Den sedighen toet-steen

(1689)–Cornelis de Bie– rechtenstatus



[pagina 115]
Neghenste bewys
Dat de ooghen de eenighe voorloopen sijn der quade ghenegentheden die de arme sielen in volghen, en worden daer door verfoyelijck swert ghemaeckt. De kennis comt door't sien, en had men dickwils niet Ghesien, men quaem licht in geen druck en swaer verdriet Als ons, Apelles leert die door dry fackel lichen Kreegh kennis in't ghesicht, wie dat hem sou betichten Uyt belgh-sucht, om sijn const te brenghen inden haet Maer siet de const self haer beschuldigers verraet Die t'Keysers gunst en loon van d'eygen const verliesen Wanneer men meerder const voor minder sach verkiesen Een les voor die uyt waan sijn selven niet en kent Voor hy en siet hem self naer t'leven af gheprent. Daerom die in de werelt wel leven wil moet wesen een lief hebber van de verduldigheydt, dan sal hy de nijt en belgh-sucht onder de voet crijghen en verheven worden want t'is aenghenamer aen eenen verduldighen mensch van sijn vyanden benijd' als van sijn vrinden beclaeght te
[pagina 116]
worden. De ondeughden hebben altijt hun verdedigers ende de deughden altijt hun benijders. Reden dat den verduldighen Apelles sijn onbekende benijders (maer eens met kers licht des nachts ghesien hebbende onder het msaker van vrindtschap) de selve in hun af wesen, door sijn edel teecken const afghebelt aen den Keyser Alexander bekent heeft ghemaeckt, dat is te segghen: als wanneer Appelles ghecomen sijnde binnen Macedonien om alleen maer eens te moghen sien den Keyser Alexander: het welck desselfs dry Schilders inde neus hebbende, en vreesende te moeten verhuysen als-wanneer aen Alexander de overtreffelijcke const van Apellus eens verthoont wert, hebben hun selven gecleedt in de liverey en vanden Keyser, en alsoo met de nacht ghecomen sijnde elck met een flambeeu by Apelles, hem ghebiedende daeghs daer naer te moeten comen by Alexander om met hem het noen mael t'eten, meynende hem, alsoo valselijck ghenoodt sijnde, te bedrieghen, het welck Apelles niet wetende ghelooft te comen, niet beters wetende oft het waren de dry knechten van den Keyser die hem ghenoodt hadden, soo hem de livreye dede ghelooven, ende ghelijck Appelles op de bestemde plaets en ure in't Hof verschenen was, ist ghebeurt dat Alexander hem vraeghde wat hy begheerde sach Appelles het bedroch, vallende den Keyster te voet versocht ontschuldinghe en syde dat nochtans sijn knech-
[pagina 117]
ten hem uyt s'Keysers naem den nacht te voren hadden comen te gast bieden, waer over den Keyser dede vergaderen alle sijne knechten die de levrey droeghen, om daer uyt te kennen wie soo stout gheweest was van een vreemdelingh als Apelles soo danich te bedrieghen en alle de knechten verschenen sijnde en conde Apelles daer uyt niet eenen kennen van die hem bedroghen had mits de selve daer hy oock niet en waren, maer eyschende een kole versocht op den muer te moghen af-teeckenen die hem ghenoodt oft tot s'Keyser gast gheroepen hadden ghelijck hy dede en Alexander siende dat het waren sijn dry Schilders, die oock voor den dach moesten comen, bekenden hun bedroch ghelijck de ghelijckenisse van het wesen op den muer de selve had verraden waer over tot hun straf sy moesten verhuysen en Apelles is hun plaets Keysers Schilder ghebleven. Hier uyt is genoechsaem te speuren dat de ooghen de voorloopers sijn vande kennisse, mits uyt het gesicht het bedroch door de teeckenconst ghekent wort. Die sijn eyghen berispingh hoort dient sich te voeghen tot beternis van leven. Cornelius Tacitus seyt: dat de ooghen in alle strijden aldereerst worden overwonnen. Hadden de Joden door de deught van medelijden inde ooghen verlicht gheweest als sy saghen het verthoonen van onsen lieven Salichmaecker, soo mismaeckt, verscheurt en al te schroomelijck mishandelt,
[pagina 118]
t'gene Godt toeliet en geerne verdraeghen wilde, om ons te verlossen, sy en souden misschien niet geroepen hebben datmen hem noch soude cruysen en ter doodt brenghen. Nu wil ick de hertneckicheyt der vreede Joden aen d'een sijde stellen, en hier eens voor ooghen brenghen en wereltsche, wellustighe, ydele en deught verachtende persoonagie die inde op-gheblasen hooverdije soo verdroncken was, dat sy in't minste niet en peysde op haer salicheyt als door het aensien van een beldt verthoonende niet anders als de gheschilderde figuere van Christus op de manier ghelijck hy aen de Joden door Pilatus verthoont is, segghende: Siet den mensch, die nochtans Godt was, en was als eenen mensch aen den mensch heel mismaeckt voorgestelt. Alsoo sach dese wulpse dant en op-ghepronckte sondaresse maer eens verthoonen het beldt van Christus oft ecce homo is door het bedruckt gesicht bekeert en soo beweeght dat sy haer ydele glorie heeft verfoyt, af-ghelaten ende is gheworden eenen spieghel van oodtmoedicheyt, soo dat ick daer by noch mag segghen. Siet hier een sondich hert vol werelts sotternijen Vindt in het aensien van het droef en bitter lijen Des Salichmakers rou, al ist maer inden schijn Door een schildrij verthoont, om daer door vry te sijn Van het oneyndich vuer der hellen, ach hoe crachtich En is Godts segen niet als hy den mensch indachtich
