Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[Dirk Adrianus Detmar]

Detmar (Dirk Adrianus) werd den 9den Augustus Augustus 1774 te 's Gravenhage geboren. Zijn ouders waren godsdienstige lieden uit den burgerstand. Veelbelovend van aanleg werd hij aanvankelijk voor een kunstvak opgeleid. Evenwel leefde in hem de stille begeerte om predikant te worden. Die begeerte werd vervuld. Een prediking in zijn vaderstad van Ds. S. de Kok, predikant te 's Gravenzande, over Matth. VI:33 op zeventienjarigen leeftijd aangehoord, oefende op Detmars leven een blijvenden invloed, en gaf ook hem den stoot om den weg in te slaan, die tot het begeerde ambt voerde. Daarbij genoot hij den steun van den Haagschen predikant W.L. Krieger, door wiens tusschenkomst hij ook voorbereidend onderwijs ontving van een Haagschen Rector en van den geleerden predikant te Loosduinen Ds. Jan van Eik. Zijn studiën werden voortgezet aan de Utrechtsche Academie, waar hij den 19den Sept. 1804 werd ingeschreven. Hij ging er heen als gehuwd man, en genoot er onderwijs o.a. van de Hoogleeraren Bonnet, Royaards en van Oordt, die veel belang in hem stelden. Ook genoot hij er den omgang met jongere medestudenten van gelijke levensrichting.

Onmiddellijk na gunstig afgelegd examen voor de Classis van Rhenen en Wijk ontving Detmar de beroeping naar de Vuursche, hem reeds enkele maanden tevoren toegezegd. Aldaar deed hij, na den 20sten Augustus 1806 zijn laatste examen voor de Classis van Amersfoort te hebben volbracht, den 7den September d.a.v. zijn intrede (met Gal. VI:14) na bevestigd te zijn door Ds. Bisschop, predikant te Doorn (met 2 Tim. 1:8). Reeds zijn intreeprediking in zijn eerste gemeente was

[p. 452]

kennelijk ten zegen, en dit was als een profetie voor heel zijn verdere bediening, waaronder velen tot oprecht geloof werden gebracht. Hier, gelijk straks elders, vond hij ‘nog godvruchtigen, met welke hij, als van hart tot hart, kon zamenspreken, over de verbonds-trouw en liefde van hunnen Drieënigen God, doch hun getal was niet groot.’ Ook in omliggende gemeenten verkeerde hij gaarne met dezulken; ‘gezelschappen’ waren en bleven hem lief.

Slechts vijf maanden stond Detmar aan de Vuursche, toen hij bijna gelijktijdig, twee beroepingen ontving, een naar Aalst en een naar Wijk bij Heusden; deze laatste nam hij aan. Hij verbond zich aan die gemeente den 21sten Juni 1807 (met Rom. I:16a); zijn bevestiger aldaar was Ds. J.P. Verff, predikant te Bleskensgraaf, zijn voorganger te Wijk bij Heusden, die tot tekst had Matth. X:32, 33. Den 14den Juni had Detmar van de Vuursche afscheid genomen (met Filipp. 1:17). In zijn tweede gemeente werd hij in het voorjaar van 1811 door een ernstige, doch niet langdurige ziekte bezocht. Ook beleefde hij er de ramp eener overstrooming door het losraken van het ijs in de Maas. De toen doorgemaakte beproeving en de kracht, die er van zijn prediking uitging, verbonden hem nog sterker aan deze gemeente. Voor beroepingen naar Ouddorp (Flakkee) (1808), 's Gravenzande (1810), Bodegraven (1811), Stolwijk (1812), Sommelsdijk (1814) bedankte hij, maar voor hij nog in deze laatste een beslissing had genomen, volgde er eene naar Woerden. Deze nam hij aan. Den 26sten Febr. 1815 nam hij afscheid van de Wijksche gemeente (met Hand. XVIII:20, 21a), en den 5den Maart d.a.v. deed hij intrede te Woerden (met Hand. XX:24), na bevestiging door zijn ambtgenoot aldaar J.A. van Waenen (met 1 Thess. V:12). Ook zijn dienst aldaar in het ‘Huis van Verzekering’ was kennelijk gezegend. In 1820 trof hem wederom een toeval, nog heftiger dan dat hem te Wijk nabij het graf had gebracht; de gevolgen daarvan hielden hem drie maanden aan het ziekbed gebonden. Ruim negentien jaren arbeidde hij te Woerden, en bedankte vandaar voor beroepingen naar Leerboek (1818), Oldebroek en Venendaal (beide 1821). In 1828 nam hij bijna een half jaar lang den dienst waar te Zegveld voor den kranken predikant aldaar. Groote invloed ging van Detmar uit ook in de omliggende gemeenten.

