Schat der gesontheyt

[p. *3R]

Tafel Van de Capittelen in de Voor-reden.

VAn de verdorventheydt des menschen, en waer door hy de Sieckten ende de Doodt selve onderkeurig is geworden	Fol. 1
Van de weerdigheydt des menschen na ziele ende lichaem, en met wat middel de selve in gesontheyt lang by malkanderen gehouden wert	4
Waerom de menschen in de eerste tijden veel langer leefden als zy nu doen	7
Of het leven door de konst ofte eenigh middel verlenght kan werden	9
Dat het schrijven van de bewaringe der gesontheyt dienstigende nootwendigh is	12
Van de Gesontheydt ende hare weerdigheydt	13
Waer in de gesontheydt bestaet	16
Waer in het leven bestaet, ende door wat middel het selve in gesontheydt onderhouden werdt	17

Van de Capittelen in 't Eerste Deel.

VAn de beweginge des gemoets in 't gemeen	Fol. 21
Van de Droefheyt	24
Van de Nijdt	30
Van de Liefde	33
Van de Eergierigheydt	48
Van de Gierigheyt	51
Van de Blijdtschap	59
Van de Gramschap	61
Van de Vreese	69
Van de noodtsakelijckheyt, ende verscheydentheyt des Luchts, ende uyt wat oorsake de selve veel veranderinge onderworpen is	75
Van de vier getijden des jaers, en wat veranderinge zy in de Lucht ende ons Lichaem maken	87
Van de Winden, ende de veranderingen diese in de Lucht ende ons Lichaem maken	81
Wan het onderscheyt der plaetsen ende Landen, ende welcke de gesontste zijn	84
Van het voedsel, als oock de nootsakelijckheydt ende verscheyden heyt van het selve	87
Van Broodt, Pap, Bry, Koecken en alderhande Korenwerck	98
Van Moes-kruyden, Salaet ende Toekruyt	94
Van de eetbare Wortelen	97
Van de Aerdt-vruchten	101
Van de Heester-vruchten	103
Van de Boom-vruchten met harde schelpen	104
Van Appelen, Peeren ende andere Boom-vruchten met sachte schellen	106
Van Suycker ende Kruyt	110
Van den oorspronk van het slachten der Beeste, en dat het vleesch de voedtsaemste Spijse is	113
Van het onderscheyt ende verkiesinge van 't vleesch	114
Van het vleesch der tamme vier voetige Dieren	117
Van Wilt-braedt	121
Van de Vogelen	123
Van het gene van de Dieren komt: Bloet, Melk, Boter, Kaes, Wey, Beulingen, Eyeren en Honig	127
Van Visch, sijn ghestaltenis ende Verscheydenheydt.	131
Van Dranck, ende eerst van het Water	135
Van Wijn	138
Van Bier	141
Van den Taback	142
Van Zout	144
Van de Beweginge ende Ruste des Lichaems	146
Van Slapen ende Waken	147
Van af-setten en Behouden, oft van 't losen des Kamerganks, Waters, en andere overtolligheyts, als ook van het Byslapen	148

[p. *3V]

Van de Capittelen in 't Tweede Deel.

HOe by een yegelijck in het gemeen de gesontheydt moet bewaert worden	Fol. 153
Waer de Ouders op moeten letten in het Teelen der Kinderen	156
Hoe een bevruchte Vrou haer onderhouden sal	162
In hoe veel Maenden een Kindt voldragen werdt	165
Van den Arbeyten het Ampt der Vroe-vrouwen	168
Dat het eerste sogh van de Kraemvrou de jonge kinderen nut en dienstigh is	172
Dat elcke Moeder haer eygen kinderen, soo het mogelijck is, behoort te suygen, ofte anders wat Minne sy sal verkiesen	174
Hoelangh de kinderen dienen te suygen, ende hoe zy tot haer seven jaren opgevoet moeten werden	176
Van de maniere van opvoedinge in de tweede ende derde seven jaren	180
Van de maniere van leven der volwassene ofte middel-jarige: ende voor eerst van de verkiesinge der Spijse	183
Van de Mate der Spijse, ende hoe veel men eten moet	186
Hoe dickmaels s'daegs men eten moet, en op wat ure	188
Welk beter is des middaeghs ofte des avonts meer te eten, en wat voor ofte na gegeten dient	190
Van den dranck, sijn maet ende tijdt	191
Van de oeffeninge ende ruste des lichaems	193
Van Slapen en Waken	195
Van het losen des Kamergancks, Waters, &c. als oock van het By-slapen	197
Van de maniere des levens van Oude Luyden	199
Van de maniere des levens der gener, die een ongematight, en swack lichaem hebben	202
Maniere des levens der gener, die van verscheyde Sieckten gedreyght werden	205
Hoe de gene leven moeten die even uyt een siekte opstaen	206
Hoe verre de verhaelde middelen der Gesontheyt by een yegelijk moeten waergenomen werden	207

Andere Tafel van de bysondere dingen die verhandelt werden.

