Logo DBNL
Den sedighen toet-steen (1689)

Den sedighen toet-steen

(1689)–Cornelis de Bie–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Vierthienste bewys.

Dat den bekeerden sondaer schuldich is Godt lief te hebben en soo te beminnen dat hy bekeert ende op den wech van gratie gheraeckt sijnde daer in mach blijven volherden, en noyt wijcken uyt den wegh der rechtveerdicheyt.

Eenen sondaer, verkeerende met quaet gheselschap ghemeynelijck daer van noch meer verarghert en bedorven wordt als hy in sijn selven door quaede gheneghentheyt tot de sonden bedorven is, ghedurich insuyghende het giftich melck van quaede voesters, daer de natuer soo in veraart, dat de boosheyt (van t'selve toch voorts comende) ten lesten qualijck meer daer uyt te persen en is, ten sy dat een oprecht, goet en volmaeckt betrouw door de hulpe van Godts seghen mede werckt, en daerom is de onderwijsinghe een verbintenisse vande ouders tot hun kinderen om soodanich quaet by tijdt te beletten eermen de boosheyt van hun bedorven natuer te laet beclaeght.

Gheen onredelijck dier en sal sijn jonghe verlaten, dan als sy genoech naer de natuer onderwesen en opghevoedt sijn, waer door men moet leeren dat d'ouders niet al te vroegh van hun kinderen en behoorden te scheyden voor dat

de selve eerst wel op-ghevoedt en inde vreese Godts behoorelijck onderwesen sijn en niet licht bedorven en worden, dus en is niet min hoogh te achten de deught die vande onderwijsingh voorts comt als t'gene van een goede natuer den mensch is in ghestort, om sich wel en eerlijck te draeghen: en noch hoogher jae veel prijsweerdiger is te achten een rouhertich leetwesen vanden sondaer (ghevallen sijnde) als hy opstaet en niet meer en valt, waer in den onredelijcken esel den mensch (die redelijck is) te boven gaet, want de plaets daer den esel eens ghevallen heeft sal hy schouwen en noyt meer voor by gaen om niet meer te vallen, ghelijck de Naturalisten verhalen en by ervarentheyt bevonden wordt.

Dat dan een volmaeckt berouw veel weerdigher en crachtigher is, als de onderwijsinghe, vloyt uyt de goddelijcke voorsichticheyt, die den mensch sijnen seghen oft salichmaeckende gratie instort daer het volmaeckt berouw van voorts comt, en uyt de vermaningh van den mensch maer en groyt een onvolmaeckt berouw, dat noch selden goet is, daerom gaet het volmaeckt berouw boven de maet van het menschelijck begrijp, en is een puyck-juweel dat boven alle deughden uytsteckt, en niemandt als aen d'onsterflijckheydt en moet toeghewijt worden, om dat de gratie van d'onsterffelijckheyt haeren oorspronck heef, die niemandt door sijn eyghen cracht becomen can sonder hulp van Godt.

Leersaeme onderwijsinghen worden vande salichmakende gratie versterckt en sonder dese versterckingh en sal de onderwijsinghe de kinderen niet helpen om tot de deught der volmaecktheyt te brenghen als sy den toom van vrijheyt te langh hebben en loopen huyten den wegh van ghehoorsaemheyt, soo dat de gratie is ghelijck een vuurwerck die het hert vanden mensch moet ontsteken tot een berouw van sonden, en alsoo sonder meer te vallen in sonden, de selve connende behouden, can tot sijn salicheyt gheraken en de selve gratie door sonden wederom verliesende loopt perijckel om verloren te gaen. Jae schoon den mensch hondert en meermael ghevallen waer ende wederom met berouw opstaende door sijn goet gheloof, hope ende liefde versterckt wort, van door het opstaen salich te worden, naer sijn gheloof sal hem gheschieden, daer ick niet aen en twijffel voor soo veel het gheloof my daer in versterckt, en wensche by desen een jeder daer in te connen verstercken, jae segghe dat noch de menichvuldicheyt van sonden noch de cortheyt van den tijdt, het uyterste vande leste ure des levens en d'onsekerheyt der selver ons sullen berooven van de salicheyt, als wanneer wy arme sondaeren maer en connen hebben een volmaeckt berouw door de gratie van Godt, en dat ons veranderingh der manieren suyver gaet. Om dat den bermhertighen Heer alle ooghenblicken gereet is de sondaers door sijn gratie in ghenade te