Eindelijk echter nam hij eene den 18den Juni 1934 op hem uitgebrachte beroeping naar Ede aan. Daartegen kwam bij den Kerkeraad dier gemeente een protest in, door ongeveer 25 personen onderteekend, op grond ‘dat Z. Eerw. in de gemeente van Woerden in algemeene twist en oneenigheid leefde’. Van dit stuk werd het Class. Bestuur van Arnhem in kennis gesteld, dat op zijn vraag aan het Class. Bestuur van Leiden ten antwoord kreeg, dat het aan Detmar een testimonium had afgegeven en daarbij persisteerde. Daarop richtte het Class. Bestuur van Arnhem zich tot het Prov. Kerkbestuur van Gelderland, dat zich weer wendde tot dat van Z.-Holland. Dit laatste stelde het Class. Bestuur van Leiden in het gelijk. Nadat ook aan Ede's Kerkeraad hiervan bericht was gezonden en enkele dagen daarna ook nog de goedkeuring van Z.M. den Koning was gevolgd, kon Detmar overkomen. Inmiddels was uit naam van een groot getal gemeentenaren een stuk ingezonden bij den Minister van Eeredienst inhoudende de mededeeling dat de gemeente in haar geheel zeer verlangde naar Detmars komst. (Een en ander volgens de Acta van den Kerkeraad van Ede).

Den 12den October 1834 volgde daarop zijn intrede (met 1 Tim. 1:15), na

[p. 453]

bevestiging door Ds. Th. van Schuylenburgh, predikant te Waarder (met Joh. XXI:15-17). Zijn afscheidspreek te Woerden gehouden den 28sten Sept. (over Filipp. I:27) verscheen in druk. Spoedig na Detmars komst te Ede was (zoo melden de notulen) de vijandschap uit de gemeente geweken. Ook van uit Ede wees Detmar beroepingen af: naar Zuidland (1836), Schraard en Oostermeer (beide 1842). ‘Het was de wil van zijn Goddelijken Zender, dat hij uit dit Ede, waarin de Heere zoo vele groote dingen, door middel van zijn dienst, verrigt had, zoude worden overgevoerd tot dat volmaakte Eden, waar hij als een getrouwe dienstknecht zoude ingaan in de eeuwige vreugde van zijnen Heer’. Na den 12den Mei 1843 opnieuw door een toeval getroffen te zijn, herstelde hij aanvankelijk; reeds in de volgende maand mocht hij weer prediken; maar zijne krachten waren ondermijnd; den 5den Nov. van datzelfde jaar trad hij tweemaal voor zijn gemeente op; daarna kon hij moeilijk meer alleen loopen. Met groote inspanning predikte hij nog weer van den 3den December af, geregeld tweemaal des Zondags en eenmaal in de week, doch meest in zittende houding. In Febr. 1844 stortte hij weder in, hervatte daarna zijn dienstwerk gedeeltelijk, maar den 23sten Juni trad hij voor het laatst op, predikende over Hand. VIII:26 v.v. Den 5den Augustus 1844 overleed hij kalm, kort voor zijn zeventigste verjaring.

Een lijkrede op zijn sterven werd gehouden door Ds. P.D. Schouw Santvoort, predikant te Bennekom over Psalm LXXIII:24-26.

Detmars naam had in rechtzinnig-Gereformeerde gemeenten en kringen een uitnemenden klank door zijne krachtige, levende prediking als ook door zijne talrijke geschriften, die hem doen kennen als een man van groote beslistheid, maar geenszins er op uit strijd te voeren tegen bepaalde personen. De geestelijke invloed, die van hem uitging, was onmiskenbaar. Met nadruk protesteerde hij in een Adres aan de Algemeene Synode der Ned. Hervormde kerk in 1842 (zie: Lijst zijner geschriften) daartegen, dat ‘anti-Hervormde, Godonteerende leerstellingen niet alleen straffeloos geduld, maar aangemoedigd en bekroond worden’, waarop reeds in tal van adressen gewezen was.

Van Detmar bestaat een portret door W. van Senus naar H.W. Caspari, gr. 8^o. (zie J.F.v. Someren, Beschrijv. Catal. v. gegrav. Portr. v. Nederlanders, No. 1420, en Biblioth. Theol. et Philos. (Lugd.-Bat. Burgersd. en Nierm. 1900), p. 772 No. 238).

Detmars geschriften zijn:

Het ontfermend mededoogen van den Verlosser omtrent zondaren, voorgesteld in gesprekken. Utrecht 1821. gr. 8^o.

De beproefde godsvrucht van eenige Bijbelheiligen des N. Testaments voor gesteld. Amst. 1844. 8^o.

Brieven en gesprek over Gods vrijmagtige genade. Woerden 1827. 8^o.

Het waar geloof in Jezus Christus werkzaam in de liefde tot God en den naasten. Middelburg 1834. gr. 8^o.

