Dichten en spelen van Jan van den Berghe

[p. 7]

⁺Daucteur.

Men seyt gemeynlic, tis ooc autentijck, ¹
Elc heeft een Duvelken dat hem quelt oft slaet.
Ooc seytmen smenschen wille is zijn Hemelrijc,
Want elck prijst zijn opinie, tsy goet oft quaet,
Somen wel siet hoet nu in der Werelt gaet:
In hondert duysent secten mach tgeloof gedeylt || zijn,
Meest elck hem vermetelijck den coers verstaet, ⁷
Die als Schepen dolen die verre verseylt || zijn. ⁸
Tscrijven der Boecken die vercocht en geveylt || zijn
Is sonder noemer en sonder ghetal; ¹⁰
Elck wil ongebonden, vrij en ongebreylt || zijn ¹¹
En strijden om de liberteyt over al.
Alle Rijck tweedrachtich vergaet met ongeval.

Nochtans en heb ick niet connen gelaten,
Ick en heb ooc wat moeten dichten en scrijven,
Maer ick heb my gevoecht in sulcker maten
Datmen daer meer om sal lachen dan kijven;
Tis schande ledich zijn en niet bedrijven.
Oock en prijse ick dit werck noch quaet noch goet,
Want ick sie, het let ons alle bey, mans en wijven, ²⁰
Deen onder de huyve / dander onder den hoet. ²¹
So lang alsmen tkint zijn willeken doet,
So en crijtet niet, tis vrij van gheschille. ^22-23
Wy hebben oock al verscheyden sin en moet;
Costen wy gevolgen deen danders wille,
So souden wy leven met vreden stille.

⁺Nu zijn wy al gebreckelijc bevonden,
Dit ghebreckelijc werck ooc dan bij maten laect.
Die eenen stock worpt onder een hoop honden,

+ [Aiij]

1 autentijck, waar, inderdaad zo.

7 Meest elck, iedereen, Jan en alleman; bekend als personage in zinnespelen; vgl. vs. 872; - hem vermetelijck den coers verstaet, weet, naar zijn vermeten, welke richting men uit moet.

8 die, die toch, hoewel die (t.w. ‘meest elck’).

10 noemer, nummer, hier synoniem met getal.

11 ongebreylt, ongebreideld.

20 let, scheelt.

21 onder de huyve (bij de vrouwen), ... onder den hoet (bij de mannen), in de bol.

22-23 Verg. Van Doesborch CXVI, 1-2: ‘Het kint dat sijnen sotte wille ghebruyct En hoortmen weenen, crijten oft kermen’ - gheschille, verschil, ongenoegen.

+ [v^o]

[p. 8]

30

Tcoemt selden daer en wert yemant van al geraect; ³⁰

 

Nochtans wert den peys wel weder gemaect ³¹

 

Alsmen hem een stuck vleesch worpt inden poot.

 

Dees ghecxcluchte ooc anders dan niet en smaect, ³³

 

Niemant en belgh hem der saken, cleyn noch groot.

35

Dexempelen sien wy voor ons oogen bloot,

 

Hoe elck in dijdelheyt totten ooren stect.

 

In een bierschole men ons dees materie boot, ³⁷

 

Dus en nemet voor geenen scimp, al schijnet gegect,

 

Want niemant en heeft schult dan diet hem aen en trect.

 

 

40

Beminde Leser, u moet ick verclaren ⁴⁰

 

Een Keyserijck machtich, groot van valuere,

 

Twelck heeft geweest over duysent Jaren ⁴²

 

Ende altijt sal blijven in zijnen fluere,

 

Met een deel Conincrijcken, costelijc van kuere, ⁴⁴

45

Hertochdommen / Graefschappen / Baenderijen, ⁴⁵

 

Heerlicheden / Vrijheden / geweldich al duere,

 

Steden / Dorpen / Hoven en Heerschappijen,

 

Lant en Zant / Muelens die malen by tijen, ⁴⁸

 

Beemden en Bosschen en diepe Moraschen.

50

Die zijn al gelegen onder tbevrijen ⁵⁰

 

Van desen Keyserrijcke en zijnder masschen, ⁵¹

 

Dus Leser: leest en hoort, wilt schimp afwasschen. ⁵²

 

 

 

De Keyser van desen Rijcke verheven

 

Is / die dry werven als de valiande

55

⁺Den voghel heeft schutterlijck af ghedreven, ^54-55

 

Met busse oft boghe, van zijnen stande.

 

Maer de Coningen groot van desen lande

 

Wil ick u tsamen int corte bescrijven:

 

De Coninc vander gans, Carolus de grande, ⁵⁹

60

Diemen achter Rosbeyaert siet wonder bedrijven; ⁶⁰

 

De Coninc vander caerten doet menigen kijven; ⁶¹

30 versta: daar wordt er altijd wel één getroffen.

31 wert den peys ... gemaect, wordt hij weer verzoend.

33 smaect, vat op.

37 versta: in een kroeg of onder een glas bier stelde men ons voor deze stof te behandelen.

40 verclaren, beschrijven, spreken over.

42 over, langer dan.

44 costelijc van kuere, uitgelezen, tot de hoogste behorende.

45 Baenderijen, heerschappijen van baanderheren.

48 Lant en Zant, bebouwd land en woeste grond.

50 onder tbevrijen, binnen het machts- en rechtsgebied.

51 zijnder masschen, vermoedelijk eveneens voor: van zijn machtsgebied, als gesymboliseerd door de masse, de knots of staf (eng. mace).

52 afwasschen, u niet aantrekken.

+ [Aiiij]

54-55 die dry werven ... af ghedreven, die drie maal op een schuttersfeest de vogel, de gaai heeft afgeschoten; deze kreeg de titel van keizer (vgl. WNT VII, 2071).

59 De Coninc vander gans, van het ganzenbord; dit spel was op het eind der M.E. zeer populair; blijkbaar kwam er een koning op voor, voorgesteld als Karel de Grote.

60 achter, nl. om het te pakken te krijgen?

61 caerten, speelkaarten.

[p. 9]

 

Als de Coninc van Derthienavont regneert, ⁶²

 

Elck hem verblijt, tsy mannen oft wijven,

 

Hoe groot, hoe cleyne, elck hem verjubileert, ⁶⁴

65

Metten Coninc sonder landt elck triumpheert.

 

 

 

Den gheestelijcken staet die moet ick stellen:

 

De Paus vanden dronckaerts in dyerste let;

 

Den cruepelen Bisschop sietmen dicwils quellen ⁶⁸

 

Den abt daermen uut drinct en op de tafel set; ⁶⁹

70

De Deken vander gulden maect soppen vet

 

Met alle de schijfpaters en maters mede; ⁷¹

 

De cloecke Vorsten en Baenderheeren net

 

Moet ick ooc stellen na doude sede.

 

Prince vanden Refereynen, God geve hem vrede,

75

In dit Rijcke vermaert oock groot is bekent;

 

De grave van Halfvasten hout oock zijn stede ⁷⁶

 

Metten Ridder sint Joris, die heeft gheschent ⁷⁷

 

Den vyerigen Draeck in Margrietens convent.

 

 

 

De Jonckers van desen Heeren voorscreven

80

Met grooten hoopen alomme men vint:

 

Joncker Jan nau gesocht, die qualijc can leven, ⁸¹

 

Maect hem altijt in de kueckene al waert een kint, ⁸²

 

⁺Om dat hy zijnen Boden sou wesen ontrint ⁸³

 

En om datmen ten twee steden niet en sou stoken

85

Vier / want tselve veel houts verslint.

 

Joncker Gijsbrecht quaeyen cost heeft tselve geroken, ⁸⁶

 

Want hy ter maent nau eens en doet koken

62 Derthienavont, Driekoningen.

64 hem veriubileert, verlustigt zich.

68 Den cruepelen Bisschop, dit was een vastenavondsfiguur, wellicht met allegorisch-satirische betekenis; zie het art. van D. Bax in Historia 1943, 241 vg. en het ook door hem aangehaalde onderschrift bij een prent die zowel aan Bosch als aan Breugel wordt toegeschreven (Lafond, H. Bosch 105, afb. no. 20; Friedländer, Altndl. Mal. 5, 127; Catal. Tentoonstelling Mus. Boymans ‘Bosch en Bruegel in de Prentkunst’, Dec. 1948-Febr. 1949); ‘Al dat op den blauwen trughelsack gheerne leeft / Gaet meest al cruepele op beijde sijden, / Daerom den Creupelen Bisschop, veel dienaers heeft, / Die om een vette proue, den rechten ghanck mijden.’