ABerdaen	133
Abricots	108
Achterklap	66
Ael	134
Ael-bezien	103
Aerd-bezien	102
Aerd-buylen	100
Aerd-noten	101
Aftreck	140
Ajuyn	100
Aloë	205
Aly-kruycken	134
Amandelen soet en bitter	105
Appelen	106
Appel-dranck	107
Arbeydt der Vrouwen	169
Articiocken	102
Asperges	96
Azijn	142
Baers	133
Barbeel	134
Beete	95
Beet-wortel	100
Berberis	103
Bevruchte Vrouwen onderhoudt	162, 163
Beweginge des Gemoedts	21,22
Beweging en Ruste des Lichaems	146
Bier en wat daer van	141, 142
Bies-loock	100
Biscuyt	91
Bitter-Amandelen	106
Bitter-heyligh	205
By-slapen	148, 149
noodwendigheyt	149, 204
mate en tijt	159
schadelijk voor die eerst uyt een sieckte op-staen	206, 207
Blaeuschuyt	6
Blieck	134
Bloet	128, 129
Bloets voedtsel	128
Bloet-beulingen	128
Blom-Kool	95
Blomme-pap	91
Blytschaps oorsaken	59, 60
remedie	61
Bockent	133
Boeckweyte-bry	93
Boeckweyte-koecken	93
Boonen	93
Bosse-krabben	134
Boter	128
Botten	133
Braembesien	103
Braessem	133
Brandewijn	141
Brem-kappers	104
Broodt	89, &c.
Cabbeljau	132
Caccia	147
Campernoelien	100
Caneel	112
Caroten	99
Carper	133
Castanien	105
Cichorey	96
Cichorey-wortel	100
Cidre	107
Citroenen	107
Colijck	102, 108, 109
Comcommeren	101
Corinthen	110
Cornoelien	109
Doodts oorsaeck	2
Doodt schrickelijck	4
Draecken-bloet	96
Dragon	97
Dranck	135, 191
sijn nootsakelijckheyt	192
sijn mate en sijn tijdt	192, 193
Drincken nuchteren quaet	193
slapen gaende quaet	193
Droefheyts kracht	24, 25
oorsaken	26
remedie	27, 28
Druyven	110
Duyven	126
Edick of wijn-Asijn	141
Eeckelen	104
Eergierigheyts kracht	48, 49
remedie	49, 50
Eten tweemael daeghs	189
Eyeren	130
Elementen	16
Elft	133
Enden	127
Endivie	96
Foelie	112
Fonteyn-water	136
Gal	16, 17

[p. *4R]

