Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 1

[Kaspar Brandt]

BRANDT (Kaspar of Caspar). Deze, de oudste zoon van Geerard en Suzanna van Baerle, werd te Nieuwkoop geboren den 25^sten Juni 1653. Onder leiding van den rector Johannes van Briemen, oefende hij zich te Hoorn, werwaarts de vader als predikant vertrokken was, in de Lat. taal- en letterkunde, waarin hij zich te Amsterdam (hier kwam Geerard in 1667) verder ontwikkelde. Geplaatst bij den conrector Johannes Pontius, studeerde hij bij dezen met zooveel vrucht in de taal van het oude Rome, dat hij na verloop van 9 maanden, met ‘den eersten prijs in de hoogste schole onder opzicht van den rector Hadrianus Junius overging.’ In 1669 bevorderd tot student, lei hij zich aan het seminarie der Remonstranten, onder den geleerden Philippus à Limborch toe op de wijsbegeerte en godgeleerdheid en in 1674 werd hij, na een in alle opzichten voldoend afgelegd examen, toegelaten als proponent.

Beroepen te Schoonhoven, nam hij in de groote vergadering, den 17^den Juli 1674 het beroep aan. Later vinden we hem als predikant te Hoorn 1678; doch wegens aanhoudende ziekte zag hij zich genoodzaakt reeds in 1679, een op hem naar Warmond uitgebracht beroep aan te nemen. Van 1682-1683 is hij te Alkmaar en den 2^den Sept. 1683 preekte hij zijn intree te Rotterdam. Beroepen te Amsterdam in Nov. 1685 bedankte hij, doch toen men hem in Juli 1686 voor de tweede maal derwaarts riep, nam hij aan. Hij stierf hier den 5^den Oct. 1696. ‘Als predikant was hij in het vervullen van de plichten, die als zoodanig op hem rustten, uiterst getrouw. Hij was van onbesproken wandel en onvermoeid in dingen, die zijn dienst raakten, met bijzonderen ernst en nadruk gewoon op zijn eigen en anderer menschen zielen te prediken; zijnde van de waarheid van zaken, die hij voorstelde, zelf overtuigd. Zijn juist en schrander oordeel, zijn ongemeene geest is gebleken aan vele brave gedichten, eerst in zuiver Latijn, naderhand meest in Nederlandsch zeer gelukkig bewrogt. Doorgeoefend was hij in heilige en wereldsche schriften, zoo Grieksche als Latijnsche, en had het merg der zaken alomme nagevorscht en aangeteekent. Geen vadzige ledigheid, geen gemak, geen gastmalen van genegen vrienden, konden hem bekoren. Hij sogt de tafelen der grooten niet, maar was door een afgezonderden en mischien al te zorgvuldige, manier van leven onbequaam om ze by te wonen. 's Morgens vroeg en 's avonds laat blokte hij op zijn kamer, en van jongs af belette hem de bitterste koude niet, bij kaarslicht zijn vlijt te toonen.’

Een kwaal, waaraan ook van Baerle's grootvader leed, scheen hij, volgens de mededeeling van zijn broeder Johannes, van dezen te hebben geërfd. Immers schrijft gezegde Johannes: ‘Maar hy, de zoon van een dochter van Kaspar van Baerle, had het deerniswaardige ongeluk van, nevens de naamgenootschap, ook in een ziekte van verstand somwijlen zijn vermaarden grootvader gelijk te zijn. d'Uitwerkselen van dat droevig ongemak, voelde hij op zijn vertrek van d'eerste na de tweede plaats zijns beroeps: en dewijl het uit zijn gesteltenis sproot, is het hem meestal bygebleven. Sedert zijn bezadigder ouderdom verliepen weinige jaaren, waar in hij niet de nasmart der quale, nu min, dan meer, gevoelde. Ja de beginselen wierden reeds vernomen in den aanvang van zijn predikdienst, hoewel ze hem toen niet zoo zwaar als daar na te Hoorn overvielen, wanneer hy dikwils met de doode-

[p. 586]

lijkste benauwdheden worstelde en dat alleen uit een verkeerde bevatting van vele zaken, die hy, zoo haast als 't verstand met de gezondheid opgehelderd was, wederom heel anders begreep.’ In zoo'n hersenaandoening (beroerte) is hij ook gebleven.

Van hem zag het licht:

Historici vitae J. Arminii ..... Auct. C. Brantio ..... Accedunt H. Grotii et Dom. Baudii in Arminii obitum epicedia. Amst. 1724.

Hij bezorgde in 1685:

32 predikatien over verscheyde texten ..... door G. Brandt.

Gaf met Joh. uit: Het leven en bedrijf van de Ruiter; de historie van de vijf artikelen, of een verklaring van 't gevoelen der Westersche kerken ..... Uit het Eng. in Neerd. vertaelt door G. Brandt de jonge. Rott. 1687.

G. Brandts Poësy. Amst. 1688.

G. Brandts Dagwyser der geschiedenissen. Amst. 1689.

Lyk-klagt over den Eerw. heer Egbertus Aerssen, leerraar der Remonstranten te Bleyswyk. 1688.

Withal in Rou over 't afsterven van haer Kon. Maj. van Grootbr. Aan den Heere Pet. Francius. Amst. 1695.

Byschriften op de kon. grafnaelt der ..... Vorstin Maria Stuart, enz. Utr. 1695. (Verkeerdelijk werd hier als naam van den auteur op het titelblad gedrukt L. Brandt).