69 daermen ... set, in de kroeg?

71 schijfpaters, die de boodschappen aannemen; vgl. Mnl. Wdb. op schive en schijfmaerte.

76 De grave van Halfvasten, t.w. uit de dan gehouden optocht; vgl. WNT V, 506.

77 Sint Joris ... Margrietens convent, in welk verband Sint Joris hier genoemd wordt, is niet duidelijk. Wellicht wordt gezinspeeld op zijn optreden in feestelijke optochten, maar wat is dan Margrietens convent? Tenzij hierin een obscene zin schuilt (niet ongewoon in uitdrukkingen waarin Sint Joris genoemd wordt), zou men desnoods kunnen denken aan een locale toespeling, t.w. op het klooster Margrietendale bij Antwerpen van de Augustinessen, in 1288 gesticht en in 1542 binnen de stad gebracht (Dict. d'Hist. et de Géogr. Ecclés. III, 898-99; Mertens en Torfs, I, 443); misschien was er een gevelsteen met een voorstelling van St. Joris.

81 Jan nau gesocht, die zich met haarkloverijen bezighoudt; - can leven, kan rondkomen.

82 al waert, als was hij.

+ [v^o]

83 ontrint, in de buurt van.

86 heeft tselve geroken, heeft hetzelfde in de neus, ziet even nauw toe op het vuur en de kokerij.

[p. 10]

 

Eenen hutspot / want tvleesch is hem te diere;

 

De boden eten vlaemschen kese, men sieter niet smoken;

90

Als mijn Joncker uut gaet, te wijne oft te biere,

 

Betaelt een ander voor hem, hy eet als de giere.

 

 

 

Joncker Wouter de boose die altijt kijft

 

Tegen zijn knechten als sy begheeren

 

Haer ghelt / en hen dan uuten huyse drijft

95

En schut haer den rock uute met tieren en gebeeren. ⁹⁵

 

Joncker Hendrick de drooge doet ooc vergheeren

 

Zijn oude vodden, tsy van cousen en schoen,

 

En vercooptse den lappers / hy sou hem verneeren ⁹⁸

 

Een nieu cleet te maken al heeft hijt van doen.

100

Joncker Aert scherpgetant, noyt vremder fatsoen,

 

Die op zijnen rock doet maken twee rechten: ¹⁰¹

 

Binnen is hy blau ende buyten is hy groen,

 

Deen is den besten / dander is den slechten; ¹⁰³

 

Men siet list tegen de armoede vechten.

 

 

105

Joncker Faes droochstrote wilt altijt hoveren ¹⁰⁵

 

En even sat zijn, thooft staet hem groene; ¹⁰⁶

 

Joncker Loy goet bloet laet hem regeren

 

Van zijnen wijve ghelijck eenen loene; ¹⁰⁸

 

Joncker Coenraet geldeloos niet veel van doene

110

Gaet metten cruysen niet noch ooc met munte aen; ¹¹⁰

 

⁺Joncker Jenni uut Henegouwe avont en noene

 

Sietmen in de handt metten Pater noster gaen;

 

Joncker Arnout vander Borcht salt al aen slaen ¹¹³

 

Datmen hem borcht en seer qualijck betalen;

115

Joncker Job ongesont, al sout hem misstaen,

 

Moet altijt met leersen gaen sonder falen,

 

Maer meest so moetmen hem crucken halen.

 

 

 

Joncker Frans, een fatsoen die niet en vernieut ¹¹⁸

 

Zijn cleederen / peerden oft leverye;

120

Joncker Machiel dulcop die altijt perdieut ¹²⁰

 

En eewelijck wilt vechten al waert om een eye;

95 schut, schudt.

98 hy sou hem verneeren, het is hem te veel.

101 twee rechten, twee rechtse zijden (tgov. averechtse), dus zonder voering, met de bedoeling dat hij hem ook binnenste buiten kan dragen: vgl.

103 deen, nl. de ene kant.

105 droochstrote, met de droge keel; - hoveren, aan feestmaaltijden deelnemen.

106 staet hem groene, is tot weelderigheid gezind.

108 loene, sukkel.

110 Gaet ... aen, gaat om met, hanteert (WNT Suppl. I, 54).

+ [Av]

113 aen slaen, aanvaarden, opnemen.

118 fatsoen, slag, soort.

120 perdieut, par Dieu zegt.

[p. 11]

 

Joncker Hans suet gesouten die als een clappeye ¹²²

 

Can zijnen Placebo net op zijn duymken; ¹²³

 

Joncker Floris vol bedrochs die so ick u seye

125

Om meyskens te bedodden leyt op zijn luymken; ¹²⁵

 

Joncker Joos broempot die leeft opt schuymken; ¹²⁶

 

Joncker Merck quistwater diet al verdoet,

 

Ghelt en goet, de corsten metten cruymken;

 

Joncker Claes lichtvoet heeft eenen moet ¹²⁹

130

Op zijn dansen en springen, het dunct hem al goet.

 

 

 

Joncker Steven sonder Wet die so seer ontsiet

 

Onsen Heere / dat hy niet wel en derf blijven

 

In Kercke oft Cluyse / het dunct hem, siet,

 

Dat sy vallen sal met stucken en schijven; ¹³⁴

135

Joncker Huben veelclaps die wonder can bedrijven

 

Metter tongen ende seer wel can stuyten; ¹³⁶

 

Joncker Joseph goenmoet, die, als sommige wijven,

 

Hem drymael ontcleet eer den dach can uuyten, ¹³⁸

 

⁺En noch een deel Jonckers die hoochelijc fluyten ¹³⁹

140

En maken haer edel, al zijn sy ontvallen ¹⁴⁰

 

Eenen groven boer oft torftreder van buyten.

 

Dees Jonckers vintmen vele diese hoort callen,

 

Sy slachten den Cappuyn alle met allen. ¹⁴³

 

 

 

De vier Hooftsteden om logeren seer milde

145

Zijn Bordeaus / Putiers / Boevines en dolen; ¹⁴⁵

 

De Vrijheden zijn Miscom en ghilde, ¹⁴⁶

 

Cort te naken, lichtaert, wat batet verholen; ¹⁴⁷

 

De Casteelen daer vele om laten haer scholen

 

Zijn Contick / blijdenberge / cortersen en malle; ¹⁴⁹

122 suet gesouten, zoetsappig.

123 Can zijnen Placebo, naar de mond weet te praten.

125 leyt op zijn luymken, er op uit is.

126 broempot, potschuimer.

129 heeft eenen moet, is trots.

134 met, in of aan.

136 stuyten, van repliek dienen.

138 hem ... ontcleet, zich verkleedt; - can uuyten, ten einde loopt.

+ [v^o]

139 hoochelijc fluyten, een groot woord hebben.

140 zyn sy ontvallen, stammen zij van.

143 slachten den Cappuyn, omdat zij nl. hun geslacht, hun z.g.n. adeldom, niet kunnen voortplanten(?).

145 de woordspelingen zijn: Bordeaus, Bordeaux / bordeel; Putiers, Poitiers / putier (hoerenloper); Boevines, Bouvines / boef (vgl. met dezelfde zinspeling boefdynus in het Leeskaartboek van Wisbuy, ed. Knudsen, p. 6); dolen, Dole / dolen (dwalen).

146 Miscom, buurt onder Kersbeek; woordsp. met miscomen, ongelukkig treffen; vgl. Cornelissen, Volkshumor 1, 110; - ghilde, misschien toespeling op Gheel?

147 Cort te naken, een plaatsje Cortenaeken ligt ten Z. van Diest; Rutten vermeldt de zegsw. te Kortenaken uitkomen, te kort komen; - lichtaert, plaatsje in de buurt van Herenthals.

149 Contick, ten Z. van Antwerpen ligt het kleine stadje Contich; gezinspeeld wordt blijkbaar op kont, vgl. Van Stijevoort, Ref. CCXVI, vs. 9: ‘die te contijke verliesen den strijt’ - blijdenberge, vgl. de bij Hermans, Reder. inN.-Brab. 159 genoemde gezellen ‘van Vroechdendael, van Keyenberch ende die van Blijenberg, ’die in 1492 voor de gravin van Nassau speelden, en de in het Antw. Idioticon vermelde zegsw. op Blijenberg begraven worden, gezegd van iem. wiens dood niet betreurd wordt, b.v. van een suikeroom; - cortersen doelt vermoedelijk op Cortessem tussen Hasselt en Tongeren; de woordspeling is dan met korteresse, krapheid van middelen; - malle, doelt misschien op Malderen tussen Mechelen en Dendermonde.

