Van de Heester-vruchten.
Het VI. Capittel.
BEreyt hier, geestigh man, een velt tot goede vruchten,
Voor menschen die in brant en heete koortsen suchten:
Denckt om dit kleyn gewas, eer datje boomen plandt,
Het dient oock menighmael ten dienste van het landt.
Al wast het aerdigh tuygh alleen aen laghe struycken,
Men kan het na den eysch met grooten nut ghebruycken;
De minste dinghen selfs en dienen niet veracht,
Sy hebben menigh mensch beter standt gebracht.
Daer is een tijdt geweest, dat tot de wilde bramen,
De jonckheydt niet alleen, maer alle mensche quamen,
Als tot een rijck bancket, men pluckte met vermaeck
Men vonter heylsaem vocht en even soete smaeck.
De vrucht met suyver waes en koelen dau behangen,
Werdt by de grootste selfs in grooten danck ontfanghen,
Als hun die yemant schonck. Siet ook een slechten braem,
Gehandelt na de kunst, was Princen aengenaem.
Maer boven dit gewas soo vindt men nutter dinghen,
Die aen een swack gestel geen minder voordeel bringen,
De kappers van den brem zijn lieftal aen den mondt,
En wie graveeligh is die achtse voor gesondt.
De suer-boom wel bekent in al de naeste dalen,
De beyers in haer veruw soo root gelijck koralen.
De swarte krake-bey, en ander kleyn ghewas,
Bevindt men menighmael dat grooten brandt genas.
Hou stille, snelle pen, en blijft in uwe palen,
Ten is u sake niet hier verder in te dwalen:
Ghesellen, watter meer tot desen handel dient,
Gaet haelt dat uyt den mont van onsen weer den vrient.
ONder de drie soorten van Aelbesien, Witte, Swarte, (die geweldigh het water ofte pisse doen losen) en Roode, zijn de leste verre de beste, ende gesondtste. Dese Roode Aelbesien zijn kout en verdrooghende, verre ia den tweeden graedt, ende wat t'samen-treckende van natueren, met eenighe dunnigheyt ofte fijnigheydt van deelen. En zijn daerom seer goedt gegeten teghen alle verhittinge des bloedts, ende tot alle heetse koortsen: want sy verkoelen den brandt, ende bedwinghen de hitte van de Galle, ende het verhitten van de galachtighe vochtigheden, ende zijn goedt om de heete Mage ende verhitte Lever te ververschen, en het bloedt te temperen ofte matighen. Sy weder-staen oock alle inwendighe verrottinghen, ontstekinghe of inflammatie.
Van den selven aerdt, ende tot al het selfde zijn bequaem de Besien van Berberis, diese Sause-boom of Suer-boom in Brabandt noemen, ende werdt hier te Lande in veel Hoven onderhouden.
De Braem-besien zijn lieffelijck van smaeck, alsse wel rijp zijn, ende hebben veel saps dat matelijck en warm van aerdt is, ende daerom soet, ende de Maghe aengenaem, te meer om een kleyne t'samen-treckende kracht, diese noch behouden. Maer als yemandt de selve in wat te groote menighte eet, dan sal hy daer pijn in 't hooft van krijghen.
De zwarte krake-besien, zijn verkoelende van aert, en dat tamelijck verre in den tweeden graet: ende daer toe oock, met een merckelijcke t'samen-treckinghe, droogh-maeckende van krachten. Sy zijn seer goedt voor een verhitte Maghe, verslaen den dorst, ende sy verkoelen den brandt van d'heete koortsen. Sy stoppen de loop, en maecken den buyck hardt: sy stelpen ende beletten het braken, walghen, ende op-worpen van de Maghe. Men eetse ghemeenlijck met Wijn en Suycker, dan die meer verkoelinghe begheeren, konnen roosen-water nemen.
De roode Krake-besien en sijn hier te lande zoo gemeyn niet als de swarte: maer op sommige plaetsen van Duytslant werdense veel gevonden. Sy zijn mede verkoelende en verdrooghende, maer wat meer t'samentreckende van smaeck, ende daerom wat meer stoppende van krachten.
De Veen-besien, die in de Veenachtige plaetsen van Hollant gevonden werden, sijn mede van diergelijken aert ende krachten.
De Stekel-besien ofte Croes-besien, ofte ghelijck wyse hier ghemeenlijck noemen Cruys-beyen ofte Cruys-doornen, eer sy rijp sijn, soo sy meest gebruykt werden, sijn kout en droogh, heel verre in den tweeden graet, ende t'samen-treckende van natueren, de onrijpe Druyven vol na ghelijckende: Daerom worden sy by de spijsen in stede van de onrijpe druyven ofte voor Verjuys gedaen: ende het vleesch-sop ofte ander nat, daer sy in gesoden sijn, behoüdt daer van eenen seer aenghenamen smaeck, ende maeckt lust en appetijt om eeten: verkoelt de heete Mage ende Lever, en doet vergaen de overvloedighe inwendige hitte, en is goet gebruyckt den genen die koortsachtigh zijn.
Men roertse oock onder eyeren met zuycker, en men bereytse op verscheyde andere manieren. Dan hoe sy toe-ghemaeckt werden, sy doen altijt raeu en kout sap ofte gijl in den lijve groeyen, 'twelck heel luttel ofte niet met allen tot de voedinghe van 't Lichaem en streckt. De rijpe Cruys doornen, gelijck sy soeter van smaeck zijn, soo en sijn sy oock by-na niet met allen 'tsamen-treckende van aert, en hebben eenige kleyne wermte: oock soo geven sy den lijve dan meer voedsels als de onrijpe: ende dat selve sap dat sy by-brengen en is soo raeu niet, als 't gene dat van de onrijpe komt. Nochtans werden sy seer selden gesocht om by de spijsen te doen, en voor sauçe te strecken, ofte alleen gegeten te werden.
De Cappers sijn warm van aert, ende fijn van stoffe, ofte dun van deelen. Als sy versch sijnde gegeten werden, dan geven sy den lichamen niet seer veel voedsels: ende de ghene diemen in Pekel bewaert, voeden noch veel min: maer sijn alleen goet om met andere spijse voor een sauçe gegeten te worden, en sijn een medicinale toe-spijse, ofte salaet, dienende om den verloren appetijt wederom te doen keeren. Sy sijn nut voor de vochte Mage, ende beletten het walgen, en op-werpen van dezelve, en het onmatigh seeuweren ofte spouwen: ende doen die koude fluymen en taeye slijmerigheden die in de Maghe zijn, scheyden en verteren. Sy zuyveren oock en ontsluyten de verstoptheden van de Lever en de Milte: en met andere spijse gegeten, zijn de Milte-zuchtige zeer nut, ende de gene die de vierdendaeghse koorts hebben. Maer alsmense eten wil, dan moetmense eerst met soet water wel af-
Auteursrechtvrij