Noordelijk Oostergo. Dongeradelen

[p. XVII]

Lijst van afkortingen in de litteratuuropgaven gebruikt

Van der Aa	A.J. van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek der Nederlanden. 13 dln. in 14 banden. Gorinchem 1839-1851.
a.a.u.	Archief voor de geschiedenis van het Aartsbisdom Utrecht. Utrecht 1875-1975.
Van Agt, Westwerken	J.J.F.W. van Agt, ‘Gereduceerde westwerken in het oude Friesland’, in: Nederl. Kunsthistorisch Jaarboek iii, 1951, 57.
Algra	A. Algra, De historie gaat door eigen dorp, 6 dln. Leeuwarden 1955-60 (gebundelde courantenartikelen).
Atlas Vestingwerken	Atlas van historische vestingwerken in Nederland; uitgave van de stichting Menno van Coehoorn, dl. 1. 's-Gravenhage 1956.
Benef.	Beneficiaalboeken van Friesland opgemaakt te Brussel 25 augustus 1542.....; uitgave Prov. Bestuur van Friesland, 1850, met inleiding door J. van Leeuwen.
Van den Berg, Oostdongeradeel	Herma M. van den Berg, ‘De oude kerken van Oostdongeradeel’, in: It Beaken xxvi, 1964, 109-131.
Berichten r.o.b.	Berichten van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort 1950-.
Berns	J.L. Berns, De archieven van het Hof Provinciaal en van de gerechten der Grietenijen enz. Leeuwarden 1919.
Bleiber	W. Bleiber, ‘Fränkisch-Karolingische Klöster als Grundherren in Friesland’, in: Jahrbuch für Wirtschaftsgeschichte, Berlin iii, 1965, 127-175.
Blok, Echternach	D.P. Blok, ‘De Hollandse en Friese kerken van Echternach’, in: Naamkunde vi, 1974, 167-184.
Boeles	P.C.J.A. Boeles, Friesland tot de elfde eeuw; zijn vóóren vroege geschiedenis, 2e verm. druk. 's-Gravenhage 1951.
Boelens, Nes	Kr. Boelens, Nes, in doarp yn 'e Dongeradielen. Dokkum 1950.
Van Buijtenen, Achtkarspelen	M.P. van Buijtenen, Achtkarspelen tussen Munster en Utrecht. Nevenaspiraties bij enkele kloosterfundaties. Utrecht 1967. Ook in: Archief voor de geschiedenis van de r.k. Kerk in Nederland, ix, 1967.
Van Buijtenen, Leppa	M.P. van Buijtenen, De Leppa, een rechtshistorisch waterstaatskundige bijdrage. Dokkum 1944.
Van Buijtenen, Marktrechten	M.P. van Buijtenen, Frieslands middeleeuwse marktrechten. Leeuwarden 1965.
Bulletin k.n.o.b.	Bulletin uitgegeven door de (Kon.) Nederl. Oudheidkundige Bond, Amsterdam 1899-; vierde serie getiteld Oudheidkundig Jaarboek, 1932-1946; zesde serie met Nieuwsbulletin 1948-.

[p. XVIII]

