Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 1

[Petrus Bloccius]

BLOCCIUS (Petrus), zoon van Jacobus en Elisabeth Verelst, werd geboren te Dieghem bij Brussel. De vader is o.m. rector geweest te Vilvoorden, waar de beide ouders begraven liggen. Opgevoed in den Roomsch Kath. godsdienst, bezocht hij de academies te Leuven, Keulen en Boulogne. Wanneer hij de moederkerk, waarin hij nimmer als geestelijke dienst deed, vaarwel heeft gezegd, is onbekend.

Eindelijk te Leiden gekomen, waar hij een bijzondere school hield, werd hij d.t.p. den 5^den Januari 1559 aangesteld tot prorector der Lat. school, uit welke betrekking hij den 7^den Nov. 1561 ontslagen werd. Hem werd evenwel toen toegestaan een bijschool te houden, gelijk hij vóór zijn benoeming aan de groote school gehad had. Hij kreeg voor 4 jaar vrijdom van accijns op Leidsch bier, ingaande den 1^sten Mei 1561 en hij mocht zooveel jongens houden die van buiten de stad kwamen als hij maar wilde en nog 20 uit de stad, maar aan de regeering der plaats zou hij daarvoor 16 stuivers per jaar moeten betalen. Ook deze bepaling werd geacht te zijn ingegaan met den 1^sten Mei 1561.

Wat mag de oorzaak zijn geweest dat Bloccius en Sarrey ‘bynnen den tyd van hare aenneminge verlaten waeren?’ Hun godsdienstige overtuiging? 't Is zeer wel mogelijk, ofschoon de vraag overblijft zouden ze, indien dit werkelijk het geval is geweest; door de regeering der stad Leiden verkregen hebben om, zij 't dan ook aan een bijzondere inrichting, onderwijs te geven?

Waarschijnlijk werd hij door Lindanus genoodzaakt in 1563 Leiden te verlaten. Het volgende jaar 1564, vinden we hem bij Wezel en tijdens zijn omzwervingen is hij ook te Heidelberg, Trier, Kleef, Nijmegen, Utrecht, Namen, Amsterdam, Leuven en Antwerpen geweest. Bij voorkeur liet hij zich in met het onderwijs en in 1566 was hij werkzaam als onderwijzer te Nedermurmpter, in de nabijheid van Rees in Kleefsland bij Diederick van Bronkhorst en Batenburg. Voor zoover nategaan is, werd hij, na het vertrek van Michaël, hier predikant. Bloccius was een geleerd man, zeer ervaren in het Latijn, in welke taal hij gedichten vervaardigde en behalve in den bijbel, was hij ook doorkneed in de schriften der kerkvaders.

Zijn letterarbeid was uitsluitend aan het groote doel, de verspreiding van gezuiverde evangelie-kennis en der kerkhervorming gewijd. Maar feit is, dat hij door zijn geschriften ‘niet zonder invloed op onze Hervorming gebleven is; dat hij met alle regt onder de Nederlandsche Kerkhervormers, en zulks niet in de laatste plaats, mag geteld worden; dat zijne werken zeer werden getrokken; en dat deze voorwaar niet zonder reden aan den haat en de nasporingen der Inquisiteurs en Kettermeesters bijzonder ten doel stonden.’ (Nederl. Arch. v. K.G. dl. II, 1842, blz. 37).

Dat Bloccius in betrekking stond tot en gemeenzaam bekend was met de meesters, die nog vóór de vestiging der Nederl. Herv. kerk hier de Hervorming bevorderd en de gezuiverde leer gepredikt hebben, kan ons niet bevreemden. Uit 's mans mededeelingen leeren we den kring kennen, waarin hij zich tehuis gevoelde en waarin hij zich bewoog (cf. Nederl. Arch. enz. blz. 39-50).

[p. 454]

Volgens Schoock (Liber de bonis vulgo ecclesiasticis. Gron. 1651, p. 454) was Bloccius in 1582, toen de stad Lier den 2^den Augustus van dat jaar, door het verraad van den Schot William Simple in handen van Parma viel, predikant d.t.p. maar werd hij in het algemeene bloedbad, door de Spanjaarden aangericht, gespaard. ‘Religionis exercitio modo liberiori, modo circumscripto magis gavisa fuit (i.e. Lira) usque ad annum 1582, quo a Simplaeo degenere Scoto Alexandro Parmensi prodita fuit, quo ipso tempore Petrus Bloccius, qui inter Belgas verbum divinum anunciabat, singulari Dei gratia servatus fuit.’ Wel vreemd dat, waar omtrent deze aangelegenheid, Schoock zich zoo stellig uitlaat, Mr. A. Bergmann in zijn Geschiedenis der stad Lier (Lier 1873) en sprekende van den overgang van de stad aan de Spanjaarden in 1582, als predikanten noemt de welbekende Christiaan van de Wouwer en Joannes Schijve, maar volstrekt geen gewag maakt van Bloccius (cf. ll. blz. 270).