Gansen	127
Garnaet	134
Geboorte des menschen	169
Gedeesemt en ongedeesemt broot	91
Geers	93
Geersten-bry	93
Geyten-vleesch	122
Gemoedts Beweginghe	21, 22
Gengber	112
Gerste	92
Gersten-broodt	92
Gerste-pap	92
Gesontheyts-weerdigheyt	13
wat het zy	15
waer in sy bestaet	16
waer door sy onderhouden wert	16, 17, 155
waer aen men in de siekte deselve eerst gewaer wert	206
hoe verre haer regulen moeten waergenomen werden	207
Gewoonte	17
Gierigheydts kracht	51, 52
remedie	54
Gort	93
Gramschaps kracht	61, 62
of zy altijdt quaet is	63
remedie	64
Granaet-appelen	108
Grundel	134
Grutten	93
Gulsigheyt	118
Hamelen-vleesch	121
Hammen en Speck	119
Hanen	124
Hane-kammen	125
Hane-klooten	125
Haringh	133
Hazel-noten	105
Hazen	122
Haver, Haveren-bry	93
Herfst	81
Herssenen van wat voedtsel	116
Hert van wat voedtsel	116
Herten-vleesch	122
Hoenderen	125
Hof-kersse	97
Honich	131
Hoppe	96
Hout-snippen	127
Humeure	13, 16, 35, 66, 91, 131, 140, 155, 186, 193
Iaer-getijden	79
Kaes	128, 129
Kaetsen	147
Kalf-vleesch	120
Kalkoenen	126
Kamerganck	155
Kapoenen	125
Kappers	103
Karnemelck	128
Kers of Kors	97
Kerssen of Kriecken	109
Kervel	96
Kinderen Teelen	156, 162
Kinderen wanneerse voldragen sijn	166, 167
hoemen haer gheboorte moet waernemen	168, 169
wat Sogh zy behooren te suygen	172
behooren haer eygen Moeders te suygen	175, 176
hoe lang sy zuygen moeten	177
hare Oeffeninge	178
hoe veel zy moeten eten	179
moeten geen Wijn drinken	180
opvoedinge na de seven jaer	181
Leeren	180, 181
Klieren van wat voedtsel	116
Klooten van wat voetsel	116
Knollen, of Rapen	97
Konijnen	123
Kool	95
Kooren	90
Krabbe	134
Kraeck-been van wat voetsel	116
Kraecke-besien, root en swart	103
Kreeft	134
Kriecken of Kerssen	109
Krop-zalaed	95
Kroes of Stekel-besien	103
Kruys-dooren, of Beyen	103
Lago d'Agnano	78
Lago d'Averno	78
Lams-vleesch	120
Lamprey of Pricke	134
Landen verscheydenheydt	76
Langduerigheyt in ouden tijden	8
kortheyt	8
bepalinge	10
verlengen door de konste	11
waer in het bestaet	16
waer door het onderhouden werdt	16, 17
Lattouwe	94
Lenten	80
Levens verdriet en vermaeck	4
Lever van wat voedtsel	116
Leeuwercken	127
Lichaems weerdigheyt	4, 5
groote in d'eerste tijden	8
oorspronck	16
gemeenschap met de ziele	21, 22
Liefdes kracht	34, 35
teeckenen	38, 39
remedien	42, 43
Lamoenen	107
Lijsters	127
Longe van wat voedtsel	116
Loock	99
Lubben	116, 121, 125
Lucht	153
Luchts nootsaeckelijckheyt ende verscheydenheyt, &c.	75, 76
Maegh van wat voedtsel	116
Maeghdom	170
teeckenen	170
Maerts-bier	142
Matigheydt	184
Malvasey	140
Maluwe	95
Mede	131
Medicijn-konsts noodtsakelijckheydt	6
Meerle	127
Melancholie	17
Melck	128
Meloenen	101
Menschens eerste heerlijckheyt	1
verdorventheyt na den val	2
weerdigheyt, na ziele ende lichaem	4, 5
Milt van wat voedtsel	116
Mijnen	78
Minne-drancken	40
Mispelen	109
Mistelluyn	92
Moeders moeten selve soogen	174
Moerasschen	77
Moerbesien	109
Moes-kruyden	94
Mont van de hel	78
Morgh van wat voetsel	116
Morellen	109
Mosselen	134
Mossen	127
Most	140
Mostaert	97
Muscatel-wijn	140
Musijck	45, 155
Nagelen	112
Nieren van wat voedtsel	116
Nieuwe wijn	140
Nijts leelijckheydt	31
remedie	33
Noorden windt	83
Noten	105
Noten-muscaten	112
Nuchteren drincken quaet	193
Ocker-noten	105
Oeffeninge	147
Verscheydentheyt	147
tijdt ende mate	194
Oesters	134
Olye	110
Olyven	110
Ooren van wat voedtsel	116
Orangie-appelen	108
Ossen-vleesch	120
Oosten-windt	82
Oude luyden hoe veel sy moeten eten	200
haer maniere van leven	200
voedtsel	200
dranck	200
oeffeninge	200
slaep	200
passien	201
kamerganck	201
by-slapen schadelijck	202