[pagina 119]
Van sijn droef lijden maeckt, den mensch die als een schip Is overlaan van sond' en vrees altijdt de klip Van d'eeuwich siel verlies, om soo te grond te sincken Wanneer hy inde sond' sou comen te verdrincken Wort hier door het gesicht van een schildrij bekeert Om dat sy hem den wegh der salicheden leert, Een tweede Magdaleen die haer tot deught gaet poogen Om door t'gesicht alleen van haer voltraende oogen Te dompelen voor Godt haer sonden vol misdaet, Siet watter een schildrij in deught te boven gaet Verthoonende Godts cracht om sondaers op te wecken En door oprecht berouw in't sien van sond' te trecken, Besonderlijck als sy naer't leven is ghedaen Van Godts gelijckenis, gelijck hy heeft gestaen Mismaeckt en heel door-wondt voor hondert duysent ooghen Der Jodsche volckren die int minste geen medoogen En hadden met den Heer, die werckt hier in schildrij Berouw van sonden, om de siel te maecken blij Als sy daer door bekeert: wonder gesteltenissen Datmen uyt een schilderij can sielen welvaert vissen. Soo vintmen door berou in een besmeurt ghemoet Oprechte saligheyt als maer het schreyven hoed' De siel van alle straf, die sal op sondaers daelen Wanneer sy gheene hulp door het berou en haelen, By die s'haer gheven can dat niemand is als Godt Verfoeyt dan d'ijdelheyt en volcht sijn waer ghebodt. Seleucus Concink van Syrien, naer het schrijven van Plutarchus (in Demetrio) inden Tempel van
[pagina 120]
Diana maer eens gesien hebbende de schoone Stratonica, werd´ daer op soo verliest, dat hy langen tijdt daer naer Apelles heeft vereert met groote giften, om de selve door sijn ervaren const in schildrij af te belden, ghelijck hy ghedaen heeft, en comende alsoo te rugh over zee met het selve beldt, ist gheschiedt datter groot tempeest is opghestaen, waer door al het scheep volck meynde te verdrincken, en Apelles meer sorghe draegende, om het gheschildert afbeldsel van Stratonica te bewaeren als sijn eyghen selven, weygerde de handen aen´t werck te slaen om de seylen te helpen lossen en weir te bieden teghen de stormen der winden, naer de ghewoonte die in sulcken voor vallen gheleghentheydt noodich is, waer door de Boots/ghesellen )die al in het werck waeren gestoort sijnde:) dreyghden Apelles met sijn schilderij in zee te werpen, oft moet sich ontlasten van de selve, en hun helpen wercken, waer op Apelles ontrollende dese schilderije en die verthoonende aen de bootsghesellen seyde dat het was de Godinne Diana, d'welck sy gheloofden aenbiddende de selve om daer van in het vreeselijck ghevaer van t'zee tempeest gheholpen te worden, is het onweer ghestilt en raeckten alsoo in behouden haeve, niet anders hun selven inbeeldende oft dit beld' was d'oorsaeck van haer verlossinghe waer door men can bemercken datmen niemand' en vind' oft hy is meer verlieft op het ghene hy begeert dan op het ghene hy heeft.
[pagina 121]
Stratonica die als een Son licht had gheschenen In d'ooghen van Seleuc' wanneer hy haer t'Athenen Eens inden Tempel van Diana bidden sach En wyens schoonheyt hem soo langh op t'herte lach Tot dat hy van Apol haer wesen uyt ded' trecken Om meerder door t'gesicht sijn liefde te verwecken Wel wetende dat haere schoont in een schildry Veel meerder wert gesien als Paris sach in dry, Gelijck op't zee gestorm de rouwe boots-gesellen Daer door niet vreesden, dat hun t'onweer soude quellen Soo de volmaecktheyt van Stratonica verscheen Die sy aenbaden, en het zee gestorm verdween, Soo quam vrou Venus in't hof van Seleucus stranden En vond' sijn hert alsoo met soete minne banden Dat hy haer heeft getrouwt voor sijne Coningin Siet wat een avontuer groyt uyt de dertel min. Den Coninck Seleucus het geschildert af-beldsel van Stratonica ontfanghen en in sijn slaep camer doen hanghen hebbende, heeft (in't selve gedurich aen te sien: ) tot het principael sulcken ghenegentheyt ghecregen dat hy Stratonica voor sijn Coningin ghetrouwt heeft. En al-hoe-wel sijnen eenighen sone Antiochus het selve af-beldsel, oock menichmael ghesien hebbende, tot Stratonica soo grooten liefde had als den Vaeder, het welck hy noyt en dorste ontdecken, en alsoo bleef sonder hope van troost, kennende sijn Vaders liefde en genegentheyt, die door de trouwe uytghewerckt sijnde hem noch meer ontstack, en soodanich ver-
[pagina 122]
