|
| |
| |
| |
Jislum
Als Gisleheim komt het dorp in de jongere Fuldalijst voor (Dronke c. 37). In de ‘Tegenwoordige Staat’ (195) wordt het als klein dorp aangeduid, een kwalificatie die nog steeds opgaat.
Evenals in het naburige Genum is ook hier met de verharding van het wegenstelsel, ca. 1856 een weg gelegd dwars over de terp. De oorspronkelijke route is een onderdeel van de ringweg aan de voet van de terp en is nu nog als onverharde landweg herkenbaar (afb. 299 en 300).
Gezien het beloop van een aantal kavelsloten ten westen van de kerk is de ringweg wellicht ooit volledig aanwezig geweest, maar al vroeg verdwenen aangezien deze weg op de kaart van Schotanus (1682) reeds niet meer wordt aangegeven. Buiten de ringweg en het vernieuwde tracé hiervan straalt de verkaveling over enige afstand radiaal uit.
Door schaarse bebouwing op de terp is ook deze in 1910 grotendeels afgegraven.
| |
| |
| |
Kerkgebouw
Hervormde kerk
De Hervormde kerk staat met de westgevel aan de weg op een klein kerkhof. Kerk en toren zijn eigendom van de Hervormde Gemeente (afb. 303). Het terprestant is beschermd als archeologisch monument uit de voor-Romeinse-ijzertijd.
| |
Litteratuur
r.v.a. 103; Benef. 146; r.v.g.o. 72.; Van Buijtenen, Dorp 106.
| |
Afbeeldingen
Tekeningen door J. Stellingwerf 1723, D. Cannegieter ‘naar de natuur getekend’ 1861 en door A. Martin 1886, alle in collectie Fries Museum (afb. 302, 304 en 305).
| |
Bronnen
Kerkvoogdijrekeningen 1841-1880 in r.a. Leeuwarden; Schetsboekje 43 van arch. Ad. Mulder in archief r.d.m.z.
| |
Geschiedenis
Blijkens een acte van 1550 over het uitgraven van de kerkhofgracht te Hallum waren de parochianen van de Flieterpen Genum, Reitsum, Lichtaard en Jislum verplicht daaraan mee te werken. Deze kerken waren dus waarschijnlijk dochterkerken van die van Hallum. Volgens Reitsma was de kerk misschien gewijd aan de H. Catherina (zie klok).
De middeleeuwse kerk is blijkens een aantekening van Ad. Mulder in de 17e eeuw of daaromtrent vervangen door een gebouw van kleine baksteen, waarvan hij de resten aantrof in 1886. De tekening van Stellingwerf suggereert echter nog een versnijding in het muurwerk die boven de ingang in de tweede travee omloopt. Deze gotische kerk zou na 1723 vervangen zijn door het kerkje dat Mulder in afbraak zag en dat door Martin afgebeeld wordt met een blinde noordgevel. Mogelijk is een 16e-eeuws kerkje met dakruiter in de 18e eeuw ommetseld en van een westingang voorzien.
In 1886 werd op de oude plaats een nieuwe kerk gebouwd met een volledige toren aan de westzijde, gedetailleerd met rechthoekige spaarvelden waarin rondbogige nissen en een roosvenster boven de ingang.
Het inwendige is zeer sober; de preekstoel een imitatie van friese 17e-eeuwse preekstoelkuipen uit 1928 (van der Veen, 232).
Avondmaalsbeker hg. 13,2 diam. 10,1 cm (afb. 301). Op de beker gegraveerd in cartouches voorstellingen van Geloof, Hoop en Liefde. Op de voetrand gegraveerd: Meinert Yellerts Diaken van Jelsum. Merken Leeuwarden, E van 1699 (?) en meesterteken P. Jilderda.
| |
Zilverwerk
Avondmaalsbeker copie van voorgaande. Opschrift op rand: D.S. Roorda J.W. de Jong Diakens van Jislum 1853. Jaarletter T meesterteken H. Adema.
| |
Klokken
In de toren hangen twee klokken:
diam. 64 cm. Opschrift: Fusa est campana in honorē beate Katherine virginis per me Iohēm sub curato Ub/bone Sifrido et Rinkone advocatis an̄o Dn̄i mccccxiv in nomine
Ihesu et Marie. Indien deze klok niet ooit verplaatst is, zal de patroonheilige van Jislum Catherina zijn geweest.
diam. 72 cm. Opschrift: Int jaer onses Heeren mvicxxxvi heeft mij Jacob Noteman in Leeuwarden gegoten voor Jeselom.
| |
Uurwerk
Het gesmeed ijzeren uurwerk dat uit de 18e eeuw zal dateren, is volgens de kerkvoogdijrekeningen in 1878 sterk gerepareerd.
| |
Boerderijen
Boerderij nr. 4
Ten noordoosten van de kerk staat op het als archeologisch monument beschermde terprestant een gave boerderij van het kop-hals-romptype met kort niet onderkelderd voorhuis (afb. 306). Alleen in het achterste gedeelte is een huishoudkeldertje met opkamer. In voorhuis en halsgedeelte hebben de vensters de zesruits-indeling. Omgaande houten goot; in de topgevel smalle vensters en nokankers, het jaartal 1827 vormend. Op de schoorstenen dekplaten.