[p. *4V]

leggen by jonge maegden, goet en gesont	202
Oude wijn	140
Ouderdom der menschen	10
Paling	134
Panade	91
Pareye	100
Passien	155
Pastinaken	99
Patich	96
Patientie	96
Patrijsen	125
Pauwen	126
Peen, Geele en Witte	99
Peeren	107
Peer-wijn	107
Peper	112
Peper-wortel	99
Pepoenen	102
Persijcken	108
Pest	85
Peterselie	96
Phasanen	126
Phlegma	16
Platysen	133
Pistacien of Fifticen	105
Pockens remedie	6
Poel snippen	127
Porceleyne	96
Post	134
Pricke of Lamprey	134
Pruymen	109
Purgeeren dickwils, schadelijck	7
Put-water	137
Quackels	127
Queen	108
Radijs	99
Rakette	97
Rapen, of Knollen	97
Ree-vleesch	122
Regen-water	137
Reygers	127
Rivier-water	137
Rivier-visch	132
Rijs, en Rijsten-bry	92
Rijnschen Wijn	140
Roch	133
Roode Wijn	140
Rogge	92
Roggen-broodt	92
Room-kaes	129
Rozynen	110
Ruste des Lichaems	146, 189, 190
Salaet	94
Safferaen	112
Salm	133
Sause of Suer-boom	103
Schape-kaes	129
Schapen-vleesch	120
Schel-visch	132
Scheur-buyck	92, 97, 102
Schollen	133
School-meesters	181
Seelt	134
Siecktens oorsaeck	1
Slaep	147, 195
noodtsakelijckheydt	196
mate en tijde	196
gestaltenisse des Lichaems in 't slapen	196
op wat bedde	196
met geen open mont	197
Smaeck	185, 187
Snee-water	137
Snippen	127
Snoeck	133
Snuyt van wat voedtsel	116
Sog der Kraem-vrouwen	172
Somer	81
Soenen	36, 40
Soete wijn	139
Sonde oorzaeck van sieckte ende de doodt	1
Speck en Hammen	119
Speen-verckens	119
Spelte	92
Spijs en Dranck	154
Spijse der eerster eeuwe	8
verkiesinge	183
mate	187
op wat tijdt ghenomen dient, ende hoe dickwils op een dag	189
noodtsakelijckheydt	87
Spijs werdt driemael verteert	25
waerom leckere eerst tegen wert	92, 186, 188
Spinagie	95
Spreuwen	127
Steur	133
Steur-krabbe	134
Sterckte in welcke ghematigheyt bestaende	16, 76, 118, 148
Stil-staende water	137
Stock-visch	133
Suycker	111
Suycker-peen	99
Suyringh	96
Swaenen	127
Swarte of Bruyn-roode wijn	139
Taback of Nicotiaen	143,144
Terwe	90
Terwen-broodt	91
Teel-kunst	156, 162
Tonge van wat voedtsel	116
Tongen	133
Tortel-duyven	126
Trou-tijdt	158
Veen-besien	103
Veerssen-vleysch	120
Venijn	35, 66, 70, 101, 102, 129
Verckens-vleesch	117, 118
waerom de Ioden verboden	118
Verjuys	141
Verscheydenheyt	122, 131, 186
Vijgen	109
Vincken	127
Visch	131, 132
Vleesch etens oorspronck	113
Vleesch heeft veel voedtsel	114
Vleesch verkiesinge	115
Vleesch kort ende malsser te maken	184
Vlier-kappers	104
Voedzel	87, 88
Voeten van wat voedsel	116
Vogelen	121, 122
Voren	133
Vreeze	70
hare kracht	71
remedien	71, 72
Vroe-vrouwen ampt	168, 169
Vrouwen matigheydt	13
gulsigheydt	13
Vrouwen moet men schoon sy sieck zijn, altijt wat bieden	207
Wandelen	147,200
Waken en slapen	147, 195
Water	136
Water drincken, voor wien bequaem	192
Water-kersse	97
Water-maken gestopt	149
Westen windt	83
Wey	128, 129, 130
Wijn	138, &c.
voor wien bequaem	44, 192
sijn kracht en deughden	192
voedt	192
doet den honger overgaen	192
is melck voor oude Luyden	200
Wijn Tint of Wijn van Alicanten	140
Wijnige of Vierige wijn	140
Wildtbraedt	122
eygenschap en verscheydenheyt	122
Wilde-verckens vleesch	122
Winden kracht	81, 82, &c.
Winden in te houden periculeus	149
Winter	81
Witte-broodt	91
Witte wijn	139
Wrange wijn	139
Zaet, ophouden des selfs	149, 150
Zee-visch	132
Zielens weerdigheydt	5
twee deelen	21, 22
gemeenschap met 't lichaem	22
Znee-water	137
Zout of zilt Zout	144, 145
Zuyden windt	83

EYNDE.