ontfanghen, segghende: Nole mortem impij, sed ut convertatur à via fua & vivat Ezech. cap. 33. Ick en begere de doot niet vanden boosen, maer dat hy bekeert ende leeft, t'is de eeuwighe waerheyt die het seyt, te weten dat hy de doodt van de sondaers niet en soeckt, want hy heeft daer voor willen sterven, hoe sou hy dan willen datse souden verloren gaen, die hy heeft willen salich maecken.

Om de reden van dese waerheyt wat vry-borstigher uyt te spreken, en naeckter te ontdecken dient opsicht ghenomen op den handel der kinderen die de leeringhen en bestraffinghen vande ouders lichter sullen aen-nemen als die van andere, om dat het bloedt van liefde tot de ouders meer is treckende als tot vremde meesters die hun willen leeren, en daerom en ist oock niet te verwonderen dat den seghen oft gratie van Godt noch meer cracht heeft om den sondaer te beweghen tot berouw van sonden, als door het onderwijs van andere, want de ziel comt van Godt, en wort in het lichaem ghestort dat van den vader wort voorts ghebrocht door Godt, en soo wanneer den vader het lichaem (ghemenght met de ziel) niet en weet te onderhouden met goede en leersaeme onderwijsinghen, en is niet weerdt vader ghenoempt te worden: ghelijck eenen sone, die sijnen vader vergramt en teghen Godt ghesondicht heeft niet weert en is sijnen sone ghenoemt te worden, daerom moe-

ten goede vaders oft meesters in leven en seden onberispelijck sijn, beroemt in gheleertheyt en ervarentheydt, de kinderen indruckende hooghdraevende ghedachten van ghehoorsaemheyt, om kennisse te crijghen van de salicheyt, en wie hun die can gheven door gratie en bermherticheyt.

De leerelingh is het beldt des meesters, ende daer in verthoont hy de ghedaente van sijn eygen selven, oorsaeck dat Ioseph van Pharao tot eenen meester ghestelt is over sijn besittingh, om dat hy sijn volck wel sou onderwijsen en leeren, siende dat de volmaecktheyt van een goet leven in hem te vinden was, en dat den rechtveerdighen handel vol soetaerdighe manieren, in hem uytscheen, die hy van jonghs af door goede onderwijsinghen des vaders had aenghenomen, en dat hy met alle gratien oock beseghent was. Daerom behoorden gheestighe oeffenaers der consten en opsienders over kinderen van de teere jaeren af hun soo te besorghen ghelijck de hoveniers de teere plantjens weten te bewaeren van schaede des onweers en hinderlijcke aertwormen, wetende dat sy alsdan goede vruchten sullen sien voorts comen van een wel-gheoeffende aerde, als den grondt met de vrucht over een comt, ghelijck de eerste schets over een comende met de schilderij aen de selve gheest de grootste volmaecktheyt, van ghelijcken de goede opvoedinghe der jonckheydt gheeft de volmaecktheyt aen den ouderdom die uyt de goede opvoedinghe voorts comt

en den ouderdom volmaeckt, en crijght de selve uyt de onderwijsinge die de jonckheyt in d'eerste toere jaeren wel heeft weten aen te nemen, eer de herts-tochten cracht hebben connen crijghen om de selve te onderschraghen met de deught vande wijsgirige wetenschap der volmaecktheyt.

Als de kinderen in hun jonckheyt niet en mijden het ghewelt vande bederffenisse, sy en sijn het fenijn niet seer onghelijck om een ander oock te bederven en te verargeren, daerom sijn de ghebreken van een quaede natuer (die sonder bestraffinghe en deughtsaem onderwijs met de jaeren aengroyen) veel argher en schadelijcker, als die hun inden ouderdom door quaet gheselschap worden ingheplant, en in teghendeel sijn de deughden die met de jaeren van jonghs af aenwassen, en om het quaet gheselschap noyt verlaeten en worden, veel beter als andere om dat sy boven hun selven verheven worden.