liefde, dat hy dach noch nacht en conde rusten om dat hy haer niet moch ghenieten, en oversulckx sloegh in een ongeneesbaer quellinge, die hem soo beswaerde dat hy plat te bedde bleef legghen en raeckte by naer op't eynde van sijn leven. Den Vader hier van kennisse hebbende, en trachtende sijnen sone als eenigen erfgenaem van het rijck te helpen heeft Erasistratus den eersten ghenees-meester van Sirien aensocht, om sijnen sone te genesen, den welcken in't eerst niet connende doorgronden d'oprechte gelegentheyt van sijne sieckte, nam sijn oogh-ghemerck op eenige teeckenen van liefde die daer mede ghemenght waeren gelijck de historie schrijft inde latijnsche taele aldus: Erasistraus autem medicus cum non difficulter deprehendisset, amore eum correptum esse, neque conjicere tamen posset, quid deperiret, rei perscrutanda caussa assiduè in ipsius conclave versatus observare coepit, ut aut adolescens aut mulier amori apta ingrederetur, quis vultus Antiochi esset, & coetera quoque considerare, quae animi maximè affectionibus mutantur in homine & consentiunt, cum ad reliquorum ingressum nihil mutationis sentiret animadvertit, quoties Stratonica, vel sola, vel cum Seleuco intraret, id quod siebat frequenter omnia illa qua à Saphone describuntur jndicia in Antiocho aparere: Dat is: Erasistratus siende dat soo dickwils Stratonica, oft alleen, oft met Seleucus (dat dickwils geschiede:) inde camer quam ontrent Antiochus, den selven altijdt veranderde in
[pagina 123]
wesen en natuer, ghelijck hy uytwendich sach aen het gesicht, inde ontsteltenisse des lichaems, en inwendich gevoelde aen het slaen van den pols en het uytbreken van t'sweet &c. Welcke teeckenen door den gheleerden Sapho beschreven worden daer hy seght: Per vocis repressionem igneum ruborem, oculorum mutus, subitos sudores, pulsuum perturbationem atque inconstantiam, ac victo tandem protinus animo, angorem, stuporem ac pallorem. Dit wist desen grooten ervaren genees-meester nu te kennen, dat de liefde d'oorsaeck was van de sieckte in Antiochus, sonder nochtans t'selve in het eerst aen Seleucus te openbaeren, niet anders seggende, dat dese sieckte sproot uyt de liefde, en dat het was een ongheneesbaer liefde. Seleucus trachtende te weten de oorsaeck van dese liefde die in sijnen sone verborghen was, sonder het minste achterdencken te hebben van sijn vrouw Stratonica versocht aen den medecijn dat hy dit sou openbaren. Den welcken om den Coninck te voldoen, heeft sijn eyghen vrouw bedecktelijck beschuldicht ende geseyt: dat Antiochus daer op verliest was, en sonder sijn liefde daer aen te blusschen, niet en conde ghenesen maer nootsaeckelijck daerom moest sterven, alsoo hy sulckx aen sijn eyghen vrou niet toelaeten en sou, Seleucus dit hoorende en gheloovende dat sulckx waer was, heeft den medecijn ghebeden en ghesmeeckt van sijn vrou afstandt te doen ende die te gheven aen sijnen sone, dat hy hem sou schencken een groot
[pagina 124]
deel van sijn Rijck om sijnen sone alsoo te genesen, waer op Erasistratus antwoorde, en vraeghde aenden Coninck aldus, oft uwen sone verlieft waer op u Coningin Stratonica sijn stiefmoeder, sou sijne Majesteyt sulckx toelaeten, die d'eyghen Vader bent, ick sou ghelooven neen, hoe veel te minder ick die vremt ben aen u sone, soude mijn vrouw missen ende de selve aen hem gheven om te trouwen, sulckx strijdt tegen alle wetten en reden, oversulckx en sal t'selve noyt ghedooghen. Hier op heeft Seleucus met weenende ooghen den Medecijn omhelst en gheseyt: Och oft ick soo gheluckich waer van mijn Coningin te moghen derven om hem te helpen, ick sou de selve aen hem geven: als te verliesen den erfghenaem van mijn rijck, staet my dan toe dat U. L. beminde huysvrou hem wort ghegheven, Erasistratus de groote begeerte des Conincks aenghemerckt hebbende beneffens den goeden wil die hy hadde om sijnen sone te doen helpen en te genesen. Seyde niet anders, niet en can uwen sone helpen als de liefde die hy draeght tot Stratonica selfs u Coningin, daer aen te moghen blusschen en wert alsoo ghenesen als den vader afstant dede van sijn Coningin, en gaf de selve aen den sone, en daer mede in echt versaemt sijnde wert ghenesen. T'is een gedenckweerdige historie door Plutarchus beschreven en alhier dienende om te thoonen de cracht der liefde die haren oorspronck heeft uyt het ghesicht, dat de sterckste genegent-
[pagina 125]
heyt geeft aen den mensch om sijne liefde uyt te wercken en de genegentheyt daer door voldaen te sien. Nihil in amore fictum, nihil simulatum, & quidquid in eo est, idem bonum & voluntarium est. Cicero. De min heft sulcken cracht, dat sy vry onbedwongen En sonder dobbelheyt van vuyl geveynsde spronghen Vermeestert de natuer, en de verholentheyt. Der menschen lust ontdeckt, jae maeckt die soo verbreyt Dat niemand' sonder d'uytcomst van de lust can leven, De vleughels van de min wetense naer te streven. De minne is een vuer, dat brand en noyt verteert Dus ist een Godt ghenoemt die t'Aerterijck regeert En renghelt self de doot, die anders duysent lijcken Sou maeyen op een dagh, ded' haer de min niet wijcken, Die als een speel-tuygh dint aen jeders jonghen tijdt Tot dat den ouderdom haer dertelheyt verslijt. Jae schoon veel minnaers met de liefde overlaeden Haer willen schouwen, sy en niet te versaeden Oft moeten sijn herschept van liefde in den lust Die haer begeerlijckheyt in alle vryheydt blust, Ist wonder; aengesien Cupid' den minnen stoker Als hy gheslopen was in't Hof der Goôn, den koker En boogh heeft van Apol ontweldicht, met een trots En mannelijck ghemoet, daer by de eycken knots Van Hercules ontrooft, jae t'hittich blixem draghen Aen Iupiter belet, Neptuyn uyt sijnen waeghen (Van see-schelpen gevrocht, verstooten, siet wat maecht Een Venus kint bethoont, dat gheene Goden cracht
