gevolgd naar de Lijst van Nederlandse Gemeenten, uitgegeven door Vuga, 's-Gravenhage 1978.
De bouwkundige tekeningen zijn van de hand van W.J. Berghuis, werkzaam bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, die wederom in voortdurende dialoog met de auteur een werkzaam aandeel had in de totstandkoming van de bouwhistorische teksten. Voor de maatzuiverheid van de tekeningen wordt ingestaan. Zij zijn getekend op schaal 1:50 en in principe uniform zesmaal verkleind. De ervaring met het verkleind reproduceren in vlakdruk heeft geleerd, dat er met iets zwaardere lijnen getekend moet worden, waardoor minder details kunnen worden weergegeven dan voorheen wel gebruikelijk was. De originele tekeningen en het schetsmateriaal zijn in het archief van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg te Zeist te raadplegen, de veldschetsen van de opgravingstekeningen in de archieven van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek te Amersfoort c.q. van het Biologisch-Archeologisch Instituut van de Rijksuniversiteit te Groningen.
Een aantal boerderijen in dit gebied was opgemeten door de Stichting Historisch Boerderij Onderzoek te Arnhem en wij danken de directie voor de mogelijkheid deze tekeningen te kunnen reproduceren, waarbij slechts van die tekeningen gebruik is gemaakt, die de bestaande toestand weergeven.
Ook voor de Dongeradelen lagen veel opmetingswerk en aantekeningen gereed in portefeuille, in de jaren 1943-45 verricht door H. van der Wal. De meeste kerken in dit gebied zijn echter sindsdien gerestaureerd, waarbij diverse details aan het licht kwamen, die tot en met 1980 verwerkt zijn. Ten aanzien van de datering van de bouwperiodes is de gebruikelijke cijfercode toegepast, waarbij het Romeinse cijfer de eeuw aanduidt en een hoofdletter a of b de eerste dan wel tweede helft van de eeuw, terwijl met kleine letters kwarteeuwen worden aangeduid.
Van de 18e-eeuwse waterstaatswerken aan de Dokkumer Nieuwe Zijlen hebben wij gemeend enkele van de bewaard gebleven originele tekeningen te moeten weergeven. Van de opgravingen, die onder leiding van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek geschiedden, werden de gegevens naar de veldtekeningen verwerkt. Een woord van dank aan de medewerkers van die Dienst voor de berichtgeving en het ter beschikking stellen van de veldtekeningen is hier zeker op zijn plaats. Ook G. Elzinga stelde veldtekeningen van opgravingen ter beschikking, die onder zijn leiding namens het Biologisch-Archeologisch Instituut van de Rijksuniversiteit te Groningen verricht werden. De dorpsplattegronden zijn getekend door T. Brouwer, verbonden aan de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, naar de kadastrale minuutplans, schaal 1:2500, die te Leeuwarden bewaard worden. Deze tekeningen zijn driemaal verkleind.
De tegenwoordige toestand kan worden afgelezen van de luchtfoto's naar negatieven van de Dienst van het Kadaster en de Openbare Registers te Apeldoorn; zij waren het resultaat van loodrechte opnamen op schaal 1:8000, die in 1971 gemaakt werden, en ze zijn afgedrukt op schaal 1:6000.
Het merendeel van de foto's werd gemaakt door A. van der Wal, fotograaf bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg, die geen moeite spaarde om tot het gewenste resultaat te komen. Tekst en inhoud van dit boek zijn tot stand gekomen mede dank zij de hulpvaardigheid van talrijke geïnteresseerden in Leeuwarden, ter plaatse en elders in den lande. Wij zijn daarvoor zeer erkentelijk en danken in het bijzonder dr. M.P. van Buijtenen te Utrecht, die ook voor dit deel de tekst kritisch doornam en van zijn grote kennis van het gebied de auteur steeds vrijgevig deelgenoot maakte; ook de vertalingen uit het Latijn zijn, behalve wanneer anders is vermeld, van zijn hand. Bij de beschrijving van grafzerken, rouwborden e.d. is mede gebruik gemaakt van de verzameling gegevens, die op het Rijksarchief in Friesland bewaard wordt als voorbereiding tot de uitgave van volgende delen van de ‘Grafschriften tussen Flie en Lauwers’. Slechts die zerken zijn overigens vermeld, aan welke kunsthistorische betekenis kan worden toegekend. De klokopschriften zijn gevolgd naar de inventarisatie, in en kort na de Tweede Wereldoorlog gemaakt onder leiding van de toenmalige Rijksarchivaris dr. A.L. Heerma van Voss, met aanvullingen wat betreft de klokken in de gemeente Oostdongeradeel van de hand van de toenmalige gemeentearchitect S. Vellema.
Alle medewerkers van bibliotheken, archieven, van de Dienst van het Kadaster en
Auteursrechtelijk beschermd