Alle lichaemelijcke beweginghen tot goet oft quaet, worden ghespeurt uyt d'opslach der ooghen oft voordraegende ghelaet, oock uyt de mildadicheyt, lagghen, loncken, en weenen, ghelijck daer uyt oock dickwils wordt bespeurt de quaet-aerdicheyt der natuer. Als jemandt van goet ghemoet berispt sijnde, wort blosende van schaemte, bedroeft van ghedaente, en is met nederighe ooghen vol vreese, sijn teeckenen van deughtsaemheyt en goetaerdicheyt, maer die in't berispen blijft onveranderlijck, en gheen beroer-

te noch ghevoelen hebbende van sijn ondeughden, kenteeckenen van quaet-aerdicheyt. Minnelijcke toe-lachjens en vleyende oogen in d'eyghen verheffinghe sijn quaet, maer schaemte is goet. Dese beweginghen sijn voor-teeckenen van goedt en quaet inden ouderdom, maer daer en connen inde kintsheyt van den mensch gheen seker en vaste oordeelen van goet oft quaeden aert ghenomen worden, om dat de natuer veeltijtds wijckt vanden ghemeynen wegh der dertelheydt en ongheregheltheydt, als datmen maer alleen waerschijnelijck can bemercken jet goets uyt de vreese en ontsach als sy naer goede onderwijsinghe luysteren, en hun selven daer naer eenichsins weten te voeghen, en datmen daer door inde aennemende deught meer wint als door ondeught verliest.

Als de kinderen eens buyten het eerelijck gheweken sijn in hun jonckheyt, en volwassen wederom keeren tot de deught t'sijn teeckenen der kennisse van de vreese des Heeren. De natuer vermenght haer dickwils met uytnemende goede deughden, en schandighe quaede ondeughden, even als teere scheuten van verscheyden aert op twee taeken van eenen stam gheint worden, om verscheyde vruchten te winnen, d'een voortsbrengende een suer en d'ander een soete vrucht, ghelijck de natuer (eer sy haer selven oprecht beghint te kennen) veel onghestadighe inbeldinghen heeft, en de selve (al sijn die van verschey-

den aert) met losse manieren involght, tot dat sy door hun rijp vernuft, die inden ouderdom vereffent, verbetert, voltoyt en sedenrijck weet te volmaken en uyt te wercken: alsoo crijght het verstant de kennisse van verscheyde wetenschappen die goet sijn. Die dan involght de lessen der seden windt een uytnemende voordeel der menschelijcke ghemeenschap, waer van dat Plato een aerdich bewijs-reden voorstelt, segghende: dat gheen verstandt soo hert als metael te vinden is, oft het can ghelijck metael ghedwonghen worden, Om door goet onderwijs wat goets te leeren, en t'selve alsoo (van't gene ongeschickt en geyls is) af te trecken om vande ondeught noyt inghenomen te worden, want als de ondeught in een cloeck, rijpsinnich en geestich verstandt eens haer besit-plaets heeft is de selve daer seer qualijck uyt te royen om de natuer tot vroomheyt en sedicheyt te wennen, want ghelijck de dertele onghebondentheyt in conincklijcke palleysen seer overdadich is, en dat de wulpse hovelinghen door de welde sijn afgheweken vande deught, sy connen inden ouderdom door deughtsaeme onderwijsinghe vermaent sijnde, wel veranderen, maer en sullen niet licht verbeteren: want hoe de veranderinghe gheschiet oft niet, men can oordeelen en sien dat de losse gheneghentheydt tot de onverdraeghelijcke welde en onghebonde vrijheyt hun altijdt by blijft, ghelijck uyt de const inde steene statuwen ghemeynelijck ghesien wort

de cracht der verbeltenisse, om dat de const is een stomme tonghe, die den sin van jeders wesen inde belden uyt leyt.