[p. 12]

150

De Dorpen die den Heeren zijn bevolen

 

Zijn seer vele en groot van ghetalle:

 

Dyerste is grimberghe met zijnen vervalle, ¹⁵²

 

Suerbemden / suerenborne / homsen en mishagen, ¹⁵³

 

Maer den gront is brack en bitter als galle,

155

Selden sietmen daer goey vruchten dragen,

 

Grimmen en muylen het zijn al quaey plagen. ¹⁵⁶

 

 

 

Joncker Jan vanden quaden beleye

 

Is stadthouder vanden Leenen vermaert, ¹⁵⁸

 

Maer Claes duechniet, al quelt hem de keye, ¹⁵⁹

160

Is zijnen griffier; sy zijn wel ghepaert.

 

Den ongetijdigen Dries als een rouwaert ¹⁶¹

 

Is vinder vanden Leenen, wijt en breet. ¹⁶²

 

De Leenmannen sal ick ooc setten een paert, ¹⁶³

 

Want den hoop is groot die zijn vanden eedt: ¹⁶⁴

165

Lemmen dullaerts, die altijt is ghereet

 

Met Augustijn raescop om een campken te slane;

 

⁺Jan ongeluckich die yeghelijcken weet, ¹⁶⁷

 

En Plissus lichtvoet, die niet weet hoe te gane, ¹⁶⁸

 

Is altijt ghepluymt ghelijck eenen hane.

 

 

170

Machiel lueterere en Steven schijtpot, ¹⁷⁰

 

Willeken sonder sorge en Bertel al bedorven,

 

Goris van Mallenbroeck niet beter dan sot,

 

Huben goetbloet die woont by de torven, ¹⁷³

 

Christoffel doverdrager die heeft verworven ¹⁷⁴

152 grimberghe, vgl. Tijdschrift XIV, 132: Den abt van Grimberghen, en Sartorius, Adag. III, 4, 51.

153 Suerbemden, doelt op Glabeek-Suerbempde ten N. van Dendermonde; - suerenborne: onder Berchem ligt een buurtschap Zuerenberg; ook is er een buurt Zuerenbosschen; - homsen, wsch, te lezen honsem, wat zou kunnen doelen op twee buurtschappen van die naam in Brabant (Jourdain-Van Stalle 1, 566); de woordspeling is dan met hond; zie ook vs. 446; - mishagen, blijkbaar ook een woordspeling met een fictieve plaatsnaam, als Uytkerke en derg.

156 muylen, een zuur gezicht zetten.

158 stadthouder van den Leenen, degeen die uit naam van de leenheer de leenzaken behandelt, voorzitter van het leenhof.

159 al quelt hem de keye, al is hij zot.

161 ongetijdig, onvoegzaam levende, zedeloos.

162 vinder van den Leenen, hij die overtredingen van het leenrecht moest opsporen.

163 sal ick ... paert, ik zal er een deel van noemen.

164 vanden eedt, van het gezelschap(?).

+ [Avj]

167 weet, kent.

168 Plissus, wellicht een verbast. van Sulpitius; bij Van Stijevoort (LIII, 18) wordt genoemd ‘sinte plissus kercke’. Sulpitius wordt aangeroepen tegen jicht en voor kinderen die moeilijk leren lopen; dit past dus wel bij deze plaats.

170 lueterere, leuteraar.

173 die woont by de torven, verg. Van Doesborch CXIV, 28/29: ‘als ic Ian treetsacht sie wonen Daermen die torven tast’, en Gem. Duytsche Spreckw. G vj v^o: ‘Hy is die Weert int torfgat’.

174 overdrager, die alles oververtelt; - heeft verworven, als zijn deel, zijn voorrecht heeft.

[p. 13]

175

Datmen niet mach crayen noch hem noemen haen hoen; ¹⁷⁵

 

Antuenis ruymconscientie bijna was gestorven

 

Om dat so lange achter bleef het pardoen;

 

Valentijn vuylpoorte als onreyn cappoen ¹⁷⁸

 

Schijt in zijne broecke als hy is versmoort; ¹⁷⁹

180

Robbert de povere die druypt door zijn schoen, ¹⁸⁰

 

Peter cort voort hooft die hem lichtelijc stoort,

 

Dees mannen van Leene houden qualijc accoort. ¹⁸²

 

 

 

De parceelen van den Lande zijn verre gelegen,

 

Deen hier, dander daer, so ghy muecht hooren.

185

Ten yersten een velt met vele wegen,

 

Gheheeten bijstervelt, daer en wast geen cooren; ¹⁸⁶

 

Tselve is gelegen Suytwest tot by den Mooren,

 

Hovende onder Peter sonder achter dincken / ¹⁸⁸

 

Oudtstock goet, dwelc plach te orbooren ¹⁸⁹

190

Het edel gheselschap, God wilse gedincken,

 

Geheeten nimmermeer thuys maer altijt uutdrincken, ¹⁹¹

 

Gheenen lust om wercken, altijt op de bane,

 

Vuylwijfs sonder sorge die altijt moeten clincken,

 

Thuys vol kinderen ende die omme noch aene; ¹⁹⁴

195

⁺Op dit velt behoort dese gemeynte te gane.

 

 

 

Dickwils zijn lant versetten en verpassen, ¹⁹⁶

 

Van quade coopmanschappen roucoop geven,

 

Verteeren de Schuere eer tcoren is gewassen,

 

Altijt gast of weert, tdoet menighe sneven,

200

Buyten teeren, thuys scherpelijck leven, ²⁰⁰

 

Niemant betalen sonder schade oft schande,

 

Die niet en can noch niet en is bedreven

 

Nochtans moet coopmanschappen, met cleynen verstande,

 

Crijgen en soetelen loopen achter lande; ^203-4

205

Van eenen gulden twee geven op dyerste kint ²⁰⁵

 

Of opt houwelijck, dus worptmen uuten hande, ²⁰⁶

175 versta: dat men niets mag zeggen, niet over de geringste zaak mag spreken, of hij heeft er iets aan recht te zetten.

178 vuylpoorte, vuilik; verg. Van Doesborch CL, 28.

179 versmoort, stom dronken.

180 cort voort hoofd, kortaangebonden.

182 houden qualijc accoort, houden zich aan regel noch orde.

186 bijstervelt, deze plaats wordt reeds genoemd in Dit es de frenesie (Verwijs, Goede Boerden 38); vgl. verder de bij Enklaar, Var. Luyden 112 vg. genoemde plaatsen.

188 Hovende onder, ressorterende (voor het leenrecht) onder; - achter dincken, nadenken.

189 oudstock goet, oud erfgoed; - orbooren, gebruiken, bezitten.

191 uutdrincken, buitenshuis (gaan) drinken.

194 ende die omme noch aene, terwijl zij niets aan het lijf hebben, doodarm zijn.

+ [v^o]

196 versetten, verpanden; - verpassen, ruilen (Kil.).

200 buitenshuis royaal leven en thuis erg krapjes.

203-4 coopmanschappen ... crijgen, handelswaar inkopen zonder er verstand van te hebben; - soetelen, knoeien en sjacheren (Kil., 2de art.).

205 ter gelegenheid van de geboorte van zijn eerste kind voor elke gulden die men betalen moet er twee geven.

206 worptmen uuten hande, gooit men het (zijn geld) weg.

[p. 14]

 

Een quaey schult coopen eer datmen wel versint, ²⁰⁷

 

Huyshouwen met hoeren / hebben al op dit veldt bewint.