[pagina 126]
En vreest, mits hy het sweerd' uyt Mavots hant can vringhen En maeckt dat Bachus hem sijn wijntorts toe moet bringhen Soo sterck is hy van geest, ist wonder dat den mensch Vreest desen d'wingeland' daer hy naer wil en wensch De Goden overheert, siet wat de liefd' can baeren Als haer de jever volcht om herten te vergaren Van liefde heel ghequetst en noyt daer in voldaen, Om datse selden soo het schijnt alleen can gaen De minne is ghelijck Medusas hooft vol slanghen Soo die den mensch besiet, hy valt en wort gevangen. Sulck eene cracht heeft haer benît bedroch op d'aert Dat sy niet als ghenucht oft groote quellingh baert Waer van Antiochus ghetuyghenis can gheven Mits de verholentheyt van liefde hem het leven By naer had uyt gheruckt met droef heyt, leet en rou Schoon dat sy niet en was gheoorloft door de trou Van sijnen Vader die in't houwelijck was verbonden Met haer waer med' den Soon te leven socht in sonden, Tot voedsel van den lust door sijn verholen min, Dit was Stratonica Seleucus Coningin. Wat middel om den Prins in dit gheval te helpen, Hy sterft Wanneer men sijne lusten niet can stelpen, En t'rijck en heeft nochtans geen ander erfgenaem Als Antiochus maer alleen, die nu bequaem Is om den Schepter met de Coninckx Croon te erven Al quam Seleucus sijnen Vader nu te sterven, Niet eenen Medecijn die can oprecht verstaen De pijne van sijn quael die hem soo doet vergaen
[pagina 127]
Dat hy op't levens eynd' geraeckt is, ach wat smerten Voelt sijnen Vader, want des' sieckte ginck ter herten, Stratonica vol druck, sit aen het ledicant Die nievers van en weet, sy neemt hem by de hant En vraeght wat datter schort, sy tracht hem te vermaeken, Hy siet de Moeder aen met inghevalle kaecken Al suchtende, die hy bedecktelijcken vleyt Met smeecken, streelen om haer soet aenminnicheyt Soo d'winght hem t'minne vuer de kussjens ende lonckjens Met lachjens onder wijl, die glinsteren als vonckjens Uyt sijne ooghen tot Stratonica, waer door Den Medecijn op t'lest gheraeckt op't minne spoor Die d'oorsaeck is van al sijn ongheneesbaer quaelen Dus gaet hy aenden Vorst op t'lesten eens verhaelen Dat anders aenden Prins in minste niet en quelt Als een verborghen cracht der liefde die hem stelt De crachten van natuer, die sijne doot sou wesen Mits anders ghene hop' en was om te ghenesen: En seyde: Sire siet u Soon is op mijn vrou Ten uyttersten verlieft, dat sy hem helpen wou Hy was ghenesen, toch de rechten die verbieden Sulckx toe te laeten, soo en mach het niet gheschieden, Want t'hanght aen mijnen wil, die dat noyt toe sal staen Die is het slot en d'eynd' om med' naer huys te gaen: Den Coninck heel verstelt, als hy des' reden hoorden Die smeeckt den Medecijn met d'aldersoetste woorden Die hy bedencken con, en seyd' mijn liefste vrindt Sout gy om soo een gunst t'ontseggen, ach; mijn kindt Dan laeten inden druck? en sien verliesen t'leven,
[pagina 128]
Ick sal u een goet deel van mijnen rijckdom gheven Want ghy toelaten wilt dat u seer eerbaer vrou Gedooght met mijnen Soon te slaepen, uwe trou Sal blijven ongheschent en wettich als te voren, En sonder dese gunst gaet al mijn hop' verloren Want daer de welvaert aen hangt van mijn Coninckrijck Den Medecijn die gaf Seleucus wel ghelijck Maer seyd' hy wederom, seght my oft het besmetten Van jemants echte bed niet teghen alle wetten Sou strijden, en nochtans dat hy verslinghert waer Op uwe Coningin sijn Moeder, oft ghy haer Sout derven, om daer aen te koelen sijne lusten, Ick meyn voorwaer wel neen, dus laet des' vraegh dan rusten. Seleucus wederom die sweert by sijne Croon Waert saecken dat mijn Prins en alderliefste Soon Stratonica versocht dat hy hem die sou gheven En daer van afstant doen tot voedsel van mijn leven. Doen sprack den Medecijn, en draeyde dus sijn reen Heer Coninck al de cracht vande verholentheën Der liefde in u Soon, sijn nievers in gheleghen Als inde liefde tot u vrou, soo g'u daer teghen Gheene partij en maeckt sal hy ghenesen sijn. Ghelijck gheschiede dat den oorspronck van sijn pijn Uyt dese liefde sproot, en is terstont ghenesen Als hy de soetheyt en het aldersoetste wesen Van d'Edel Stratonica met lust ghenieten mocht Die met den Vaders wil den Soon wert toe gebrocht.