Wie en wat Bloccius was, is met voldoende duidelijkheid geteekend door prof. N.C. Kist in zijn opstel: ‘Petrus Bloccius. Eene bijdrage tot de inwendige geschiedenis der Nederl. Kerkhervorming, en eene proeve van haren onafhankelijken oorsprong en hare zelfstandigheid.’ De polemiek tegen de Roomsche kerk, kenmerkt zich door veel gezond verstand en rijke, veelal gezonde bijbelkennis, doch ook, en dit althans niet minder, door hevigheid, die echter meer in woorden en uitdrukkingen schuilt, dan in den inhoud en de ziel zijner rede, over welke doorgaans een aangenaam waas van gemoedelijken ernst en christelijke liefde verspreidt ligt. Veel belangrijker echter dan dit is de geheel eigenaardige Protestantsche geest, welke in Bloccius woonde. Ofschoon hij reeds vele sectennamen kende, maakt hij daarvan toch niet dan schaarsch gebruik. Zijne medebelijders van het gezuiverde evangelie noemt hij eenvoudig Christenen. De naam van Hervormden of Gereformeerden is hem nog vreemd. Slechts spreekt hij van Erasmianen, Zwinglianen en Castalonisten als scheldnamen, aan hen gegeven; gelijk van Wederdoopers, als een naam, waarmede de volgers van Menno door de ketters genoemd worden.

Opmerkelijk is het ook dat Bloccius aan niemand onder de Hervormers een onderscheidende eere toekent, of zelfs van verre te kennen geeft, dat hij een volgeling is van iemand hunner. Van besluiten van conciliën, gelijk van confessiën, openbaart hij daarom ook een stelligen afkeer, en hij spot met Roomschen en Lutherschen, die daarin hun heil en hun zaligheid schijnen te zoeken Noodwendig vloeit uit dit beginsel voort, dat zijn voorstelling der Christelijke leer inderdaad een groote onafhankelijkheid en zelfstandigheid bezit, al wordt het daardoor moeilijk, bij den eersten oogopslag, zijn opvatting van het evangelie met een bepaalden naam te noemen. Tegenover Luther en Melanchton, al spreekt hij wel eens met achting van hen, staat hij scherp en 't zijn vooral de Heshusianen die 't moeten ontgelden. Van hen heet het dat zij deels meer van Luther hielden dan van Christus; deels dat zij Luther niet begrepen. Bij de Lutheranen bestrijdt hij de leer aangaande het avondmaal, bepaaldelijk de opvatting der woorden: dit is mijn lichaam, de ubiquiteit en de afkeuring van het brood breken; de duivelbezwering bij den doop, en het verdoemen van ongedoopt stervende kinderen: de gedurig veranderde confessiën, waarmee zij het volk belasten; het vieren der feestdagen; het behouden van beelden, orgels en altaren in de kerken; gebrek aan kerkelijke tucht en een vleeschelijk leven; en over het algemeen een zoodanige inrichting van den kerkendienst, dat tusschen hunne kerken en die der papisten bijna geen onderscheid valt te bespeuren.

[p. 455]

Weinig beter oordeelt hij, ofschoon slechts een paar maal van hen wordt gewag gemaakt, over Kalvijn en Beza, met wiens bijbelvertaling hij niet hoog wegloopt. Van de Kalvinistische avondmaals-genade- en praedestinatieleer, is bij Bloccius nog geen spoor te ontdekken; maar wel is hij gekant tegen Kalvijn's denkwijze over het ketterdooden. Is dit alles meer bepaald negatief, dan rijst de vraag wat hij zelf wilde, wat hij positief stelde? De meeste overeenkomst heeft zijn theologie met die van Zwingli. Was hij tegen confessiën, ijverig verdedigt hij den bijbel, bijzonder het N. Test. Hij oppert zelfs het denkbeeld der bijbelverspreiding en acht het een duren plicht voor vorsten en overheden, om, gelijk in andere behoeften, zoo vooral ook in die aan bijbels te helpen voorzien. Over het bestuur der gemeente heeft hij zich niet opzettelijk uitgelaten, maar over de betrekking der Christelijke gemeente tot de burgerlijke overheid ‘heeft hij toch hier en daar een enkel krachtig woord gezegd, en wel in eenen geest, als had hij de ontwikkeling van het jus majestaticum circa sacra van Grotius gelezen.’ Veel oorspronkelijks vinden we in zijn denkbeelden over den openlijken eeredienst en van prachtige tempels, met hooge Babylonische toren, gelijk hij ze noemt, heeft hij een afkeer. Met kerkgebaar en kerksieraden heeft hij bitter weinig op. De beeldenstorm keurt hij goed, hoog is hij er mee ingenomen. Voor orgels voelt hij niets en met godsdienstig gezang heeft hij weinig op. Met het dagelijks leeren en prediken is hij zeer ingenomen. Men moet alle dagen Gods woord hooren, maar ook alle dagen arbeiden en van feestdagen wil hij niet hooren. Duidelijk is dat Bloccius schreef voor een ecclesia constituenda, niet voor een constituta, behoorlijk opgeleide leeraars kent hij niet en van alle ordedracht, of een zoogenaamd geestelijk kleed, openbaart hij een stelligen afkeer. Bloccius is een zeer merkwaardig man geweest en van hem kan men leeren het eigenaardige, de zelfstandigheid en onafhankelijkheid van de Hervorming op Nederlandschen bodem.