 

 

 

Noch eenen beemt van grooter weerden

210

Ghelegen tuytkercken byder niet hagen, ²¹⁰

 

Den selven is leengoet dienende met vier peerden ²¹¹

 

Spruytende van die edel magen,

 

Te wetene: passediex diet altemael wagen,

 

Nimmermeer ghelijcken, qualijck becanst ²¹⁴

215

En gheenen troef, dwelck menigen doet clagen

 

En is met dese vier bescanst: ²¹⁶

 

Boeverije doen ter eenre alst spel qualijck danst, ²¹⁷

 

Ter tweeder opscrijven oft borgen spelen, ²¹⁸

 

Ten derden als de borse heel is verganst ²¹⁹

220

Niet willen betalen maer liever daer toe noch stelen,

 

En hersteken ter vierder, al soutment bequelen. ²²¹

 

 

 

⁺Noch een finantie, seer schoon en groot, ²²²

 

Die hovende is onder loose practijcken ²²³

 

En reckt so breet en wijt haren schoot

225

Dat by Lombardijen strecken haer rijcken, ²²⁵

 

Maer met vreemde lieden oft dier gelijcken,

 

Oock metten naesten is sy seere belast,

 

Dat sy niet en dooch en menigen doet beswijcken ²²⁸

 

Want den Intrest loopt en grotelijc wast. ²²⁹

230

Op borghe innecoopen en met gereeden verpast ²³⁰

 

Van deser finantien is dyerste pale;

 

Ten tweeden op versterffenisse te maken last, ²³²

 

Tertia te gelooven der Makelaren tale,

 

Quarta die leyt by tgasthuysen dale. ²³⁴

 

 

207 coopen, overnemen (of aangaan?).

210 tuytkercken byder niet hagen; vgl. Mnl. Wbk. op utekerke; de niethaag wordt ook genoemd bij Van Doesborch, XXIX, 15 en in Tspel v. d. Cristenkercke, vs. 366.

211 dienende met vier peerden, dat voor de krijgsdienst op moet komen met vier ruiters.

214 Nimmermeer ghelijcken, bij het passedies moet men gelijke ogen werpen; - qualijck becanst, geen veine hebbend.

216 is met dese vier bescanst, de volgende zijn de begrenzingen. [Er volgt nu een hele reeks van ‘lenen’ waarvan telkens op allegorische wijze de grenzen genoemd worden, vaak alleen aangeduid door ‘ter eenre’, ‘ter tweeder’ G. spreekt steeds van reegenoten, d.i. grensgenoten, belendende bezitters; vgl. hier vs. 578. De uitgever van de druk van 1615 heeft dit blijkbaar niet helemaal begrepen en ter eenre veranderd in ten eersten].

217 qualijck danst, de stenen ongelukkig vallen.

218 opscrijven, de schuld op rekening laten schrijven (nog thans zeer gewoon; het WNT geeft alleen een modern voorb.); vgl. echter de parafrase (r. 253): op screven.

219 verganst, ‘ongans’, bedorven, dus leeg.

221 hersteken, (iemand) doodsteken, vgl. vs. 666.

+ [Aiij]

222 finantie, het in leen (op woeker) geven, resp. opnemen van geld (hier ook allegorisch als ‘leen’ voorgesteld).

223 hovende, vgl. vs. 188.

225 Lombardijen, met zinspeling natuurlijk op de lombarden, de geldschieters.

228 dooch, deugt.

229 loopt, loopt op.

230 met gereeden verpast, tegen gereed geld van de hand gedaan.

232 op ... last, een lening te sluiten op een toekomstige erefnis.

234 leyt ... dale, ter neder ligt; de zin is niet geheel duidelijk; misschien wordt bedoeld: dat men gebouwd heeft op iemand die nu in het armhuis ligt.

[p. 15]

235

Noch een stucxken leengoets en vaste rente,

 

Ghelegen te Miscom vast aen de heye, ²³⁶

 

Maer tis wat belast met quaden regimente, ²³⁷

 

Hoorende onder Jan vanden quaden reye, ²³⁸

 

Woonende in Taverne in welcke contreye

240

En drincken maer borgers als lieden van degen, ²⁴⁰

 

Twaer jammer datmen zijn palen verleye:

 

Nimmermeer nuchteren ter eenre vercregen, ²⁴²

 

Ter tweeder sijden so meestendeel plegen

 

Tcoreken groen eten al te gadere,

245

Ten derden lastmaken, ten baet niet verswegen, ²⁴⁵

 

Op zijn kints ghedeelte, al leeft moeder en vadere,

 

Quarto ten gaet uute, coemt niet meer nadere. ²⁴⁷

 

 

 

Noch een schoon hoeve met een huysken van plaisanse, ²⁴⁸

 

Ghelegen te Putiers en wert gehouwen ²⁴⁹

250

⁺Van mijn Heere van grooter valiance

 

Augustijn duechniet, een man vol ontroumen.

 

Tis een dienende leen / maar tdoet de mans flouwen ²⁵²

 

En den ploech trecken met grooten labuere; ²⁵³

 

Niet dan strijckvoren, heb ict wel onthouwen, ²⁵⁴

255

En canmen daer ackeren mits tquaet humuere ²⁵⁵

 

Twelck desen lande is quallende alduere,

 

Winter en Somer, quaet om doorbouwen saen;

 

Het doet menigen man met grooten getruere

 

Zijnen arbeyt om niet daer inne slaen,

260

Dat hy achter na van gebreken moet vergaen. ²⁶⁰

 

 

 

Dese Landen zijn so costelijck om mesten

 

Dat niet mogelijc en is daer op bedijen;

 

Nochtans wilt schier alleman daer op nesten ²⁶³

 

En dees hoeve besitten en bevrijen. ²⁶⁴

265

Het tis een ghilde ter eender sijen ²⁶⁵

 

Die gheen wijf so noode en mint als de zijne;

 

Ter tweeder sou ick my altijt met eender lijen ²⁶⁷

236 Miscom, vgl. vs. 146.

237 quaden regimente, slecht beheer.

238 reye, misschien in den zin van waterloop.

240 drinken gewone burgers alsof zij mensen van stand waren.

242 ter eenre, vgl. vs. 215.

245 last maken, geld opnemen.

247 ten gaet uute, lees met H. gat, het gat, de deur uit, nl. gezegd tot de schuldeisers.

248 huysken van plaisance, lusthuisje, met dezelfde dubieuze bet. als in meisje van pleizier.

249 Putiers, vgl. vs. 145.

+ [v^o]

252 een dienende leen, dat krijgsdienst moet doen; - flouwen, zwak worden.

253 den ploech trecken, een overoud beeld voor het werk der liefde; vgl. b.v. Antw. Liedb. XLI, 22.

254 strijckvoren? H. heeft ‘met den strijck voerre’, met het strijkbord van voren, wat echter niet de oorspr. lezing kan zijn.

255 humuere, vocht.

260 dat, zodat; - van gebreken, door zwakte en ziekte.

263 nesten, zich vestigen.

264 bevrijen, voor zich in beslag nemen.

265 ghilde, hier in de bet. losbol.

267 lijen, het stellen.

[p. 16]

 

En in eenen com vollen, twaer groote pijne, ²⁶⁸

 

Ick mocht Lasarus werden ten fijne, ²⁶⁹

270

Neen ick sekere, ick heb anders ghedacht;

 

Ter derder ick moet gaen by myn trijne; ²⁷¹

 

Ter vierder ten wert voor gheen sonde gheacht

 

Ben ick by een schoonder dan de mijne vernacht.

 

 

 

Noch een vol hergeweyt dwelc is gelegen ²⁷⁴

275

Tgheheel lant duere, maer meestendeel

 

In Spaengien en Napels die meest zijn genegen ²⁷⁶

 

Tot sulcker Jachten volgen sy som geheel;

 

⁺Dees Neerlanden mogen ooc wel trecken een seel, ²⁷⁸

 

Want sy dit hergewey ooc gheern besetten.

280

Een ghesalft Coninc regeert dit prijeel ²⁸⁰

 

Die eewelijck gaet metter bonter bonetten; ²⁸¹

 

Tselve is gelegen, wilter wel op letten,

 

Tusschen Herculex van pilaernen een paert ²⁸³

 

En de broecpoorte vander sluys, seer quaet om netten, ²⁸⁴

285

By de keerondere daert volc neemt zijnen aert ²⁸⁵

 

In een warande die alomme is bewaert. ²⁸⁶

 

 

 

Dese warande is vol wreeder dieren,

 

Vol cleyns wiltbraets wit ende root, ²⁸⁸

 

Onder een doyleeghe gequelt metten mieren, ²⁸⁹

290

By een cranc fondament dwelc dicwils lijdt noot.

 

Dese warande heeft so menigen goot, ²⁹¹

 

Maer dats noch al de minste sake;

 

Zijn palen liggen alomme seer bloot,

 

Een clapoore ter eender met ongemake, ^294-298

295

Fluymen in de kele ter tweeder stake,

268 in eenen com vollen, in dezelfde kom gieten.