[pagina 129]
Hier heb ick u ghethoont wat een onghemeyne cracht de liefde inden mensch can uyt wercken, die haeren oorspronck meest is nemende uyt het ghesicht, dat den mensch soo doet verlieven op het ghene hy begheert meer als op het ghene hy heeft, waer door hy dach en nacht in onrust leeft, en sal dese ghenegentheyt meer in volghen om te crijghen dat hy niet en heeft en daer van onseker is als het ghene hy heeft en besit, waer op Lucianus seyt: Oculi prima amoris via, ac denique homini illis abutenti sunt multorum malorum causa: dat is te segghen: De ooghen sijn dne eersten wegh vande liefde, en oorsaeck van veel quaet aenden mensch die sijn ooghen misbruyckt. Het ghesicht heeft sulcken aenlockende cracht, dat daer door meer quaet als goet gheploghen wort, want door het ghesicht sijn veel menschen ghevallen in sonden van onkuysheyt, daer alle Historien overvloedighe voorbelden en gheheymenissen van aenwijsen, den Leser en heeft maer ghetuyghenis te nemen aen sijn eyghen ghesicht, hoe menichmael dat hy daer door comt te vallen in quaede becoringen, en daer door veel quaedt can uytwercken. Daerom hebben veel godtvruchtighe sielen hun begeven inde besloten eenicheydt, om door het aenschouwen van wereltse ydelheyt en wellust niet te dolen, jae veel heylighe hebben ghewenscht blint te sijn voelende in hun eyghen selven de dertele cranckheyt van het ghesicht. Den heydensen Democritus
[pagina 130]
heeft heyde sijn ooghen doen uytsteken en liever altijdt blindt gheweest, als te wandelen inden wegh der boosheyt, want blint sijnde is hem de ghelegentheyt benomen om door het gesicht te sondighen. En den heylighen Paulus siende, en had gheen kennisse van Godt, en blint sijnde wert bekeert en begonst alsdoen Godt eerst te kennen, ick segh als hy blint was, en sach Godt maer alleen, en gheen menschen, en blint sijnde riep: Domine quid me vu facere: te segghen Heer wat wilt gy my doen, dat hy de blintheyt niet en hadde ghecreghen, hy soude den wil van Godt niet ghekent hebben. O salighe blintheyt, de welcke den blinden heeft doen sien, en den sienden bekeert en den wolf verandert in een schaep. Den H. Augustinus antwoord' op de blintheyt van Paulus ende seyd' Paulus prostratus est: & ut cacaretur, cacatus est: ut mutaretur, mutatus est: ut mitteretur: missus est, ut qualia fecerat in errore, talia pro veritate pateretur. Dat is Paulus is nedergevelt, en op dat hy blint soude worden is verblint, op dat hy verandert soude worden is verandert, op dat hy gesonden sou worden is gesonden, ende op dat het gene hy gedaen hadde door misverstant oft dolinghe dat hy t'selve voor de waerheydt soude lijden, daerom is hy door den val opghestaen, want en had hy door den val niet blint gheworden als hy van Godt in eenen blixem van sijn peerd' wert te neer geslaeghen hy sou misschien in sijn hertneckighe boosheydt siende ghebleven hebben in den
[pagina 131]
wegh der dolingen, daer hy blint sijnde was geraeckt op den wegh der waerheyt en alsoo bekeert wesende, en stantvastich blijvende voor de waerheyt geleden heeft en de doodt ghesmaeckt als hy verblint onthalst is. Tullius Cicero seyt: Oculi augent dolorem quia ea, quae cateri audiunt, intueri coguntur, nec avertere à miserijs cogitationem sinunt. De ooghen vermeerderen de droefheyt, want al het gene de blinde hooren, worden de ooghen ghedwonghen om te sien, die niet toe en laeten ons gedachten van de ydelheden des werelts te trecken, maer daer toe verlocken en drijven om die te mogen besitten, en die blint is, moet door sijn blintheyt altijt trachten om het eeuwigh licht te sien, want geen ydelheden des werelts connende sien en wort daer van niet aenghelockt om bedroghen te worden. Alsmen in sijn blintheyt verduldich is, om door onverduldicheyt, blint sijnde niet gheworpen te worden inde eeuwige duysterheyt en altijt blint te blijven. T'is beter seyd' den heylighen Hieronimus door den gheest te sien als door het vlees om te sondighen. En gelijck den schutter in't schieten altijdt een oogh sal toeluycken, op dat hy door het ander siende een seker reghel maer soude behouden in het schieten naer het wit dat hy voor hebbende tracht te raecken. Soo ist oock noodtsaeckelijck datmen somwijl de oogh van het menschelijck lichaem toesluyt, op dat de oogh vanden gheest gedurich spelt en mickt op Godt, wesende het
[pagina 132]