Buwalda e.a.	U. Buwalda, R. Tolsma, T. Zijlstra, Een geschiedenis van Oosternijkerk. Oosternijkerk 1979.
Charterb(oek)	G.F. Schwartzenberg thoe Hohenlansberg, Groot Placaat- en Charterboek van Vriesland, 6 dln. Leeuwarden 1768-1795.
Dronke	E.F.J. Dronke, Traditiones et antiquitates Fuldenses. Fulda 1844.
Dolk, Zerkhouwers	W. Dolk, ‘Zestiende eeuwse zerkhouwers in Friesland’, De Vrije Fries xlvi, 1964, 205-213.
Eekhoff	W. Eekhoff, Nieuwe Atlas van de provincie Friesland. Leeuwarden 1849-59.
Eyck tot Zuylichem	F.N.M. Eyck tot Zuylichem, ‘Kort overzicht van den bouwtrant der middeleeuwse kerken in Friesland en Groningen’, in: Kroniek Historisch Genootschap vii, Utrecht 1851.
Faber	J.A. Faber, Drie eeuwen Friesland; economische en sociale ontwikkelingen van 1500-1800. 2 dln. Leeuwarden 1974.
Fehrmann	C.N. Fehrmann, ‘Klokken en klokgieters. De Utrechtse klokgieters en hun verwanten’. In: Bijdragen tot de campanologie. Nederl. Klokkespelvereniging 1963.
Fehrmann, Kamper	C.N. Fehrmann, De Kamper Klokgieters en hun naaste verwanten en leerlingen. Kampen 1967.
De Feijfer	H.J. de Feijfer, Friese bijdragen aan het zeevaartonderwijs. Leeuwarden 1974.
Ferwerderadeel	De Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst, Geïllustreerde Beschrijving. Noordelijk Oostergo, Ferwerderadeel, door Herma M. van den Berg. 's-Gravenhage 1981.
Frederiks	J.W. Frederiks, Dutch Silver, dl. 1-4. Den Haag 1952-60.
Fries Molenboek	Uitgave Fryske Akademy, Leeuwarden 1980.
Friesche Oudheden	Friesche Oudheden. Afbeeldingen van merkwaardige voorwerpen van wetenschap en kunst, 32 platen met historische toelichting door W. Eekhoff. Leeuwarden 1875.
Gen(eal.) Jierboekje	Genealogysk Jierboekje. Uitgave Fryske Akademy. Leeuwarden 1951-.
Gesta Abbatum Orti S. Marie	Aem. W. Wybrands, Gesta Abbatum Orti Sancte Marie, Gedenkschriften van de Abdij Mariëngaarde in Friesland. Leeuwarden 1879.
Halbertsma	H. Halbertsma, Terpen tussen Flie en Eems, een geografisch-historische benadering, uitgegeven in opdracht van de Vereniging voor terpenonderzoek. Groningen 1963. i Atlas ii Tekst.
Ten Hoeve, Preekstoelen	S. ten Hoeve, Friese preekstoelen. Leeuwarden 1980.
Iedema	H. Iedema, Van Anigheim tot Anjum. Dokkum 1977 (eigen uitg.).
Keikes, Verleden	W.H. Keikes, Verleden van Frieslands Noordoosthoek. Dokkum 1968.
Keune, Inventaris	W.T. Keune, Inventaris der archieven van Westdongeradeel. z.j. (plm. 1977) z.pl. (Dokkum).
Keune, Molens	W.T. Keune, Van koren- en pelmolens in Noordoost Friesland. z.j. (1970) z.pl. (Dokkum).
Kok	H.J. Kok, Proeve van een onderzoek van de patrocinia in het middeleeuwse bisdom Utrecht. Assen 1958.
Ligtenberg, Grafzerken	R. Ligtenberg, ‘Grafzerken der xvie eeuw in Friesland; een bijdrage tot de geschiedenis der Renaissance in dat gewest’, in: De Vrije Fries xxiii, 1915, 156.

[p. XIX]