269 Lasarus, idioot; vgl. WNT VIII, 1195.

271 trijne, een aardige bewijsplaats hoe reeds vroeg de naam Trijntje werd geassocieerd met het begrip meisje van pleizier.

274 een vol hergeweyt, metonymisch voor: een leen dat vol heergewaad betaalt. In deze strofe doelt de dichter op de venerische ziekten.

276 Napels, de syphilis werd Napelsche ziekte genoemd, fr. mal de Naples (vgl. Littré; Leroux, Dict. com.); eveneens Spaansche pokken (en varianten daarop, vgl. WNT). - misschien is daartoe uitgevallen.

+ [Aviij]

278 Neerlanden, blijkbaar met wdsp. als in fr. pays bas; - trecken een seel, in dit span lopen.

280 Een ghesalft Coninc, doelt blijkbaar op de arts met zijn zalven; misschien ook op het gezalfde lid (vgl. het volg. vs.); - prijeel, landstreek.

281 metter bonter bonetten, als dracht van de dokters en kwakzalvers. (Vgl. Everaert 154: Doen kende men docteurs ... ande peerssche bonetten); misschien tevens met gedachte aan het gezalfde lid.

283 doelt op de benen als zuilen van het lichaam.

284 broecpoorte, met zinspeling op broek, moeras; - van der sluys, wdsp. met Sluis in Z.-Vlaand.; - netten, schoon houden.

285 keerondere, misschien te lezen keervonder, draaibrugje, wat dan kan doelen op de broekklep.

286 bewaert, omsloten.

288 cleyn wiltbraet, scil. (schaam)luizen en vlooien.

289 doyleeghe, doolage, drassig stuk grond.

291 heeft so menigen goot, ligh onder allerlei drup (?).

294-298 beschrijven verschillende verschijnselen van geslachtsziekten: clapoore, klapoor, zwelling der lympheklieren in de lies.

[p. 17]

 

Het crausel aen de beenen ter derder sijen, ²⁹⁶

 

Ter vierder een plaester rechts op de Kake

 

Oft carbonckels inden hals, niet wel om lijen; ²⁹⁸

 

Diet wilt volgen seer selden bedijen

 

 

300

Noch een clippelleen ghelegen al hiere ³⁰⁰

 

Tusschen hals en hooft bij grimmendale;

 

Met stockvis sonder boter en scherpen biere ³⁰²

 

Houtmen daer huys met vreemder tale,

 

Den ongetijdigen Dries hevet teenemale ³⁰⁴

305

Te Leene gehouwen over langen tijen. ³⁰⁵

 

⁺Vuystloock van desen is dyerste pale, ³⁰⁶

 

Een ghebacken vischken ter tweeder sijen; ³⁰⁷

 

Dorsschen sonder stroy, den rugge niet mijen, ³⁰⁸

 

Ist derde, heb ict noch wel onthouwen;

310

Een muylpeer ter vierden en verbonden by tijen. ³¹⁰

 

Tis vol calaengie, men moet het wel schouwen, ³¹¹

 

Twert saen vergeven en saen berouwen.

 

 

 

Noch een lant twelc is seer profijtelijck,

 

Maer de menschen als wolven en beesten seer wreet

315

Eten deen dandere al levende subijtelijck;

 

Ick en hoorde mijn dagen noyt van meerder veet. ³¹⁶

 

Ter eenre al willens laten wijt en breet

 

De renten oploopen om gheraken

 

Aen den gront voor den chijns en lutter ghereet

320

Daer voor te gevene; ter tweeder om maken ^317-320

 

Voor haeffelijcke schult met listighe saken ³²¹

 

Erve te chrijgene door dreygementen ³²²

 

Oft doen beschamen oft panden doen staken, ³²³

 

Geeftmen hen gheen giften oft eenige presenten;

325

Hoet is vercregen het zijn al goe renten.

 

 

 

Item noch een schoon groot costelijck leen

 

Dwelck is ghelegen te water en te lande,

296 crausel, krauwsel, schurft.

298 carbonckels, vurige puisten.

300 clippelleen, naar analogie van zwaardleen gevormd met clippel, knuppel: het leen dus dat door de knuppel geregeerd wordt; doelt op ongelukkig gehuwden (vgl. vs. 312).

302 stockvis sonder boter, stokslagen.

304 ongetijdigen Dries, vgl. vs. 161.

305 over, sinds.

+ [v^o]

306 vuystloock, vuistslagen.

307 Een ghebacken vischken, wsch. met zinspeling op de dwarse kerven die men in vis bij het bakken maakt.

308 mijen, ontzien.

310 verbonden bij tijen, nu en dan met een verband (over de ogen) lopen.

311 calaengie, rechtsvorderingen, vand. twist.

316 veet, vete. In deze strofe wordt gedoeld op allerlei slinkse methoden om iemand zijn goed te ontnemen.

317-320 Bedoeld wordt: de methode van de rente (van hypotheek of anderszins) te laten oplopen (niet in te vorderen) om zo de grond in zijn bezit te krijgen door hem wegens renteschuld te laten verkopen en er dan een veel te laag bedrag voor te geven.

321 haeffelijcke schult, schuld op roerend goed.

322 Erve, aandeel in de erfenis.

323 panden doen staken, vast doen zetten, dus in beslag nemen of verkopen.

[p. 18]

 

Hovende onder een deel wolven ghemeen

 

Die voor Vorsten en Heeren aensien gheen schande,

330

Comende uut Lombardijen en van langer hande ³³⁰

 

In desen lande oock zijn voort ghebracht,

 

Dienende met grossiers als volck van verstande, ³³²

 

Financiers, banquiers, seer hooghe gheacht,

 

⁺Douse pour cent ter eenre bedacht,

335

Ter tweeder beneficien beleenen met ghelt,

 

Ter derder crijghen een goet met grooter macht

 

Binnens coops coope met ghereeden ghetelt, ³³⁷

 

Ter vierder een loose rekeninghe ghestelt.

 

 

 

Item noch een schoon leen daer niet en wast

340

Eenich moes / maer is dienende voor heeren

 

Die niet en zijn Priesters noch in Cloosters vast

 

En voor Vorsten die in gheen steene verkeeren; ³⁴²

 

Voor Recht dat niet crom en is voor tscap van eeren, ³⁴³

 

Den stoel van Romen sonder stapels gewijt; ³⁴⁴

345

Voor den secreten Raet om tghetal vermeeren ³⁴⁵

 

Die niet int heymelijck maer int open crijt; ³⁴⁶

 

Voor Meesters van Rechte die tot gheender tijt

 

En verstonden den text van haren boecken;

 

Voor arme Commissarisen die ghelt noch profijt ³⁴⁹

350

En begeeren van yemant noch na eygen baet en roecken, ³⁵⁰

 

Maer dicwils den vetten Da nobis versoecken. ³⁵¹

 

 

 

Ter eenre ick salt so lange appelleren ³⁵²

 

Dat ick hem verdrincken sal in de golgen ³⁵³

 

Met vuyle saken / mijn proces wel regeren,

355

Hy heeft doch so menich root vosken geswolgen; ³⁵⁵

 

Ter tweeder van beyder sijden verbolgen

330 uut Lombardijen, nl. de lombarden of geldschieters.

332 grossiers, hier wsch. voor opkopers in het groot.

+ [Bi]

337 Binnens coops coope, beneden de (inzet)prijs(?).

342 steene, kastelen. Op wie de dichter doelt is mij niet duidelijk.

343 tscap van eeren? Is mij niet duidelijk; de parafrase heeft het weggelaten, wsch. ook niet begrepen.

344 Den stoel ... sonder stapels, de stoel zonder poten, blijkbaar de pauselijke zetel. Vs. 343-4 zijn duister; de volgende verklaring kan ik slechts als gissing geven: voor recht dat niet krom geoordeeld wordt door hen die zijn toegewijd aan de belangen van de curie, dus door de geestelijke rechters (vgl. nog Well. M. 215). Is deze verklaring juist, dan zouden we hier dus een steek hebben van den wereldlijken jurist Van den Berghe op de geestelijke rechtspraak; van ouds bestond er immers haat en nijd tussen die beide jurisdicties.

345 den secreten Raet, de Geheime Raad die in 1531 ingesteld werd.

346 crijt, te keer gaat (misschien wdsp. met secreet?); blijkbaar was ook deze instelling bij het Leenhof niet zeer geacht.

