Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 2

[p. 320]

[Gerard Croese]

Croese (Gerard) zoon van Hendrik Hermansz. en Anna Reiniers, welgestelde lieden, aanschouwde het levenslicht te Amsterdam den 26sten April 1642. Bestemd door zijn ouders voor de studie der godgeleerdheid, bezocht hij eerst, na het noodige voorbereidend onderricht te hebben genoten, de doorluchte school in zijn geboorteplaats, waar hij o.m. ook het onderwijs genoot van prof. Arnoldus Senguerdius, om daarna Leiden te bezoeken, alwaar hij den 27sten Juli 1661, als student in de godgeleerdheid werd ingeschreven (cf. Alb. Stud. col. 490). Hij hoorde hier de hoogleeraren Coccejus, Hoornbeek, Gronovius en Hornius. Na zijn bevordering tot proponent, deed hij een reis, en wel op het schip van Engel de Ruiter, naar Smirna. Terugkeerende uit de Levant en zich eenigen tijd opgehouden hebbende te Norwich, werd hij daar beroepen. Dat beroep nam hij echter niet aan, maar wel accepteerde hij zijn aanstelling tot legerpredikant, en kwam hij in dienst in 1677 bij de staatsche bezetting te Yperen. Van Yperen weer in het vaderland terug, werd hij, na het vertrek van ds. Hubertus de Konink, die naar Delft als predikant in 't gasthuis vertrokken was, beroepen te Oud-Alblas, waar hij den 10den Juli 1678 in dienst trad. Hij stierf den 9den Mei 1710, niet zooals v.d. Aa zegt (cf. ll. dl. III. blz. 850) als emeritus, maar als gewoon predikant. Croese was geen onverdienstelijk geleerde, al heeft hij soms ook zeer vreemde theoriën verkondigd.

Van hem zag het licht: Verhaal van 't wonderlijke en seltsame Leven, ende Mirakelen van de aldergelukkigste Rossa de Santa Maria, van de ordre der preekheeren, gebracht uyt Spanjen, getrouwelijck uyt die tale overgezet, ende uytgegeven door Gerardus Croese. Met een voor- en Naareden aan alle vroome Ingesetenen tot Yperen. Amst. 1677.

Historia Quakeriana, sive de vulgo dictis Quakeris, ab ortu illorum usque ad recens natum schisma, libri III. In quibus praesertim agitur de ipsorum praecipuis antecessoribus, et dogmatis (ut et similibus placitus aliorum hoc tempore) factisque, ac casibus memorabilibus. Amst. 1695. Een Engelsche vertaling zag het licht te Londen in 1696. Voor de samenstelling van dit werk heeft Croese zich heel wat arbeid getroost. Hij heeft ‘uit verscheide stukken, door hem een tijd lang en van alle kanten by eengezameld, ook uit mondeling gesprek met de menschen, gemeenlijk Quakers genaamd, en uit een veelvuldige navorsching van hunne opkomst, voortgang, en leere, deze historie beschreven, opdat een gezindheid, die zoo veel gerugts in Engeland, Schotland, Yerland, en elders meer gemaakt heeft, best, en na waarheid bekend werde.’ Het werk is vrij nauwkeurig, maar in onaangenamen stijl geschreven leest het moeilijk; toch is en blijft het een verdienstelijk boek, dat tot op den dag van heden zijn waarde heeft behouden en waarin ook heel wat te vinden is over de ‘Quakers in Holland,’ dienaangaande vindt men hier berichten, die nergens anders te vinden zijn (cf. Sepp, Bibliotheek van Nederl. kerkgeschiedschrijvers. blz. 425). Zeker werd dit boek van Croese later verdrongen door Sewel's, de historie van de Quakers, dat ‘sedert de voornaamste bron is geweest, waaruit men de kennis der kwakers heeft geput,’ maar te ontkennen valt niet, dat Sewel's boek, tengevolge van zijn apologetische strekking, veel minder betrouwbaar is (cf. Dr. C.B. Hylkema, reformateurs dl. II. blz. 61). Tegen Croese trad in 't krijt een Kwaker, die meende een menigte fouten te kunnen aanwijzen in diens boek en dit wel met een geschrift: Dilucidationes quaedam valde necessariae in Gerardi Croesi Historiam Quakerianam, editae a Philalethe. Amst. 1696.

