blz. 20, 54, 79 v.v. - J.Ch. Kromsigt, Wilhelmus Schortinghuis. Eene bladzijde uit de geschied. v.h. Pietisme in de Geref. Kerk v. Nederland, blz. 74, 110, 125 v.v., 129 v.v., 136-139. - v. Alphen. N. Kerk. Handb. Jrg. 1914. Bijl. Q, blz. 147.