349 commissarisen, welke precies bedoeld zijn blijkt niet, misschien belastingschatters.

350 roecken, l. zoecken? anders: zich bekommeren om.

351 Da nobis, geef ons (uit het Onze Vader); dus: die wel weten te vragen; vgl. een soortgelijk gebruik van habeamus in Boom d. Schrift. A iv 3^o (1539).

352 appelleren, in hoger beroep gaan.

353 golgen, golven.

355 root vosken, goudstuk.

[p. 19]

 

En al even crijgel en obstinaet;

 

Ter derder ick salt so dapperlijc vervolgen

 

En schencken so vele mijnen Advocaat,

360

Dat ick van hem crijgen sal goeden raet

 

En goede expeditie van mijnen Rechte; ³⁶¹

 

⁺Ter vierder na grooten cost en overdaet ³⁶²

 

Peys te maken / den commer sy slechten;

 

Die saen lachen en crijten / haest kijven en vechten.

 

 

365

Noch eenen grooten tol den Biltol genaemt, ³⁶⁵

 

Gheleghen onder de seeude ende fiscalen: ³⁶⁶

 

Ipse habet bene ter eenre / hy is befaemt

 

Dat hy zijn genuechte gefaelt heeft, hy moet betalen; ³⁶⁸

 

Ter tweeder op een proces constich afmalen ³⁶⁹

370

Veel valsche artijckelen en soecken discoort;

 

Ter derder laet smeeren en wijns ghenoech halen

 

En helpen Prochiaen en coster over tboort, ³⁷²

 

Sy sullen te bet clappen al waert een moort ³⁷³

 

En brenghen voort alle de secreten;

375

Ter vierder voor den landen soot behoort

 

Dees Hoerkens manen eer sy zijn beseten ³⁷⁶

 

Om dat syse selfs souden hechten en speten.

 

 

 

Item noch een leen daermen meestendeel backt

 

Goe vette coecken, maer tdeech blijft hanghen

380

Aen handen en vingheren daer elck na snackt, ³⁸⁰

 

Want tis seer soete, tdoet elcken verlanghen;

 

Tselve leen met alle zijn omganghen ³⁸²

 

Is hovende onder een deel treffelijcke Heeren,

 

Als Commissarissen die altijt zijn bevanghen ³⁸⁴

385

Met schriften en bullen die crackeel vermeeren;

 

Kercmeesters en weesmeesters als volc van eeren,

 

Oock onder Momboors en Testamenteurs

 

Die den Weesen niet gheern en laten in verseeren,

 

Meesters vanden Gasthuysen en Controlleurs

390

⁺Ende van allen Cloosters die Commandeurs. ³⁹⁰

 

 

361 expeditie, afdoening.

+ [v^o]

362 overdaet, verspilling, geldweggooierij.

365 Biltol, blijkb, scherts voor: de tol die geheven wordt van de overtredingen met de billen (in re Venerea) begaan.

366 seeude, l. seende, gerecht der geestelijken van een diocees.

368 Dat hy zijn genuechte gefaelt heeft, l. genichte gefoelt, dat hij zijn nichtje geknuffeld heeft.

369 afmalen, afschilderen, dus: er bij maken.

372 helpen ... over tboort, dronken maken(?).

373 al waert een moort, al betrof het een moord, nl. waarover zij ondervraagd worden door de zeend.

376 eer sy zijn beseten, voor een ander er beslag op heeft gelegd.

380 snackt, hapt.

382 met alle zijn omganghen, in zijn hele uitgestrektheid.

384 zijn bevanghen, in de weer zijn.

+ [Bij]

390 Commandeurs, zij die commanderijgoederen beheren.

[p. 20]

 

Ter eenre aen die handelinge en is geen verlies,

 

Want Sint Andries doet menighen bedijen; ³⁹²

 

Veel vocatien rekenen, wy vermoghen dies ³⁹³

 

En seggen arbeyt is loons weert ter eender sijen;

395

Ter tweeder van Weesen sommighe partien

 

Ghelt te ontfanghen / en soomen mach dencken

 

Hem selven daer met te behelpen ten drien,

 

Al werdet verhandelt / wat mach hem dat crencken? ³⁹⁸

 

Ter vierder laet ons die goey mannen beschencken,

400

Sy sullen ons rekeninghe voor goet lauderen, ⁴⁰⁰

 

Al isser wat doncker men sal ons niet hencken, ⁴⁰¹

 

Tis een abelheyt sulck practiseren. ⁴⁰²

 

Onder sulck een decksel sietmens veel passeren.

 

 

 

Item noch eenen poel daer inne vergadert

405

Alle tvuyl water van desen lande;

 

Hy is gheleghen aen de goeyen, hy seer nadert ⁴⁰⁶

 

Van Joncker Machiel vol bedrochs sonder schande.

 

Ter eenre een yegelijck te trecken uuten tande, ⁴⁰⁸

 

Rapen en schrabben tot allen termijnen;

410

Ter tweeder wat ick can crijgen in mijn hande

 

Op mijnen eedt / dat mach ick wel mijnen; ⁴¹¹

 

Ter derder van een v. een x. pijnen ⁴¹²

 

En veranderent subijtelijck tot haerder baten;

 

Ter vierder alle tgoet dat Sonne mach beschijnen

415

Soect happe qui peult sonder verlaten. ⁴¹⁵

 

Tghebreck is seer groot in alle staten.

 

 

 

⁺Noch een stuck Leens twelc noyt wert verheven ⁴¹⁷

 

Met goeder meyninge, gelijc dicwils geschiet;

 

Ter eenre werden de vrienden bekeven

420

Dat sy ter Kermissen en zijn comen niet

 

Als sy ghepasseert is / ter tweeder met bediet ⁴²¹

 

Nooden eens voor al / en tselve niet begeeren;

 

Ter derder nooden alsmen merckelijcken siet

 

Dat sy elders gebeden zijn om gaen smeeren; ⁴²⁴

392 Sint Andries, wsch. een woordsp. op de naam, nl. met ander: van andermans goed plukt menigeen voordeel (met het volksgeloof betreffende de Andreasnacht kan deze plaats moeilijk iets te maken hebben).

393 vocatien, l. vacatien, zittingen (waarvoor men betaald wordt).

398 hem, nl. de wezen.

400 lauderen, prijzen, erkennen.

401 hencken, ophangen.

402 abelheyt handigheidje.

406 aen de goeyen? Dit vs. loopt niet en is wellicht bedorven.

408 trecken uuten tande, versta: trekken uit de tanden, dus: zo veel mogelijk van hem halen.

411 Op mijnen eedt, op mijn als juist bezworen vordering of declaratie; - mijnen, mijn maken, inpalmen.

412 pijnen, scil. pijnen te maken.

415 verlaten, aflaten.

+ [v^o]

417 wert verheven, als leen erkend. In deze strofe worden de niet-gemeende nodigingen gehekeld.

421 met bediet, met bedoeling, op een uitrekening.

424 smeeren, smullen.

[p. 21]

425

Ter vierder selve gaen buyten teeren ⁴²⁵

 

Alsmen volck genoot heeft en seggen: voorwaer,

 

lck dachte dat ghy hadt eenige affeeren

 

Die u belette te comen hier naer.

 

Veel soecken eere sonder cost, dit sietmen openbaer. ⁴²⁹

 

 

430

Noch een warande die seer is verladen

 

Met loose hasen en dobbel foretten, ⁴³¹

 

Sulcke Vossen die doen groote schaden,

 

En doortogen Visschen, quaet om vangen met netten. ⁴³³

 

Hy is loos genoech ter eenre om yet beletten;

435

Ter tweeder / hy is werm van smunters vier; ⁴³⁵

 

Ter derder par ma foy soutmen hem versetten ⁴³⁶

 

De Heere sou verliesen eenen goeden Officier;

 

Ter vierder tis een man van bestier, ⁴³⁸

 

Hy weet waer nemen en waer geven,

440

Maer meestendeel te nemen is zijn desier;

 

Al comet vander sijen, hy isser in gedreven. ⁴⁴¹

 

By primum mihi wert menighe verheven.