Mellema	L. Mellema, Schiermonnikoog; lytje pole. Haren 1973.
Moerman	H.J. Moerman, Nederlandse plaatsnamen. Brussel 1956.
Mol, Grootgrondbezit	J.A. Mol, Grootgrondbezit van Friese kloosters in de Middeleeuwen, doctoraalscriptie Vrije Universiteit. Amsterdam 1979.
Van der Molen, Het gemaal	S.J. van der Molen, ‘Het gemaal in Friesland’, in: De Vrije Fries 1955, 93-106.
Molens van Friesland	Molens van Friesland, samengesteld in opdracht van Gedep. Staten van Friesland in samenwerking met de Fryske Akademy te Leeuwarden en de Vereniging de Hollandse Molen te Amsterdam. Leeuwarden 1971.
Mon. Bat.	M. Schoengen, Monasticon Batavum, 3 dln. en supplement. Amsterdam 1941-42.
Muller, Rekeningen	S. Muller Fzn. De registers en rekeningen van het bisdom Utrecht 1325-1336. 's-Gravenhage 1889-1891. Werken Hist. Genootschap N. Serie, 53-54.
Nieuwsbulletin k.n.o.b.	Zie Bulletin k.n.o.b.
Oudh. Jrbk.	Zie Bulletin k.n.o.b.
Pax Groningana	Pax Groningana. 204 oarkonden út it Grinzer archyf oer de forhâlding Grins-Fryslân yn de fyftjinde ieu útjown troch M.G. Oosterhout, P. Gerbenzon, B. Sjölin, Th.S.H. Bos, A.L. Hempenius, J. van der Kooi, A. Pietersma, O. Vries. Frysk Ynstitut oan de Ryksuniversiteit to Grins, 1975.
Potter, Wandelingen	H. Potter, Wandelingen en kleine reizen door sommige gedeelten van het Vaderland. Amsterdam 1808-09.
Publicatieband a.f.t.	Stichting Alde Fryske Tsjerken, Publicatiebanden i 1970-75, ii 1976-80, iii 1980-.
r.v.a.	(I. Telting,) Register van den Aanbreng van 1511 en eerdere stukken tot de floreenbelasting betrekkelijk uitgegeven door het Friesch Genootschap ter beoefening van Geschied-, Oudheid-, en Taalkunde. Leeuwarden z.j. (1879).
r.v.g.o.	J. Reitsma, Register van Geestelijke Opkomsten van Oostergo, uitgegeven door het Friesch Genootschap ter beoefening van Geschied-, Oudheid-, en Taalkunde. Leeuwarden 1888.
Rienks en Walther	K.A. Rienks en G.L. Walther, Binnendiken en slieperdiken yn Fryslan. Bolswert 1954.
Schotanus (-Halma)	B. Schotanus a Sterringa, Uitbeelding der heerlijkheit Frieslands enz. 1718 (Facs. uitg. Amsterdam-Leeuwarden 1970).
Schotanus, Beschrijvinge	Chr. Schotanus a Sterringa, Beschrijvinge van de heerlyckheydt van Frieslandt. Leeuwarden 1664 (herdruk Leeuwarden 1978).
M. Seijbel	Orgels in Friesland i. Baarn 1970.
Sibr. Leo's Abtenlevens	D.A. Wumkes, Sibrandus Leo's Abtenlevens der Friesche kloosters Mariëngaarde en Lidlum. Bolsward 1929.
Sipma	P. Sipma, Oudfriesche Oorkonden. 4 dln. 's-Gravenhage 1927-1977.
Spahr van der Hoek	J.J. Spahr van der Hoek, ‘Undersyk yn de noardeasthoeke’, in: It Beaken xxxii, 1970, 61-118.
Spriensma	R. Spriensma, Het ontstaan en de noodzaak van de coöperatieve zuivelbereiding in de Dongeradelen. Dokkum 1952.
Stamboek	M. de Haan Hettema en A. van Halmael, Stamboek van den Frieschen Adel. Leeuwarden 1846.

[p. XX]