wit van onse salicheyt en het eynde van onse verlossinge, niet bedrieghelijcker en isser als de oogh tot het quaet, en niet saligher als de oogh tot het goet, den heylighen Petrus die met de een oogh ghesien hadde op de maerte van Caiphas, heeft uyt vreese vande doodt Godt verloochent, en met d'ander siende op Godt en van Godt een oogh-winck crijghende is bekeert: segghende, In uno oculorum tuorum vulnerasti cot meum. In een van u ooghen Heer hebt ghy mijn hert gequetst, want Petrus hadde het hert van Christus ghequetst met hem te loochenen, en Christus had het hert van Petrus ghequetst met liefde om hem te bekeeren, soo datmen mach segghen tot naerder bewijs van mijn voordracht in't beschrijven van de cracht der ooghen. O menschen siet eens aen wat cracht van groot vermogen Datter verborghen leyt in't opslach van twee ooghen Waer door de vrijheyt van't gedacht, de minne smert Versoeten can, die sy van binnen voelt in't hert: Want d'ooghen sijn ghelijck als twee ontsloten deuren Oft open vensters, daer den sin is in te speuren Van de ghenegentheyt die tot de liefde treckt En maecken can dat sy den mensch daer toe verweckt, Aen Petrus soo geschiet, dat liefde (die verduystert En afghevallen was door vrees) niet meer en luystert Naer eenich doots gedreygh, maer uyt een oogen-lonck In't binnenste van 't hert ontsteeckt een heeter vonck Van liefde als te voor, en dat niet sonder reden,
[pagina 133]
Terwijl men sien can hoe de liefde wort bestreden, Vervolght, en aengetast, gedreyght tot aen de doodt, Hoe sy noch meerder thoont haer crachten inden noodt De liefde niet en past op duysent avontueren Van ongheluck als sy den yever uyt can vueren Die van haer liefde comt, en uyt haer driften groyt En maeckt dat nimmermeer den arbeyt wort vermoyt. De liefde noyt en vreest het slot van staele banden Want sy is stercker, en can blaken sonder branden Iae quetsen sonder schad' maer wel tot eygen baet Van die sigh door t'ghesicht van liefde quetsen laet. De ooghen sijn daerom de alderscherpste schichten Die niet en hind'ren, maer den swaeren moet verlichten In't aensien van de cracht der liefde als sy is Gewortelt in het hert sonder becommernis Oft vrees van haer verlies, haer ooghen doen ons voelen Een hope van gheluck, want t'sijn gelijck twee doelen Daer jeder een op loert, en dickwils daer naer schiet Gelijck een blinde man, die geen coleur en siet Der schoone verven die in liefde sijn verborghen, Want inde liefde steckt verholentheyt van sorghen Vol achterdencken, eer men kent de recht min, Schoon dat de ooghen sijn voorloopers van den sin Die jemand' hebben can, en blijft nochtans verholen Tot dan den minnaer t'hert door d'ooghen heeft ghestolen Van sijn beminde, die hy op een ooghenblick Can maecken eene proy van haeren eyghen strick De ooghen sijn daerom ghelijck twee enge wallen Daer wy seer los op staen, en al te nau doen vallen
[pagina 134]
Alsmen die niet en kent, sy brenghen voor den dach Veel ongelucken, niet ghelijck het goet ontsach, Van eenen vader doet aen kinders met sijn ooghen, Maer k'spreeck van menschen die daer door wel sijn bedroghen En vielen in veel schand' door eenen ooghen-winck Als maeghden, die te licht door d'ooghen inden rinck Van dolingh raecken door gelgentheyt van sonden Die dickwils eer dat sy het weten sijn ghebonden Uyt vuyl lichtveerdicheyt aen een onreyn gedoogh Van de onsuyverheyt, alleen maer door de oogh. De ooghen segh ick noch dat sijn de scherpste pijlen Waer med' den duyvel weet de liefde soo te vijlen Dat hy d'onreynicheyt daer door dringht in het hert En menich jonghe jeught alsoo gheschonden wert In haere eerbaerheyt, soo can de liefde baeren Door d'oogen groote pijn en eeuwich qualijck vaeren, Daer anders niet van comt als lijden en verdriet En selden een berou, ghelijck wel is gheschiet Naer de verloocheningh van Petrus, die met traenen Sijn quaet heeft uytgewist, en daeghelijckx vermaenen Hoe grouwelijck dat is den Heer te vallen af In druck van lijden, die aen ons het leven gaf En stirf de doodt daerom: dus sijn t'geen cleyne saecken Den Heer te loochenen uyt vrees van te geraecken Tot eenich aerts verlies, en schaemt u dan niet meer (Van wat staet dat gy sijt) te strijden voor Godts eer. De schaemte menichmael ons weygert t'gen' wy wenschen En loon te vraeghen voor den arbeyt vande menschen,
[pagina 135]
Neen vrinden, als ghy Godt ghetrou sult sijn in noodt Dan sal hy u altijdt bewaeren vande doodt, Dan sal hy geen bedroch in't voor hoofts venster knylen (Dat uwe ooghen sijn:) arghlistisch laeten schuylen Om jemand' op den wegh te brengen van veel schandt Als u ghetrouwicheyt behoud' de overhandt En blijft stantvastich in ghetrouwe liefde groeyen Oft anders sal hy maer een nest van slanghen broeyen Tot sielen onderganck, daer sy wordt med' geplaeght Wee die op sulcker wijs sijn ongeluck beclaeght Als hy geen liefde volght die comt uyt d'oogh geresen Van reyne suyverheyt, en can niet anders wesen Als meester van het vuer, maer slave vanden brandt Wanneer sulck minne lust door d'oogh crijght d'overhandt. Als Alexander belust was om aen Apelles te doen afmaelen sijn opperste concubine Campaspe, die alle andere vrouwen in schoonheydt en volmaecktheyt der natuer te boven gingh, ist ghebeurt dat Apelles de selve Campaspe in't gesicht en by-wesen van Alexander naer schilderende, het welck sonder de selve scherp aen te sien niet volmaecktelijck en conde geschieden, daer op verliefde, en met liefde soo ontsteken sijnde, dat hy niet en conde schilderen, en liet de penseel uyt de hand' vallen. Het welck Alexander ghemerckt hebbende vraeghde wat hem beweeghde en soo vleeselijck beroerde, seyde niet anders als om dat hy moest schilderen een creature die door