d'Ervarentheyt van uytstekende constenaers, sal altijdt letten op de talenten van de figuren die sy naer boetsen, want voor ooghen brenghende en verthoonende by vergelijckenis een heldt van Alexander den grooten, daer in wort ghespeurt een staet-gierighe regeersucht. In het beldt van Iupiter een driftighe gheneghentheyt tot wellustighe geylheyt. In Bachus eenen aert tot dronckenschap, in Mars een crijghs girighe begheerte, en in Cupido een dertele lichtveerdigheyt, en soo voorts: vervolghens soo is de schoonheydt inde const een verbeldingh van het ghemoet, en een vertoogh van waerheyt dapperheyt en vroomheydt en t'gene merckens weerdigh is, dat de const in alle driften tot eenighe onkuyse, vraeckgirighe, nijdighe oft andere ondeughdighe lusten meer segepraelt als in eerelijcke deughden, schoon dat het eerelijck beweeght, en t'oneerlijck ontsticht, daerom machmen wel segghen dat de welden overblijfsels en nijdt-drucksels sijn van alle voorledene uyt-comsten der gheschiedenissen, en worden verthoont om de selve daer in vande aenschouwers ghespeurt en bekent te worden alsmen eenighen lust hoeft om de kennisse der Historien te achter-halen oft te weten, want sonder de wetenschap inde const niet en can ghesien worden als een volmaecktheydt der natuer

sonder kennisse vande gheheymenissen oft stomme uyt-leggingh, die de constenaer heeft voor ghehadt, dus vloyt het ghebiedt uyt de kennis en door de kennis can alles voorsien worden.

Hadde den verloren sone de kennisse ghehadt van het bedrieghelijck mal, dat hem in sijn jonckheyt ghelockt heeft uyt het weldich huys van sijnen rijcken Vader, hy en sou buyten de paelen vande eerbaerheyt niet gheloopen en in de slavernij van sijn eyghen miserien niet ghevallen hebben die hy gheproeft heeft, en daer door eerst kennis crijghende van de bedriegerij des werelts, heeft door de gratie van een oprecht volmaeckt berouw de perijckelen voorsien die hem dreyghden te doen verloren gaen, reden dat hy daer door verplicht sijnde bekent, en Godt alsoo versoent hebbende in ghenade ontfanghen is om dat hy sijn selven kende, en riep: Heer ick heb ghesondicht niet weerdich om uwen sone ghenoemt te worden.

Hadden veel ouders (die de Fortuyn in rijckdommen te baet hebben en levende in overvloet) de voorsichticheyt van hun kinders inde jonckheydt te beletten om te betreden den al te ruymen wegh van welde, en inden toom van ontsach hielen sonder de selve veel gelt te geven, sy en souden soo veel verloren sonen niet thuys crijghen oft de assetsels daer van niet moeten teghen danck onderhouden, die door de wellusten dertele liefde voorts ghebrocht, oft de selve

kinderen (door quaet gheselschap verleyt sijnde) niet sien soldaet worden, en tot een quaet eynd' comen: hun alsdan te laet beclaeghende, dat sy de selve al te groote vrijheyt ghegheven hebben en daer door moeten sien dat den tijdt by hun onnuttelijck is omgebracht, alswanneer sy in d'oeffeningh van consten oft (om kennisse der wetenschappen oft geleertheyt te crijghen) den selven tijdt versuymt hebben door de onverdraegelijcke welde groyende uyt den overvloet van gelt dat d'ouders aen de kinderen al te vroegh en te veel betrouwen: soo dat de selve selden bekeeren ghelijck den verloren sone, om dat hun de gratie van Godt ontbreckt die den verloren sone ghehadt heeft, en niet eens en peysen om te segghen met den verloren sone: Heer ick heb gesondicht, en ben daer door bedroghen, en dole inde duysternissen, gheeft my u licht van gratie dat ick u beter mach kennen vreesen en beminnen, om u goetheyt, en mijn selven om mijn boosheyt haeten, ghelijck sy behoorden te segghen als sy de gratie gevoelen die hun noyt en sal geweygert worden soo wanneer sy de selve vraeghen van Godt die hun de selve om t'berou van sonden sal geven.