[p. 321]

ΟΜΗΡΟΣ ΕΒΡΑΙΟΣ sive Historia Hebraeorum ab Homero Hebraicis nominibus ac sententiis conscripta in Odyssea et Illiade. Exposita illustrataque studio atque opera. Gerardi Croesi. Tom. 1. Dordrecht. 1704. In dit zonderling boek (43 vellen druks beslaande) wil Croese aantoonen dat Homerus, ‘die aaloude en befaamde Grieksche dichter in zijne werken voornaamelijk beschreeven heeft de Histori welke men in de H. Schrift vermeld vindt, tot dien tyd toe dat de Israëliten het land Kanaän, onder hunne eerste koningen, ganschelyk onder gebragt hadden; en dat in die zelfde orde byna van zaaken en tyden, gelyk men die in de Schrift leest, ja met dezelfde Hebreewsche naamen, ten opzigt der bekentenisse, schoon juyst niet met deselfde letteren’ .... Homerus wil hij doen afkomen van 't Hebreeuwsche woord רמא (Omer), een redenaar, ‘of anders eene reede of gezag.’ ‘In Ithaka ziet hij Mesopotamië, in Ulysses Loth, in Telemachus Abraham, in Nestor Melchizedek, Deukalion zal beteekenen ‘ten brandoffer geschikt, maar uyt dat gevaar gered’ enz.

Bij het 1ste deel is 't gebleven; Croese heeft, naar alle waarschijnlijkheid zoo weinig genoegen beleefd van zijn studie, dat hij het 2de deel maar in de pen heeft gehouden. Eenige wetenschappelijke waarde heeft het werk niet; toch kunnen wij er uit zien dat Croese het Grieksch en Hebreeuwsch zeer goed kende, en dat hij, hoe zonderling 't boek dan ook wezen moge, voor hij het af had, verbazend veel heeft moeten lezen.

Epistola ad clarissimum virum Joh. d' Outreinium, in qua explicantur inscriptiones, quae in femoribus icunculae vetustae ex bibliotheca Wittiana depromtae, conspiciuntur.

Nog vinden we van hem in de Bibliotheca Bremensis, cl. II. p. 75 seqq. een stukje: de 1 Cor. XI:10 cogitationes, waarachter een Epicrisis Joh. d'Outrein. pag. 80. seqq.

Ook zij nog vermeld, dat hij als vertegenwoordiger van de classis van Dordrecht of Zuid-Holland, de particuliere Zuid-Hollandsche synoden heeft bijgewoond, die in 1696 te 's Gravenhage en in 1707 te Leerdam gehouden zijn. Paquot (T.I. p. 516), spreekt van een discours adressé au Synode de Leerdam in onze taal, maar hij getuigt er van niet te weten, wanneer het verschenen is. In de acta der Leerdamsche synode, in 1707 gehouden, vond ik van dit discours niets vermeld.

Litteratuur: Paquot; Mémoires. T.I. Louvain 1765. fo. 515 en 516. - Schotel, Kerkel. Dordrecht. dl. II. Utrecht 1845. blz. 158. aanteekening 1. - Glasius, ll. dl. I. blz. 316-318. - Sepp, Bibliotheek van Nederl. kerkgeschiedschrijvers. Leiden 1886. blz. 424-425. - Id. Uit het predikanten leven van vroegere tijden. Leiden 1890. blz. 77 en 106. - J. Wagenaar, Amsterdam, in zijne opkomst, aanwas, geschiedenissen enz. 11de stuk. Amsterd. 1767. blz. 328-329. - v.d. Aa, ll. dl. IV. blz. 850-851. - Dr. C.B. Hylkema, Reformateurs 1e stuk. Haarlem 1900. blz. 61. aanteekening. - Dr. W.P.C. Knuttel, Nederl. bibliographie van kerkgeschiedenis. blz, 77 en 345.

De zoon H. Croese, is de schrijver van het kerkelijk register der predikanten, die sedert de kerkhervorminge tot 1737. De Gereformeerde Nederduitsche Gemeente te Amsterdam bedient hebben. enz.... De eerste druk was zonder naam v.d. auteur in 1732 verschenen, (cf. Dr. W.P.C. Knuttel, ll. blz. 77)