[pagina 136]
haer schoonheydt de heel werelt sou connen in brandt steken, om dat hy alreede daerom door het gesicht in brandt geraeckt was, waer op Alexander hem beloofde de selve Campaspe te gheven en daer van af-stant soude doen als hy die voltrocken hadde, welcke ghelofte aen Apelles soo behaeghde dat hy Campaspe als het tweede leven af-maelde, en creegh voor sijnen loon het principael voor sijn copije, te weten Campaspe die als een tweede Venus uyt scheen in volmaeckte schoonheyt, ten was oock geen wonder ten opsicht vande const want ist datmen met moyt en arbeyt jet fraeyts ende eerlijckx doet, soos al den arbeyd' verdwijnen en noyt swaer vallen, en de deughdelijcke daer sal blijven, maer ist datmen om een dwaese begeert jet schandelijckx bedrijft, de vuyle begeerte sal vervliegen en de schandelijcke begeerte sal ons by blijven ende de selve plaeghen. Apelles door t'bevel van Alexander maelde De schoon Campaspe naer, maer sijne const die faelde Door een verkeerde oogh, die hy met vuyl gepeys Op haer volmaecktheyt sloegh, in vuegen dat den eys Van sijn begeerte door den lust de const ded' wijcken Om dat hy die by't vuer van Venus wou gelijcken Die hem het hert door stack, en creegh daer door de gunst Van Alexander, die verkoos Apelles kunst Waer in Campaspe was gemaelt alst tweede leven En heeft d'originel voor de copij ghegeven,
[pagina 137]
Siet oft den arrebeyt tot eenen vuylen lust Niet en vervlieght als roock, wanneer die wort geblust. De Philosophen segghen dat de liefde de opperste heerschappije heeft inde siel vanden mensch en de macht van sijn begheerte om die in toom te houden, in vueghen dat de gesontheyt daer aen hangt en het gheluck vande Fortuyn, want den mensch daer af verheert wort, en de genees-middelen somtijdts ghedwonghen sijn tot coppelingh te dienen van eenen verliefden minnaer die inde liefde verdroncken is sonder openbaeren meer uyt vrees als uyt schaemte, waer van Antiochus als vore ghetuygen gheeft, en meer andere die door het gesicht in liefde sijn gevallen en daer door bedroghen geweest, om datter geen pestilentiaelder quaet ghevonden wort als een onsuyver liefde die de menschen bederft, daerom seyt Augustinus seer wel: Exclude malum amorem ut implearis amore Dei, vas es, sed adhuc plenus es, funde quod habes ut accipias quod non habes. Tract. 2. in Epist. Dat is: sluyt de quade liefde uyt u hert, op dat het met Godts liefde vervult worde, ghy sijt een vat, maer noch vol, giet het uyt dat ghy daer in hebt, op dat ghy crijght dat ghy niet en hebt, dat is de gratie Godts, die in gheen hert en sal comen, oft geen siel besitten, soo langh daer iet schadelijckx in schuylt, want de gratie Godts wilt hebben een suyver wooningh daer gheen boosheyt in en
[pagina 138]
woont ende mach legghen ghelijckmen seyt van den Een horen, Vbi adsum vitiosa absunt: Al waer ick ben, en is niet dat schadelijck is, daerom als den Een horen sijnen dorst wil lessen aen eenighe Rivier oft Fonteyn sal eerst den horen in't water steken, wetende dat den selven van sulcken cracht is, dat alle schadelijck fenijn daer van vlucht, en noyt jet schadelijckx by hem en blijft soo dat de gratie van Godt, als eenen Een-horen noyt en sal daelen in den mensch, ten sy eerst de Pauw van hooverdicheyt, den Gier van gierigheyt, den Bock van onsuyverheyt, den Tigher van gramschap oft vraeck-giericheyt ende soo voorts alle fenijnighe serpenten van sonden daer uyt sijn, daerom heeft Christus wandelende met den mensch op dese aerde als mensch en siende de goede ghenegentheyt en vrindelijcke liefde van den Coninck Abagarus, die met gheen vraeckgiricheyt, haet, nijt oft andere ghebreken der bedorven natuer besmet en was, overbrenghende sijnen tijdt met schilderen, by den selven Abagarus ghecomen, eerst daer toe met een vrindelijcke ghenegentheyt versocht wesende om hem te herberghen, en alsoo te bevryen van het vervolgh der Jodse tyrannijen, is alsoo door het aenschouwen van Christus geraeckt op den wegh sijn saligheyt, als wanneer Abagarus het overschoon Goddelijck wesen van Christus heeft afghemaelt, het welck hy in het eerst sonder sijne hulp' niet conde doen: gelijck, als toen Christus selfs sijn heylich
[pagina 139]