Tegenw. Staat	Tegenwoordige Staat der Vereenigde Nederlanden, Veertiende deel i, ii en iii. Amsterdam 1785-1788.
Ter Steege-Andreae	J. ter Steege, Geschiedenis van Oostdongeradeel in vogelvlucht. Aalzum-Wetsens 1971 (bewerking van handschrift Andreae, tweede helft 19e eeuw).
Ter Steege-Boers	J. ter Steege en C. Boers, De strijd om en tegen het water in de Dongeradelen. Dokkum 1973.
Voet	E. Voet, Merken van Friesche goud- en zilversmeden, 2e herziene en vermeerderde druk door A. Wassenbergh en E.J. Penning, m.m.v.C. Boschma. 's-Gravenhage 1974.
Voorl. Lijst	Voorlopige Lijst der Nederlandsche Monumenten van geschiedenis en kunst, deel ix, De provincie Friesland. 's-Gravenhage 1930.
Vrije Fries	De Vrije Fries. Mengelingen uitgegeven door het Provinciaal Friesch Genootschap ter beoefening der Friesche Geschied-, Oudheid- en Taalkunde, Leeuwarden 1839-.
Wartena	L. Wartena, ‘Oer de Boaijemtastân fan 'e gritenij Westdongeradeel’, It Beaken viii, 1946, 38-46.
Winsemius	P. Winsemius, Chronique ofte historische geschiednisse van Vrieslant... tot den jare 1622. Franeker 1622.
Worp van Thabor	Worp Tyaerda van Rinsumageest, Vierde boek i en ii en Vijfde boek der Kronijken van Friesland. Uitgave Friesch Genootschap. Leeuwarden 1850.
Wumkes	G.A. Wumkes, Stads- en dorpskroniek van Friesland, deel i 1700-1800, deel ii 1800-1900. Leeuwarden 1930-1934.
Wijnja, Windmolens	G.D. Wijnja, Langs oude Friese windmolens. Oosterend 1977; geen bladzijdenummering doch slechts alfabetische volgorde.

Bronnen

Handschrift Andreae-Tuinman	Oudheidkundige aanteekeningen over de Noordoosthoek van Friesland door notaris A.J. Andreae (1845-1899) met medewerking van A.S. Tuinman, schoolhoofd. Het handschrift berust in het archief van Oostdongeradeel en is grotendeels gepubliceerd als courantenartikelen in het blad Oostergo, 1898-1900.
Schoolmeestersboekjes (Onderwijzersboekjes)	Antwoorden op vragen naar monumenten en opschriften gesteld aan de onderwijzers van de diverse dorpen door het Friesch Genootschap van Geschied-, Oudheid-, en Taalkunde in 1857. De antwoorden moesten gezonden worden aan de heer W. Eekhoff te Leeuwarden. h.s. 1150 van de Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden.

Overige afkortingen

a.r.a.	Algemeen Rijksarchief, 's-Gravenhage.
r.a.	Rijksarchief in Friesland te Leeuwarden.
r.d.m.z.	Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist.
p.b.	Provinciale Bibliotheek te Leeuwarden.
b.a.i.	Biologisch-Archeologisch Instituut der Rijksuniversiteit te Groningen.
r.o.b.	Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek te Amersfoort.
c.	caput = hoofdstuk.
f.	folio = bladzijde.
v^o	verso = achterzijde.

[p. XXI]

ib.	ibidem = op dezelfde plaats.
id.	idem = (door) dezelfde.

Enige in Friesland gebruikelijke begrippen

Beitelingen	Vlechtingen ter afwerking van een schuine kant aan muurwerk.
Floreenkohieren	Sedert 1700 op last van de Staten om de tien jaar opgemaakte registers van floreenrenten, d.w.z. een grondbelasting in 1511 door de Saksische hertogen ingevoerd. r.a. Leeuwarden.
Hornleger	Huisstede, waarop een stemdragende plaats staat of stond.
Plaats	Boerderij.
Pondemaat	Landmaat van 240 vierkante roeden, in 1813 vastgesteld en omstreeks 36,7 are beslaand.
Sate	Oorspronkelijk de benaming voor het land waarop men woont. Later gebruikelijk in boerderijnamen.
State	Oorspronkelijke benaming voor het huis waarin men woont. Later de herenhuizing ten plattelande en ten slotte gebruikt voor boerderijnamen, soms ter aanduiding dat hier een state gestaan heeft, in de betekenis van herenhuizing.
Stemkohieren	Registers van huizen (en hun eigenaren) waarop belasting en stemrecht rustte, in 1640 opgemaakt door de Staten en in 1698 herzien en in zes delen gedrukt; daarna om de tien jaren herzien. r.a. Leeuwarden.

Voor de namen van onderdelen van molens zijn verwezen naar A. Sipman, Molenbouw, Zutphen 1975; voor bouwkundige termen naar E.J. Haslinghuis, Bouwkundige termen, Utrecht 1953 en 1970.