Seght dan altijdt met den verloren sone ick heb mijn gelt en goet om het gebruyck van een corte vreught en lanck berou, onnuttelijck omghebrocht, den vrijen wil ghevolght en alsoo gheleeft inden gheest van Adam en niet in u liefde, dus en ben ick niet weerdich een Christen

siele maer een slave der ydelheyt ghenoemt te worden daerom en wil ick niet meer leven om de wereldt, maer liever sterven om u liefde als ick het licht mach hebben van uwen seghen oft salichmaeckende gratie, en alsoo u licht hebbende van de gratie dan sa lick u verstaen, kennen en beminnen, ick en heb u noyt bemint om dat ick u noyt door mijn sonden en heb ghekent, maer alsnu kennende uwe bermherticheydt, wil ick u altijdt beminnen, blijven kennen en noyt verlaeten, soo en sal den duyvel in my niet meer leven door sijnen gheest van onkuysheydt, maer den selven daer uyt jaeghen door eenen nieuwen levend'-makenden gheest van suyverheyt, had my den geest der ongheregelde liefde tot de lichaemelijcke en bedriegelijcke schoonheyt niet verleydt en bedroghen, ick en soude van u goddelijcke liefde noyt ghescheyden sijn en daer door verloren hebben de kennisse van uwe grondeloose bermherticheyt, soo dat ick mach seggen met den Heylighen Gregorius, Tanto quisque a superno amore disjungitur, quanto carnali delectatur: Te segghen, hoe seer dat een jeghelijck wort ghescheyden vande opperste liefde Godts, hoe meer hy met de onkuyse oft vleeselijcke liefde ontsteken is, ghelijck ick beproeft hebbe als ick door mijn onkuyse ghedachten en uytwerckinghe der wellusticheyt ontsteken sijnde, de kennisse van u goddelijcke bermherticheyt verloren hebbe, en geen het minste gevoelen en hadde van u gratie.

Ten is gheen wonder, want daer de vleeselijcke liefde in't hert vanden mensch gewortelt is, en can gheen goddelijcke liefde ontrent sijn, wesende verscheyden van natuer, d'een goet, d'ander quaet als te verghelijcken by wit en swert.

Die met de liefde Godts ontsteken is heeft Godt voor vriendt, en den duyvel voor sijnen vijandt, en in teghendeel die met de vleeselijcke liefde sijn sinnen becommert en uytwerckt, is vyandt van Godt en vriendt vanden duyvel, niet eens denckende dat hy door sulcken onkuysen liefde bemint eenen stinckenden aerde worm, en veracht de onverganckelijcke soete vreught des hemels die door goddelijcke liefde te crijghen is, en datmen die om een ydele corte ghenucht voor eeuwich verliesen sal: jae niet teghenstaende dat niet soo bitter op en comt als een lichtveerdige liefde naer dat sy door de vervloeckte onkuysheyt is uytghewerckt, den mensch blijft in sijn blindtheyt, en laet sich door de lust soo verargen, verleyden en bedrieghen dat hy sonder opsicht te nemen op de sonden, ist niet met de daet daghelijckx de selve met de vuyl ghedachten uytwerckt, al ist dat hy weet, en behoort te weten datter niet soo wanckelbaer en is als een lichte vrouw, die haer selven als een slavinne des duyvels ten besten gheeft en op-draeght aen den wil van den man die de selve aenhanght, vervolght en onredelijck bemint, schoon dat een lichte vrouw veel bitterder is als de doodt, als

wesende den moort-priem der sielen en haer eyghen selven, lichter als den roock die haest verdwijnt, ghelijck de wellusticheyt die haest op comt met ghenucht en vergaet in druck.

Lata Venus venit, tristis abire solet.

Geseyt.

 
Venus comt met vrolijckheydt
 
Maer met bitter droefheyt schedt.
Littore quot conche tot sunt in amore dolores.
 