aeschijn inden doeck was printende waer door Abagarus bekent ende beweeght onder het selve belt met goude letters schreef dese sin rijcke woorden, Spes nulli unquam imponit, quam quis in te Chiste ponit, dat is te seggen: De hope niemant en bedrieght de welcke jemant stelt op Christus om dat hy is de hope van onse salicheyt, soo moet den mensch in hem hopen die door hem salich tracht te worden, want sulcken hope noyt en bedrieght als sy voorts comt uyt een goet gheloof en liefde tot Godt, soo dat ick in't vervolch van dese historie noch wil voeghen naer de conste van Poësi aldus Soo haest den Iodtsen haet en bulderende toren Den Coninck Abagar quam donderen in d'ooren Dat Christus wert vervolght, en, hoemen naer sijn doot Door Phariseën raet als naer een doel wit schoot. Creegh met den goeden man natuerlijck medelijden En dacht ick sal hem van dit Iots gedreygh bevrijden: Dus schreef hy eenen brief vol van beleefde eer En toe-gheneghen gunst aen Christus onsen Heer: Dat hy sich op sijn Hof vrijmoedigh sou begheven Tot een verlichtingh van sijn droef allendich leven T'gen' Godt soo heeft behaeght en aen het hert geraeckt Dat hy hem op de reis naer t'Hof oock veerdich maeckt In vueghen dat den noot hem niet alleen en porden Noch het bedencken hoe hy sou mishandelt worden, En min de schrick die hem stelt roy en sweep ten thoon De vreese en den anxt, de scherpe doorne Croon
[pagina 140]
T'gewelt, het plompe Cruys om hem daer aen te slagen, Maer t'was de siel sorgh om dit willich te verdraghen Het was de liefde die hy toe-draeght aen den mensch, Want seer wel wetende, dat desen goeden wensch In Abagarus brief een spoor was, om te vinden Den wegh der saligheyt, en hoemen beste vrinden Kent inde grootsten noot, dus nam de bystant aen En is alsoo gherust naer het Paleys ghegaen, Daer hem Abagarus seer vrind'lijck quam begroeten Met sulcken gunst als een droef herte can versoeten, Dat Christus heeft behaeght in alle sijnen druck, O wonder avontuer wat over groot gheluck Crijght desen Coninck niet die Heyden was gheboren En sijnen Schepper niet en kende, jae verloren En had hy sulcke trou van liefde niet ghejont Aen Godt die hem alleen cost maecken heel ghesont In siel en lichaem, siet wat diep verholen saecken, Hoe dat den noot can van vyanden vrinden maecken, Door medelijden, soo soeckt noot een jeders gunst Soo crijghtmen dickwils oock de kennis door de kunst Van Godts Almogentheyt en wonderbare wercken Soo in dit af-beldt is ooghschijnelijck t'aenmercken, Hoe dat Abagarus in menschelijck natuer Heeft Godt ghemaelt ghelijck hy was in sijn figuer Toch te verwonderen dat hy noyt con in't maelen De waer gelijckenis van t'wesen achter haelen Voor dat Godt selfs den doeck in't aenschijn heeft gheprent Toen heeft den Coninck hem voor waren Godt gekent Soo scheen den Schepper door sijn schepsel weer t'herleven
[pagina 141]
In d'af-beld dat den Vorst heeft troost en hop' gegeven, De kunst gebrack maer spraeck in d'aenschijn datter straelt Ist wonder, want het lijf was vanden mensch gemaelt En d'aenschijn van Godt selfs, hoe can het beter g'lijcken Daer Godt sijn kunst bethoont een schilder const moet wijcken, Ist wonder dat de eel Pictuer dan wort geacht Ter wijl de selve van Godt selfs is voorts gebracht Gheen vreede ijsre eeuw' hoe hels dat sy verbolgen In't blancke Harnas schuylt, jae wilt des' cunst vervolgen En sal het puyck penseel begraven connen, want Sy is te vast gevormt en houd', door verven stant. Eyndende hier mede het bewijs der crachten van het gesicht, dint neerstelijck waer ghenomen de voorsichtigheyt, om daer door het bedroch van het gesicht te schouwen, want die alle dinghen (daer quaet van comt) can voorsien, sal sijn selven licht vermijden, daerom is den naem voorsichtigheyt wel geseyt, om dat het den schildknaep is van het ghesicht, want een ghesicht dat los en vry over al is swierende en sich niet bedwinghen en can, maer te nieusgierich en al te naukeurich om op t'gehoor de ooghen te slaen van t'gene ergens verthoont wort en is niet voorsichtigh, maer missichtich, om dat door het gesicht licht wordt ghesondicht reden dat veel heylighe mannen hun ooghen noyt en derven opslaen om geen ydelheyt te sien waer door sy connen vallen.
[pagina 142]
Voor het ghesicht een schild' van de voorsichtigheyt Is d'oorsaeck datmen niet te licht en wort verleyt. Als Vlysses op zee sijnde hoorde den sanck der Cirenen en Mereminnen en wert soos eer niet verlockt door het ghehoor als door het gesicht, want siende de schoonheyt van de Mereminnen meynde in zee te springhen om daer by de wesen ten waer hem de voorsichtigheyt hadde wederhouden om de selve te verlaeten, want de voorsichtigheydt leert u over al de wijsheyt waer uyt een goede leeringh te trecken is dat de wereltsche genuchten door een ijdel ghesicht getrocken worden inde diepte der verdoemenisse waerom een voortreffelijck Poët wel seyt: Door s'werelts sotte vreucht en d'wase lust der oogen Wort menich eer hy t'weet in't droeve diep getoghen Dus bint u vast aen Godt eer u de Meremin Door aengenaemheyt lockt ten diepen af-gront in.

Vorige Volgende

Neghenste bewys

Dat de ooghen de eenighe voorloopen sijn der quade ghenegentheden die de arme sielen in volghen, en worden daer door verfoyelijck swert ghemaeckt.