Afscheidsrede, Uitgesproken te Woerden den 28 Sept. 1834. Middelburg 1834. 8^o.

Der Godvruchtigen eenige troost in leven en in sterven. Middelburg 1835. 8^o.

Eenige brieven en een gesprek tusschen een moeder en hare dochter over de krachtdadige bekeering. 2e dr. Amst. 1838. gr. 8^o.

Tien godsdienstige onderwerpen eenvoudig behandeld. 2de dr. Amst. 1839. kl. 8^o.

[p. 454]

Een eenvoudig, doch ernstig en getrouw woord, aan mijne Gereformeerde Geloofsgenooten in ons vaderland, geschreven na de lezing van het Adres en den Uitnoodigingsbrief tot vereeniging daarmede van B. Moorrees, pred. te Wijk. Amst. 1841. gr. 8^o.

De Ware Afgescheidene; of Eenvoudige Aanwijzing, dat alle Godvruchtigen, waar zij op aarde wonen, die Christus door een waarachtig geloof omhelsd hebben, inderdaad afgescheiden zijn, en als zoodanigen elkander moeten erkennen en beminnen. Amst. 1841. gr. 8^o.

Eenzaam Verkeer met God, of Stille Overdenkingen over 's Heeren liefde, zijne leiding, besturing, bemoediging, vertroosting en verdere oefeningen op den weg naar den hemel. Amst. (Nijkerk) 1841. 3 st. (ook in 1 bd.) 1849. gr. 8^o.

Stille Tevredenheid des gemoeds, Na het opzenden van een Kort en Eenvoudig Adres aan de Algem. Synode der Hervormde Kerk in Nederland, benevens het Adres zelve. Nijkerk 1842. 8^o.

De Reizigers op den weg naar den hemel; of Gesprekken tusschen eenige godvruchtige vrienden en vriendinnen. Amst. 1843. gr. 8^o.

De beproefde godsvrucht van eenige heilige vrouwen. Amst. (Arnhem). 1ste zestal. 1843. 2de zestal. Joure 1849. gr 8^o.

Eerste en tweede viertal leerredenen over belangrijke onderwerpen. 2 dln. Amst. gr. 8^o.

Eerste en tweede zestal leerredenen over verschillende onderwerpen. Amst. 2 dln. 1844, '45. gr. 8^o.

Gods Vrijmachtige Genade aan een zondaar verheerlijkt; of Echt Verhaal van zijne eerste levensjaren, enz.; in eenige brieven aan eenen vriend medegedeeld. Amst. 1846. 10de dr. Rott. z.j.

Zamenstel der Goddelijke Waarheden. Z. pl. en j. 8^o.

Oprechte en Standvastige keus van Ruth. 8ste dr. Amst. 1846. gr. 8^o.

Zes eenvoudige godsvruchtige oefeningen tot opwekking, bemoediging en vertroosting. 4 dln. Zwolle 1847. gr. 8^o.

De ootmoedige herdenking der genotene weldaden des Heeren. Leerr. over Luc. XII:35b. Dokkum 1849. kl. 8^o.

Zes nagelaten Feeststoffen. Nijkerk 1846. gr. 8^o.

Het godvruchtig gezelschap, sprekende over het inwendig genadeleven. 3e dr. Amst. 1856.

Ook verscheen nog van hem afzonderlijk een leerr. over Openb. XXII:5; een over Rom. VIII:1; tien over het boek Esther, alsmede Tractaatjes over verschillende onderwerpen.

Litteratuur: Het Godvruchtig leven en zalig afsterven van Dirk Adrianus Detmar, in leven, laatst Predikant te Ede, grootendeels uit zijn eigen aanteekeningen bijeenverzameld. (m. portr.) Amst. 1850. - Album Stud. Acad. Rheno-Traj., kol. 199. - Boekzaal, jrg. 1806a, blz. 65; b. blz. 368; jrg. 1807a, blz. 201, 405, 406, 643; b, blz. 89; jrg. 1812a, blz. 89, 90, 199; jrg. 1814b, blz. 767, 768, 771, 772; jrg. 1815a, blz. 351, 353, 356; jrg. 1818a, blz. 227, 360; jrg. 1821b, blz. 631, 768; jrg. 1822a, blz. 231; jrg. 1828b, blz. 573; jrg. 1833b, blz. 87, 88, 92; jrg. 1834b, blz. 505, 506, 511; jrg. 1844b, blz. 238-240, 249, 250, 405, 406. - Alphabet. Naamlijst v. Boeken, Plaat- en Kaartwerken (1833-1849). (Amst. 1858), blz. 161,

[p. 455]

162. - v. Alphen, N.K. Handb. Jrg. 1903, Bijl. U, blz. 124; jrg. 1907, Bijl. Q, blz. 166; jrg. 1910, Bijl. S, blz. 169.