De schuurvensters zijn gemoderniseerd en de schuur is van een haaks op de as staande aanbouw voorzien. De boerderij komt met grondplan zonder de aanbouw aan de schuur voor op de kadastrale minute.
| |
Hikkaard
Tussen Wanswerd en Jislum ligt een omgracht terrein Groot Hikkaard geheten.
| |
Litteratuur
r.v.a. i, 100, iii, 112; Van der Veen 248.
| |
Bronnen
Genealogische gegevens bewerkt door D.J. van der Meer te Roordahuizum.
| |
Geschiedenis
Claes to Hikkaert geeft in 1511 land aan waarvan Syds en Feye Roorda eigenaar zijn; ook Willem to Hakkaerd pacht dan land. In de Aanbreng van 1540 komt Sebastiaan Eec- | |
| |
kezoon to Hickaert voor als eigenaar. In de 17e eeuw moet er de familie van Loo gewoond hebben en wordt Boudewijn van Loo als eigenaar genoemd (stemkohier 1640). Zijn zoon Jan is volgens Burmania's aantekeningen in de kerk van Wanswerd begraven onder een zerk met zestien kwartieren. Er zouden ook drie wapenborden van Loo in de kerk te Wanswerd gehangen hebben. Via eigendom aan Catherina Aggema, weduwe van Johan Eminga van Loo, en N. Bavius, secretaris van Dantumadeel (stemkohier 1698) komt het goed aan een familie, die zich naar het huis Hikkaard ging noemen en een predikant van Reitsum heeft voortgebracht (van Veen). Tenslotte komt het goed aan de familie du Tour de Bellinchave.
| |
Boerderij
Op het terrein ter plaatse waar eerst de appelhof was, staat een boerderij uit 1914.
| |
Terp
Recht ten zuiden van Jislum, thans onder Birdaard, staat op de Topogr. Kaart een terrein met de naam Hikkaard aangegeven, dat Halbertsma als terp tekent (Terpen, kaart 6 west).
| |
Poldermolen
Poldermolen
In de polder Vries ten zuidwesten van Jislum staat nabij ‘Groot Hikkaard’ een kleine achtkante grondzeiler, een zg. boerenmolen, genaamd ‘De Volharding’, uit 1872. De molen is eigendom van de stichting ‘De Fryske Mole’ (afb. 307).
| |
Litteratuur
Molens van Friesland, blz. 138.
| |
Geschiedenis
Restauraties vonden in 1959 en 1973-'75 plaats; de laatste was zeer ingrijpend.
| |
Het staande werk
De gehele molen werd, met uitzondering van enkele onderdelen van het gaande werk, in 1973-1975 vernieuwd. Het huidige achtkant is nagenoeg geheel van eikehout (dit zou bij het oorspronkelijke achtkant ook het geval geweest zijn), thans gebouwd volgens het algemeen in ons land toegepaste systeem; of dit oorspronkelijk ook zo was is ons niet bekend. Het achtkant bezit twee bintlagen, een zolder is niet aanwezig; de korbelen zijn zowel boven als onder gespijkerd. Over het beschot is rubberoid aangebracht. Het onderachtkant is gemetseld van gele baksteen in halfsteensverband en bezit één toegang. Op de binnenbeëindiging van de penanten rust het ondertafelment. De stijlen zijn met ankers hieraan bevestigd.
De kap is thans geheel van eikehout en gepotdekseld. De lange spruit is op noordelijke wijze middelbalk en tevens als ijzerbalk gebruikt. De kap is kruibaar op een kruiring, een in het noorden sedert de 19e eeuw toegepast systeem. De staart heeft een kruirad. Op de baard is het bouwjaar ‘Anno 1872’ geschilderd. Voorheen stond dit jaartal met het jaartal 1959 boven de toegang. De deur was geschilderd in de kleuren van het wapen van de familie van Weede, aan wie de molen toebehoorde.
| |
Het gaande werk
Van het originele gaande werk is het bovenwiel met een stalen hoepelvang, de bonkelaar en het vijzelwiel nog aanwezig. Houten bovenas en roeden; oud-Hollands opgehekt, vlucht 9,16 m. Houten vijzel in een betonnen vijzelkom.
| |
| |
Afb. 299. Copie van de kadastrale minute omstreeks 1832. Schaal 1:7500.
Afb. 300. Luchtfoto schaal 1:6500. Opname april 1973.
Afb. 301. Avondmaalsbeker van de Hervormde Gemeente door de Leeuwarder zilversmid P. Jilderda 1699(?). Opname 1975.
| |
| |
Afb. 302. De kerk getekend door J. Stellingwerf in 1723.
Afb. 303. De Hervormde kerk en toren uit 1886. Opname 1959.
Afb. 304. De kerk getekend door A. Martin in 1886 juist voor de afbraak.
Afb. 305. De kerk getekend door D. Cannegieter in 1861.
| |
| |
Afb. 306. De boerderij nr. 4 op het terprestant blijkens nokanker in 1827 gebouwd. Opname 1965.
Afb. 307. De poldermolen De Volharding bij Groot Hikkaard uit 1872. Opname 1978.
|
|
Auteursrechtelijk beschermd