Soo vele mosselen als daer te vinden sijn
 
Op d'oever vande zee, soo veel druck smert en pijn
 
Is inde lust van een onreyne liefd' te speuren,
 
Waer door de arme ziel sal eeuwich moeten treuren
 
Soo geen berouw en volght naer het bedreven quaet
 
Van sulcken liefd', waer door den Heer haer altijt haet.

En bemint dan noyt jemandt met een onkuyse oogh oft onreyn hert, noch en laet u selven oock soo niet beminnen van jemandt die oorsaeck is van u ziel-verlies en eeuwighe verdoemenis, door de ghedaente van een vrouw sijnder veel verloren ghegaen, propter speciem mulieris multi perierunt Eccl. 9. De schoonheyt van een vrouw is een ydele schoonheyt, een tirannije vanden tijdt die cort is, een stilswijghende aenneminghe, een bedrieghelijcke schaede, een ongheluckighe saeck, een broos goedt, een groot quaet, en een decksel van vuylicheyt. Heeft u eene van dese valse aenlockselen bedroghen, vlucht en schouwt de selve, segghende ghelijck den verloren sone gheseyt heeft met een rouhertich leetwesen van sijn

quaet leven, als verleyt sijnde gheweest door de wellust: Heer ick en ben niet weerdich uwen sone ghenoemt te worden, ick ben den verloren sone en den verrader, maer ghy van allebeyde den Verlosser, verlost my dan en ontfermt my armen sondaer.

Tot soodanighe liefde en bekeeringhe is dienstich den goeden en den vasten wil om te bekeeren, want t'is een moeyelijcke saeck voor eenen sondaer om hem te bekeeren en niet en can bekeeren als hem de gratie van Godt ontbreekt, want de vuyle ghenegentheyt tot de sonden altijdt belet den wil tot de deught: al heeft Godt sijn bermherticheydt ghetoont aen den moordenaer om te bekeeren, het welck een groot mirakel was, het selve gheschier niet altijdt, maer hier door heeft Godt willen bethoonen naer de waerschijnelijcke opinie van veel gheleerde mannen, dat noyt te laet en is om sich te bekeeren alsmen den goeden wil heeft om te bekeeren ter wijlen hy den moordenaer in't eynde van sijn leven bekeert, en in ghenade ontfanghen heeft door sijn goet betrouwen op Godts bermherticheydt en hope van salicheyt.

Wie en sou dan niet arbeyden en suchtende trachten om te bekeeren en sijn ziele salich te maken, alsmen Godt doet berouw can versoenen, ghelijck Petrus, Magdalena en meer andere ghedaen hebben. Het ghebedt en is noyt crachtigher als dat wy in lijden sijn. Godt heeft tot den le-

sten ooghenblick van sijn leven (hanghende aen het Cruys) ons in het lijden voor gegaen, en daer door gheleert dat wy altijdt in het lijden het ghebedt meest noodich hebben: want het ghebedt, dat inde grootste benoutheyt gesproken wort, en als uyt een gheperst hert tot Godt ghedronghen wort, om Godt tot bermherticheyt te verwecken, dat wy daer door van hem moghen ghetroost worden, is soo crachtigh en aenghenaem, dat hy niemant onghetroost en sal laeten, en t'is oock onmoghelijck dat sulckx niet en sou gheschieden, aenghesien de bermherticheyt van Godt al te groot en oneyndelijck is, dus en moet niemandt sich inbelden oft laeten voorstaen dat hy in sijnen noodt door het ghebedt van Godt sal verlaten worden, ten waer door een flau en quaet betrouwen om dat de hope van verlossinghe, en den seghen van troost inden noodt (alsmen die noodich heeft) door het ghebedt met goet en vast betrouwen moeten vercreghen worden en sonder betrouwen niet licht te crijghen en is.

De onderrichtinghe van het verstandt en de beweginge van den wil moeten daerom de voorloopers sijn van het versoeck, soos almen versekert sijn datmen op het request van het ghebedt gheenen Nihil, maer eenen goeden Fiat becomen can, om daer door salich te worden.


Vorige Volgende