 

 

 

Noch een warande vol grooter dieren, ⁴⁴³

 

Als Buffels en Esels van grover aert,

445

⁺Deynen en Rekels quaet om bestieren, ⁴⁴⁵

 

Ghelegen onder Honsem de meeste paert. ⁴⁴⁶

 

Ter eenre om een mijte te wesen beswaert

 

En aen te nemen een Proces oft ghekijf; ⁴⁴⁸

 

Ter tweeder op zijn goet te wesen vermaert

450

Voor een deyn en sparent uut zijn lijf; ⁴⁵⁰

 

Ter derder tegen elcken te wesen seer stijf

 

En niemant yet te vergeefs doen oft raden; ⁴⁵²

 

Ter vierder noch schaemte noch eere int lijf

 

Maer als eenen sloef thuys sitten beladen.

455

Een edel herte soect vrome daden.

 

 

 

Noch eenen berch den keyenberch geheeten, ⁴⁵⁶

425 gaen buyten teeren, elders gaan eten.

429 sonder cost, zonder dat zij er iets aan ten koste hoeven te leggen.

431 dobbel, dubbelhartig.

433 doortogen, doortrapt, uitgeslapen. In deze strofe wordt blijkbaar gedoeld op oneerlijke of omkoopbare ambtenaren.

435 hy is werm van smunters vier, hij zit dicht bij de plaats waar de gelden beheerd worden (of waar het geld gemunt wordt?).

436 versetten, vervangen.

438 bestier, beleid.

441 vander sijen, door zijdelingse aandrang, door intrigues.

443 primum mihi, (de gedachte aan) eigen voordeel.

+ [Biij]

445 Deynen, eig. damherten, maar met zinspeling op het homoniem dat gierigaard betekent.

446 Honsem, vgl. vs. 153.

448 aen te nemen, aan te vangen.

450 deyn, vrek, schrielhans.

452 te vergeefs, om niet, gratis.

456 den keyenberch, de woonplaats van de keien, van hen wien de kei in't hoofd leutert; vgl. WNT VII, 2059 en de daar genoemde plaatsen.

[p. 22]

 

Ontrent eenen crancken hoofde ghelegen,

 

Comende door crijgelheyt diet al wilt weeten ⁴⁵⁸

 

En volgen zijn opinie tot boosheyt genegen.

460

Een ander schampelijc berispen en bewegen ⁴⁶⁰

 

En door onverstandicheyt wat quaets bescrijven; ⁴⁶¹

 

Met grooter vermetentheyt, ten dient niet verswegen,

 

Tgoet met quaden loonen en even nijdich blijven;

 

Door haet eens anders goede fame verdrijven

465

En sonder discretie op de Heeren crayen;

 

Commotie maken, vechten en kijven

 

En als een riet met alle winden wayen

 

Zijn palen die liggen tot veel stayen. ⁴⁶⁸

 

 

 

Noch eenen berch, den vuylenberch genaemt,

470

Alomme beset met ongeschicten houte,

 

Den selven hovende en wort geraemt ⁴⁷¹

 

Onder eenen Meyer mal pleysant van coute.

 

⁺Met een ander spotten, elcken seggen zijn soute ⁴⁷³

 

Ter eenre / en die zijne niet mogen tijen; ⁴⁷⁴

475

Ter tweeder goet geselschap met plompen assoute ⁴⁷⁵

 

In arguwacien stellen; ter derder sijen ⁴⁷⁶

 

Eens anders welvaert en gheluck benijen;

 

En therte door afgonst inwendich knagen;

 

Ter vierder hemselven niet connen vermijen ⁴⁷⁹

480

En om een beter yet lijden oft verdragen.

 

Desen berch alomme heeft veel quaey slagen.

 

 

 

Item noch een Capelle daermen dagelijcx singt

 

Musijcke die met veel partijen gaet,

 

Maer daccordantie seer qualijck clingt

485

Want het zijn al montetten van calaengien quaet. ⁴⁸⁵

 

Men tiert daer niet luye, elck mijt hem, Jaet ⁴⁸⁶

 

Uuter stemmen te singen, want niet betaemt ⁴⁸⁷

 

Dat alleman hoore / dus houtmen besijen maet ⁴⁸⁸

458 diet al wilt weten, over alles een mening wil hebben, alles beter wil weten.

460 bewegen, beoordelen? vgl. de bet. A, 2) bij Verdam.

461 bescrijven, toeschrijven; - onverstandicheyt, wanbegrip.

468 stayen, staden, plaatsen.

471 hovende, vgl. vs. 188.

+ [v^o]

473 soute, misschien is bedoeld sout in de zin van soldij, hier dus figuurlijk voor: wat hem toekomt, mogelijk echter heeft G. met foute de juiste lezing.

474 en die zijne niet mogen tijen, en zijn gebreken mag men hem niet verwijten. Of moet men lezen lijen?

475 assoute, aanval, provocatie.

476 in arguwacien stellen, tot redetwisten brengen, ruzie veroorzaken.

479 hem vermijen, zich onthouden.

485 montetten, motetten; misschien is de n opzettelijk ingevoegd om een woordspeling met mond te maken, immers wordt in deze strofe de (heimelijke) kwaadsprekerij gehekeld; - calaengie, vgl. vs. 311; hier misschien met zinspeling op calomnie.

486 niet luye, niet luide (met mouillering); - mijt hem, onthoudt zich van.

487 Uuter stemmen, uit volle borst, luidop.

488 besijen maet, buiten de maat, het gezang.

[p. 23]

 

Veel stucken met discoorde versaemt.

490

Haer palen moeten oock zijn vernaemt:

 

Ter eenre een dinck secretelijck vertrecken ⁴⁹¹

 

Tot dat alle de Werelt door is befaemt

 

En dat alleman wete en can ontdecken.

 

Achterclap doet veel onvreets verwecken.

 

 

495

Ter tweeder singmen in tfauset een liet; ⁴⁹⁵

 

Ter derder watmen elders siet oft hoort

 

Terstont overdragen, al ist oock geschiet

 

Over eens goets mans tafele een lichtverdich woort; ⁴⁹⁸

 

Ter vierder alomme te maken discoort,

500

Van een ander te clappen door nijt en haet

 

⁺En niet te verswijgen al waert ooc een moort,

 

Maer tselve aen te brengen met valsch verraet,

 

Al en heeft hy den loon niet die daer toe staet, ⁵⁰³

 

Noch den Officier van dien gheenen eedt gedaen,

505

Hy verblijdt hem dat hy mach sayen zijn zaet

 

Daer een ander af mach verdriet ontfaen.

 

Haet en nijt heefter vele doen vergaen.

 

 

 

Noch isser den Alfsberch, op welck zijn versaemt ⁵⁰⁸

 

Veel costelijcke boomen van grooter weerden.

510

Die selve dragen appelen, Wittingen genaemt, ⁵¹⁰

 

Hovende onder Mallenborch en zijnder eerden. ⁵¹¹

 

Ter eenre hemselven prijsen en aenveerden

 

Lichtelijck de eere diemen hem biet;

 

Ter tweeder terstont in sotten clap volheerden

515

En lichtelijc lachen al waert ooc om niet;

 

Ter derder hemselven laten duncken siet

 

Dat hy seer wijs is en daer toe hooge geleert;

 

Ter vierder die gheern heeft datmen yet

 

Toont schoon samblant en gheerne is gheeert.

520

Eygen lof aentrecken sotten hoochmoet vermeert.

 

 

491 vertrecken, oververtellen.

495 in tfauset, in falsetstem, met zinspeling op vals.

498 Over, aan.

+ [Biiij]

503 daer toe, nl. op het aanbrengen.

508 Alfsberch, berg van de alven, de geesten die de warhoofdigheid veroorzaken.

510 Wittingen: de witting of witte platte is volgens Knoop, Beschr. v. Appelen en Peeren (1758), p. 8, een vrij grote, platte, witachtige appel, ‘zeer laf van smaak, weshalve maar een zeer gemene Pot-Appel is’; vgl. Mnl. Wdb.; uit de derde daar aangehaalde plaats (v. Stijevoort LXXXV, 40/41) blijkt dat er dezelfde verdwazende kracht aan werd toegeschreven als aan de bloeiende bonen. Dit berust blijkbaar op woordspeling met het door Kiliaan vermelde wit(t)ingh, dat hij vertaalt met gnarulus, sciolus, knapperdje, bij-de-handje; de Leuvense studenten werden volgens hem ‘Lovensche wittingen’ genoemd. Daarbij is wsch. ook van invloed dat wit wel eens met dwaasheid geassocieerd wordt; vgl. nog D. Bax, Jeroen Bosch 167.

