De schat der gezondheid

[p. 40]

Vrouwenkwalen

Dat de baarmoeder af en toe opstijgt en tegen de maag stuit, is in de praktijk vaak genoeg geconstateerd, bij voorbeeld door Fernelius. Deze stijging wordt veroorzaakt doordat de geïrriteerde baarmoeder probeert vastgehouden, en daardoor bedorven, zaad of bloed kwijt te raken. De kwaal komt vaker voor bij ongedurige maagden en jonge weduwen dan bij gehuwde vrouwen, hoewel Fernelius getuigt dat er in een klooster met vijfhonderd begijnen, die niet vrijen, niet één aan opstijging leed. De stijging wordt bevorderd door een gemakkelijk leventje en erotische fantasieën. Sommigen raken van dat laatste overdag zo vol dat ze er 's nachts van dromen, wat nog het beste geneesmiddel is.

De kwaal kan gevaarlijk zijn, soms is de patiënt wel vierentwintig uur of langer schijndood. Benedictus raadt niet voor niets aan drie dagen met de begrafenis te wachten. Het droevige voorbeeld van een beroemde anatoom mag onze voorzichtigheid wel versterken. In Spanje werd hem gevraagd sectie te verrichten op een vrouw die, naar men dacht, aan opstijging gestorven was. Na de tweede snee begon ze zich te bewegen en gaf ook op andere manieren te kennen dat ze nog leefde, tot grote schrik van de omstanders. De anatoom kon maar net uit het land wegkomen en stierf uit gewetenswroeging.

Meestal echter is de opstijging betrekkelijk onschuldig. Men moet de baarmoeder weer op haar plaats brengen, de vrouw wat omhoog leggen, de benen goed wrijven en met tussenpozen afbinden boven de knie en haar verder wat stinkends laten ruiken, bij voorbeeld duivelsdrek.

Het is echter niet altijd nodig geneesmiddelen uit de apotheek te gebruiken. Duretus vertelt dat hij eens midden in de nacht door een bezorgde echtgenoot bij diens vrouw geroepen werd, die door opstijging voor dood neerlag en koud als marmer was. Duretus stelde de man gerust en gebood hem de

[p. 41]

vrouw zijn echtelijke vriendschap te bewijzen, waarop ze meteen bijkwam. In dit geval is het goed als men het geneesmiddel bij de hand heeft en niet bij de buren hoeft te gaan lenen. Duretus raadt daarom vrouwen die veel last van stijging hebben aan officieel te huwen om zo hun nood te kunnen klagen en er een oplossing voor te vinden. Waken is hier beter dan veel slapen en werken achter de gordijnen het beste geneesmiddel.

De menstruatie is het overschot van het laatste voedsel van de vlezige delen, dat eens per maand - vandaar de benaming maandstonden - door de baarmoeder weggezuiverd wordt. Als de baarmoeder zich niet ontlast, dient deze voeding om een schepsel op te kweken.

Vrouwen hebben weinig warmte en zijn los van vlees: hun bloed vervliegt niet zo goed. Verder eten ze veel vochtige kost en nemen weinig lichaamsbeweging. Zo verzamelen ze meer bloed dan ze nodig hebben en ze raken dat kwijt via de baarmoeder. Dit gebeurt tussen het veertiende en negenenveertigste of vijftigste levensjaar, soms tussen het twaalfde en het zestigste; bij hellevegen duurt de zuivering drie of vier dagen, bij zachtaardigen een hele week.

Tenzij de vrouw zwanger is, is het tegennatuurlijk als de menstruatie uitblijft en ook als ze niet regelmatig komt. Dit kan komen door zorgen, bedroefdheid of schrik, maar eerder nog door te weinig eten en drinken, zwaar werk, veel zweten, braken, sterke buikloop, vermagering door een ziekte en onmatige bloedingen op andere plaatsen, bij voorbeeld door aderlaten, al oordeelt Sennert over dit laatste anders.

Men mag de menstruatie niet opwekken bij zwangere of zogende vrouwen en ook niet bij hen die herstellen van een ziekte: zij hebben geen bloed over. Als de vrouw last heeft van de overvloed aan bloed, kan men in de voeten aderlaten. Het beste is echter de inwendige oorzaken weg te nemen door de manier van leven te verbeteren. Als er uitwendige factoren in

[p. 42]

het spel zijn, komt de menstruatie meestal terug wanneer die verdwijnen.

Te veel bloedverlies bij de menstruatie kan allerlei oorzaken hebben. Het bloed raakt verhit, verdund en driftig en de adermondjes gaan open zonder dat de natuur het kan verhinderen. Bij gestaag druppelend bloed is er meestal een zweer in de baarmoeder of de hals daarvan. Te veel bloedverlies kan gevaarlijk en zelfs dodelijk zijn. Als het lichaam daarentegen te veel bloed heeft, moet men aderlaten en daarna het bloed tot rust brengen en verdikken. De levenswijze moet in dat geval ook op verkoeling en verdikking gericht zijn.

Witte vloed is bedorven bloed, dat van kleur veranderd is. Volgens de Italiaan Montanus komt deze kwaal nooit bij maagden voor, maar net als Fernelius en Riolanus heb ik geconstateerd dat dat niet waar is.

De oorzaken kunnen zowel binnen als buiten de baarmoeder liggen. Als het bij voorbeeld om een etterende zweer in de baarmoederhals gaat, geeft die zoveel pijn dat men geen gemeenschap kan verdragen. Als de vloed uit een ander lichaamsdeel komt, is er vaak sprake van een algehele vermoeidheid. De kleur van de afscheiding duidt hier het precieze gebrek aan, maar dat maakt het niet minder moeilijk het te behandelen. Aderlaten, purgeren en een goede levenswijze kunnen helpen. Bij bejaarde vrouwen gaat de kwaal meestal niet meer weg en als zwarte gal de oorzaak is, ontstaat vaak kanker.