Dichten en spelen van Jan van den Berghe

[p. 51]

II Hantwaerpen int zotte

Gheen volck ter waerelt meer zotheyt bewijst
Dan die op eyghen wijsheyt betrauwen,
Haer selfs inzettijnghe voor zaligheyt prijst,
Waer uut de alder meeste zotheyt rijst,
Diemen ter węrelt zaude moghen anschauwen.
Zy graven putten die gheen water en hauwen,
Zy zoucken heligheyt in vremde cleeren,
Zij zwaeren zuverheyt, en zijn ghaerne by vrauwen,
Zij zijn ootmoedigh, beghaerende veil eeren,
Zy en stryden niet, en ryden als heeren,
Zy zoucken haer ghewin meest in der kaercken,
Zy zegghen doet dueght, en de waerheyt zy keeren.
Dit volck tooght meest zotheyt in al zijn węrcken.

Noch tooghen zy zotheyt, want zy loopen
Om te troosten daermen leckerlic tęrt.
Haer wijsheyt zy te male om ghelt vercoopen,
Zy hebben oock boucken met grooten hoopen. ¹⁷
Die zij overlezen met eenen vosse staert,
Die gaen als schaepkins diemen an dhooren schęrt, ^18-19
Om dat zy de waerelt zien vul zotternyen;
Hier om menigh van hem een caproenken beghęrt ²¹
En willen zotheyt daer duer vermaledyen,
Zy doen veil dueghden duer hypocryzyen,
Zy clemmen naer thooghste, elc om zijn verstaercken, ²⁴
Zy dienen Godts helyghen met mommeryen.
Dit volck tooght meest zotheyt in al zijn węrcken.

Noch maken zy de stricken, hoe zaudick zwyghen,
Daer zy hem zelven daerlic met vanghen,
By bedwanghe moeten zy stupen, en nyghen, ²⁹
En qwalick connen zy verlossijnghe cryghen,
Dus laten zy thooft op de schauder hanghen, ³¹
Maer dat en zegghen zy niet, en gaen haer ganghen,

17 oock, dan ook.

18-19 overlezen, de les lezen; - met eenen vosse stœrt, vgl. Mnl. Wdb. IX, 1218: ‘met een vossenstaert corrigeren’, een schijnstraf opleggen. De zin van deze verzen is: zij die zij op een zeer zachtzinnige manier berispen, lopen als schaapjes die alleen aan de oren (waar geen wol groeit) geschoren worden, m.a.w. die trekken zich van hun vermaningen niets aan.

21 een caproenken beghert, verlangt naar de monnikskap, wil monnik worden (?).

24 om zijn verstaerken, om een machtige positie te veroveren.

29 stupen en nyghen (synoniem en veelal samengenoemd), vgl. Van Doesb. CXXXVII, 20; De Castelein, Const v. Rhet. 107), blijkbaar voor onderdanig zijn.

31 Vgl. Gem. Duytsche Spreckw. (1550) C iv v^o: ‘Het is een ootmoedich schalck, Hy can thoeft op die scholderen legghen’.

[p. 52]

 

Want elc zaude dan maercken zulc zot bestieren.

 

En haer lichame heift zulcken gheest ontfanghen,

35

Dattet niet en magh waercken, maer altijts vieren. ³⁵

 

Al zijn zy vol ghierigheyts, tzijn haer mannieren,

 

Dies ic luttel wijsheyt in haer can bemęrcken;

 

Zy willen abstyneren met goeder sieren.

 

Dit volck tooght meest zotheyt in al zijn węrcken.

 

 

 

Prince.

 

 

40

Men leist merckelick veil van dit volck voorwaer,

 

Twelc meest zotheyt tooght naer tsprincen vraghen,

 

Die op haer selfs wijsheyt staen en daer leven naer,

 

En packen maecken zeer lastigh en zwaer

 

Die zy, noch gheen mensche en can ghedraghen.

45

Tes afgoddelic voortstel en helsche laghen, ⁴⁵

 

Een inghel des doots, des audts serpents zaet,

 

Daer zulc volck, als Eva, noch in heift behaghen, ⁴⁷

 

Niet kennende de valscheyt, noch tlistigh qwaet.

 

Summa, meest zotheyt spruut duer eyghen wijsheyt raedt

50

Die zulcx naer volght, tzy leecken of clęrcken,

 

En niet alleene op Christus en staet,

 

Dit volck tooght meest zotheyt in al zijn węrcken.

35 vieren, vrijaf nemen.

45 afgoddelic voortstel, een afgodische opvatting of voorstelling, nl. het stellen van menselijke inzettingen als een goddelijke wet; vgl. het volgende refrein, vs. 57.

47 als, evenals.