XXXII predikatien over verscheide texten der Heilige Schriften, uitgesproken door Kaspar Brandt, in zijn leven Leeraar der Remonstranten te Amsterdam. Waar by gevoegt zijn nog III andere predikatien. De aankondiger van dezen bundel zegt in de Boekzaal van Europa (dl. XII, blz. 465: ‘Elk Neêrlander, wien 't immer lustte, de beschaafde schriften van zijn landsluiden te hanteren, is wel in zijn schik, dat hij Kaspar Brandt aan 't hoofd van dit werk ziet staan)’.

Vijf en dertig predicatiën ..... Leiden 1737. (Dit is niets anders, dan een nieuwe uitgave van bovengenoemden bundel).

Poësy. Amst. 1701. In de editie van 1702 te Rotterdam, vindt men het portret van Brandt. (M. Musscher pinx. P. van Gunst sculps).

In 1725 verscheen te Amsterdam deze bundel gedichten tegelijk met dien van Johannes Brandt.

Het onze Vader, of uitbreiding over 't volmaakste gebedt onzes Heeren, uitgesproken in tien predikatiën, door K. Brandt. Deze uitgave zijn we verschuldigd aan Joh. Brandt.

Bede en boetstoffen in elf predikaatsien, in verscheide gelegentheden uitgebreidt, door K. Brandt. Amst. bij Pieter Visscher 1707.

Waar in de Boekzaal der gel. Weerelt, dl. XXXIII, blz. 51, deze bede- en boetstoffen worden aangekondigd, daar heet het: ‘Deeze Bede- en Boetpredikaatsiën van wylen den Heer Kaspar Brandt, zoon van den vermaarden Geeraart Brandt den ouden, groot kenner en hanthaaver der Hollantsche taale, passen niet qualyk by zyn Edts. Uitbreiding over het Vader onze, voor twee jaaren insgelyks by Pieter Visscher uitgegeeven; en heeft derhalve de Heer J. Brandt, die zijnen broeder in hoedanigheit van Leeraar by de Remonstranten hier ter stede (d.i. te Amsterdam) gevolgt is, de voornoemde Uitbreiding over het Vader onze door denzelfden Drukker met deeze vertoogen, om zoo te spreeken, willen aanvullen; te meer, zegt hij; om dat een baatzoekend mensch, door het schielyk nadrukken van die Uitbreidinge,

[p. 587]

den gemelden P. Visscher van de winste, by hem beoogt, voor een merkelyk gedeelte had verstoken.’ Uit deze woorden blijkt dus, dat van het Onze Vader, enz. een nadruk verschenen was. Dit zal dan waarschijnlijk de uitgave zijn, die in 1705 te Amsterdam het licht zag bij Jac. Verheyde Rogge, en als een 2^de druk wordt aangekondigd (cf. Beschr. Cat. der Pamfl. verzameling. Stuk I, afd. I, blz. 180).

Eigenaardig is ook de wijze, waarop de recensent in de Boekzaal spreekt over den inhoud der preeken, als hij zegt: ‘Van deeze, gelyk ook van andere Predikaatsiën, die my tot noch toe zyn voorgekomen, kan in 't algemeen gezegt worden, dat ze niet bestaan in noodelooze verschillen, in diepzinnige redeneeringen, in vreemde bedenkingen, in onzekere gissingen, in ydele vitteryen over den oorsprong der woorden, en wat dies meer is; maar in wezentlyke dingen, dat's te zeggen in aanmerkingen, afweidingen en toepassingen, die geheel zaakelyk en stichtelyk zyn; buiten en behalven dat men in deeze Predikaatsiën een veel beter taal vindt dan in dusdaanige schriften doorgaans voorkomt.’ Verder wordt nog de stijl, waarin de preeken vervat zijn, geprezen.

Historie van het leven des Heeren H. de Groot, beschreven tot den aanvang van zijn gezantschap ..... aan 't hof van Vrankrijk door C. Brandt, en vervolgt tot zijn doodt door Abr. van Cattenburgh. Met een aanhangsel derzelver historie. Dordr. en Amst. 1727.

In den Catalogus van Handschriften op de bibl. der Rem. geref. gemeente Rotterdam. (Amst. 1869) vindt men op blz. 73 onder n^o 789 een brief van K. Brandt a^o 4 Sept. 1684 aan P. Swaerdekroon, over huiselijke zaken en onder n^o 790 een van den 26^sten Sept. 1693 aan R. Leers, over het drukken van de laatste deelen van de Historie der Reformatie.

Litteratuur: De Rem. broederschap, reg. i.v. - Rogge, Catalogus enz. Stuk I, afd. I, blz. 178-181. - v.d. Aa, ll. dl. II, blz. 1191-1193. Brieven van hem aan Theod. Jansonius van Almeloveen, vindt men nog vermeldt bij Tiele, Cat. Cod. Manuscr. blz. 321, onder n^o 1347. Over de preeken en de preekwijze van Kaspar Brandt leze men: J. Hartog, Geschiedenis van de predikkunde en de evangelieprediking in de Prot. kerk van Nederland. Amst. 1861, blz. 205-209, voor die van G. Brandt de jonge, ll. blz. 209-211 en voor die van Joh. Brandt, ll. blz. 211-244. - Glasius, Godgel. Nederland, dl. I, blz. 164 en 165.