Hij schreef:

Een Claghe Jesu Christi tot dat ongehoorsaeme menschelijcke gheslacht enz. Tot Delft 1595. Oorspronkelijk in het Latijn geschreven, is het in onze taal overgezet door H.L. Spieghel. Is werkelijk gelijk Sepp wil (Verboden lectuur blz. 274), het in 1543 te Rijsel in beslag genomen boekje Lamentacion de Jesu Christ, een Fransche vertaling van het werk van Bloccius, dan moet hij het vóór dien tijd reeds hebben laten drukken.

Praecepta Petri Bloccij formandis puerorum moribus perutilia. Petrus Bloccius ad filium suum Jacobum Bloccium. Leydae. Excudit Joannes Matthiae in fossa S. Pancratii habitans. Anno 1559.

Een stichtelycke ende scriftelycke onderrichtinghe van dat doopsel enz. geschreven te Leiden. Onjuist is wat door Sepp in zijn Verboden lectuur blz. 242 gezegd wordt, dat dit geschrift voorkomt in de bibliotheek van Meulman. Neen, in den Cat. Meulman, dl. I, blz. 26 en 27 zegt de bewerker ‘op den Index libr. prohibit. Antverp. 1570 (n^o 204), vond ik pag. 73: Nicolaas Bloccius Ludimagister Leidensis en pag. 99 het volgende vermeld: Een stichtelycke ende schriftelycke onderrichtinge van dat doopsel’ enz.. Alzoo niet in de bibliotheek van Meulman was het geschrift aanwezig, maar van der Wulp vond het vermeld in genoemden Index.

Meer dan tweehondert ketteryen, blasphemien, ende nieuwe leeringen, welck vut de misse zijn ghecomen: Eerst van Petro Bloccio School-meester te Leyden in Latyn

[p. 456]

ghemaeckt, daer nae in Duytsch voor slechte menschen overghesett, op datse moghen weten dat de Paussche-kerck een fonteyn is van alle ketteryen onder decksel van heylicheyt. Daerom dwaelt ghy, om dat ghy de Schrift niet weet. Marci 12. MDLXVII.

Disputatie over Hebr. V.

Een eyghen boexken over Rom. I, III en Hebr. I, ten bewyse dat dese dry plaetsen tegen de ghelt-soeckende missie zijn.

Een boecxken van de Pausche tweedracht.

Naar aanleiding van de studie, gewijd aan Bloccius in het Nederl. Arch. voor Kerkel. Gesch. dl. II, werd in de Letteroefeningen voor Juli 1844, n^o 8 blz. 354 en verv. de vraag geopperd of niet Bloccius, nadat door de inquisitie de aandacht op hem gevestigd was, zich later van een anderen naam kon hebben bediend en of hij niet zou kunnen geïdentificeerd worden met Petrus Carpentarius? Carpentarius toch beteekent, wagenmaker, blokwerker enz. een destijds niet ongewone bijnaam en een vertaling van Bloccius.

Bloccius is een man, die ten volle verdiend nader gekend te worden, een echt religieus man, wiens plaats was onder de zoogenaamde ‘kerkelijken’, waaronder hij tal van vrienden had. Dat hij met de volbloed Kalvinisten weinig op had, moge wel hieruit blijken, dat hij zelfs de namen van Dathenus en Modet niet noemt. Ook was Bloccius een zeer geleerd man en hij moet een sieraad geweest zijn in den kring, waarin hij zich bewoog. Vooral is hij belangrijk om zijn oorspronkelijkheid, zijn eigen theologische opvatting. Vóór en boven alles dient dit in hem te worden gewaardeerd en op prijs gesteld, om het zuiver Nederlandsche element dat bij hem zoo helder en krachtig, als bij niemand anders uitkomt.

De kwestie van zijn ouderdom (cf. Kist. Nederl. Arch. v. K.G. dl. II, blz. 17 en 50 enz.) kan nog niet worden opgelost. Mogelijk zal voortgezet onderzoek aantoonen dat die Bloccius, waarvan t.a.p. sprake is, die in 1562 minstens 73 jaar en in 1582 ongeveer 93 jaar oud zal geweest zijn, een geheel andere is dan waarover in dit artikel sprake is. Wanneer hij echter reeds ± 1542 de Lamentatio schreef, moet hij stellig in 1582 een oud man zijn geweest.

Litteratuur: Nederl. Arch. v. K.G. dl. II, blz. 1-113. Id. dl. III, blz. 289-304 en 403-410. Sepp, Verboden lectuur (Leiden 1889) blz. 162, 242, 274. M. Schoock, Liber de bonis vulgo ecclesiasticis dictis. Gron. 1652, pag. 454. Dr. J.I. Doedes, Collectie van rariora. 2^e verm. uitgaaf, blz. 29 en de daar vermelde werken, waarin Prof. Doedes min of meer uitvoerig over de geschriften van Bloccius heeft gehandeld.