511 Mallenborch, vgl. het in De Sotslach, vs. 179 genoemde Malgrom, en Mallegem.

[p. 24]

 

Onder desen berch moet hem onderhouwen ⁵²¹

 

Die vader vanden alve en die meeste part

 

Van zijnen lande dat doet hy doorbouwen

 

Meest vanden Brabanders, die zijn vermaert ⁵²⁴

525

Hoe ouder hoe sotter, tis wel haren aert.

 

Die selve vader is van dier natueren

 

Dat hy zijn tonge om schande noch schade en spaert,

 

Ten sy dat yegelijc wilt volgen zijn kueren, ⁵²⁸

 

Yerst moet al goet zijn, oft hy en can niet gedueren, ⁵²⁹

530

Al wat dat hy seyt en wesen ghelaudeert;

 

Ooc moetmen loven en prijsen tallen hueren

 

En honich om den mont werden ghesmeert.

 

Had de sulcke noch twee ooren, hy waer gestoffeert. ⁵³³

 

 

 

Item noch een schoon dorp, geheeten lichtenaert.

535

Dit stucxken leengoets heeft dat gansche lant

 

Onder hem sorterende en is verre vermaert;

 

Zijn palen zijn alomme seer wel becant:

 

Ter eenre eenen yegelijcken met bot verstant

 

Zijnen staet vertrecken / blasen en fluyten; ⁵³⁹

540

Ter tweeder te glorieren als een truwant ⁵⁴⁰

 

In alle quaetheyt en valsche statuyten; ⁵⁴¹

 

Ter derder yegelijcx ghebreken uuyten ⁵⁴²

 

En alle dinc verhalen al ghinct hem selfs ane; ⁵⁴³

 

Ter vierder zijnen naesten met cluchten en cluyten

545

Altijt betalen met stouten vermane.

 

Liegen en bedriegen hout nu de bane.

 

 

 

In dit dorp verheven gaet een haegmunte ⁵⁴⁷

 

Die verboden is door het gantsche lant,

 

Nochtans tallen plaetsen wel te puncte

550

Hout sy haren cours en gaet over hant. ⁵⁵⁰

521 hem onderhouwen, verblijf houden.

524 Brabanders: in een 16de-eeuwse kroniek in hs. komt het volgende rijmpje voor (Oude Tijd 1869, 151): Noch seyt men van een Brabander tallen tijden en uren / Hou ouder, soo sotter stelt hy sijn curen; vgl. Cornelissen, Ned. Volkshumor I, 23; II, 7. Men vindt een toespeling daarop ook reeds in Erasmus' Moria (c. XIV): Stultitiam unam esse rem, quae et juventam ... remoretur, et improbam senectam procul arceat. Ut non temere de Brabantis populari sermone jactatum sit. In de Nederl. vertaling die in 1560 in Emden verscheen staat hierbij in margine: ‘De Brabanders dat alder vriendelicste volc / zijn altijts vrolick. Waer wt dat ghemeyn spreecwoort coemt / De Brabanders hoe ouder hoe sotter’. Een dergelijke toevoeging in de vert. van Van Hoogstraten.

528 zijn kueren, wat hij verkiest.

529 al te verbinden met vs. 530.

533 noch twee ooren, nl. van de zotskap; vgl. ‘Maistre Oomken prince coronne des doctevrs a qvatre oreilles’ (in Revue Belge 1936, 77); - gestoffeert, goed uitgerust.; - lichtenaert, vgl. vs. 147.

539 Zijnen staet vertrecken, vertellen hoe men er financieel aan toe is; - blasen, pochen.

540 truwant, schelm.

541 statuyten, beginselen.

542 uuyten, uitbazuinen.

543 ghinct ... ane, kwam het te na.

547 haegmunte, heimelijk geslagen, valse munt.

550 over hant, van hand tot hand.

[p. 25]

 

Stofferen sonder verwe seer wel beplant ⁵⁵¹

 

Is dyerste pale van desen goye;

 

Schieten over den doel en verre van cant

 

Is die tweede gecomen vanden bloye; ⁵⁵⁴

555

Die derde certeyn ick seere verfoye,

 

Want stijven sonder stijfsel is haren name; ⁵⁵⁶

 

⁺Die vierde verstaet, eer ick yemant vernoye,

 

Is blasen sonder blaesbalch, niewers toe bequame.

 

Op luegenen bevonden is groote diffame.

 

 

560

Noch eenen berch, genaemt den muelenberch siet,

 

Met een costelijcke wintmuelen, wayende

 

Met allen winden / maer men can daer op niet

 

Dan licht goet gemalen, hoe dat is beschayende, ⁵⁶³

 

Nochtans is sy seer wackerlijc drayende.

565

Gheloven en niet doen is aen deen sijde gepaelt,

 

Nooden en ontnooden ter tweeder sayende; ⁵⁶⁶

 

Hem alle dinck beroemen, nochtans qualijc betaelt

 

En niet daer toe doen ter derder verhaelt;

 

Ter vierder niemanden gheen waerheyt houwen. ⁵⁶⁹

570

Dit is de boumuelen daer dit commuin op maelt, ⁵⁷⁰

 

Edel / onedel / mannen en vrouwen,

 

Zijn vruchten zijn naglacht / en te laet berouwen. ⁵⁷²

 

 

 

Noch een costelijc slot met dobbel graven, ⁵⁷³

 

Maer het is op eenen quayen gront gefondeert,

575

Gheheeten luegenhagen vol quader haven,

 

Nochtans ist al wel gewapent wat daarop logeert, ⁵⁷⁶

 

Maer lichtelijc gecleet en ghehabitueert;

 

Daer regenoot af is ter eender sijen ⁵⁷⁸

 

Schoon voor thooft, maer achter rugge blameert; ⁵⁷⁹

580

Al gravende geveynsde vrienschap belijen ⁵⁸⁰

 

Ter tweeder / en dat den mont anders spreect ten drijen

 

Dan therte meynt / coemt ter derder sijen tegen;

 

Suyt en Westwaert ter vierder partijen

551 Stofferen sonder verwe, grootspreken zonder dat dit op iets berust; - seer wel beplant, misschien te verbinden met pale in het volg. vers? dan: de zeer solide geplante grenspaal.

554 gecomen vanden bloye, wat voortkomt van het gewas ‘van desen goye’ (552) (misschien ook met gedachte aan de bloeiende bonen?).

556 stijven sonder stijfsel, in dezelfde zin gebezigd als stofferen sonder verwe in vs. 551 en blasen sonder blaesbalch in vs. 538.

+ [Bv]

563 hoe dat is beschayende, hoe schadelijk dat ook is.

566 ontnooden, afzeggen.

569 waerheyt houwen, zich houden aan wat men gezegd of beloofd heeft.

570 boumuelen, wsch. te lezen banmuelen; - dit commuin, deze dorpsgemeente.

572 naglacht, wsch. te lezen nagedacht (vgl. achterdenken), berouw; indien nagelach bedoeld is, kan men dit opvatten als bespotting achteraf.

573 graven, grachten.

576 wat daarop logeert, in bezetting ligt.

578 regenoot, grensgenoot; vgl. vs. 215.

579 Schoon voor thooft, vriendelijkheid in iemands gezicht, waar hij bij is.

580 Al gravende, terwijl men de vriendschap ondermijnt.

[p. 26]

 

Daer is dwijwater vanden hove gelegen. ⁵⁸⁴

585

⁺Voor goet gelt wert dicwils lavuyt vercregen. ⁵⁸⁵

 

 

 

Noch een groote prochije vol doncker cuylen,

 

Gheheeten onser vrouwen prochije wijt en groot,

 

Daer veel communicanten onder schuylen,

 

Daer de palen af zijn oft regenoot:

590

Yerst met mijn wijf beraden of sy sloech my doot;

 

Ter tweeder alle thuyswerc doen en tbedde maken; ⁵⁹¹

 

Niemant mogen in huys brengen, hoe vrient minioot, ⁵⁹²

 

Ten moet zijn wijf believen ter derder staken; ⁵⁹³

 

Ter vierder als dwijf spreect van eeniger saken,

595

So moet de man toehooren en swijgen al stille,

 

Oft hy creech eenen snau van quader spraken

 

Oft een vuyst op den nuese tot eenen brille.

 

Sulcx wordt hy die in als volcht eens quaets wijfs wille.

 

 

 

Onder dese prochije woonen een deel sotten,

600

Gheheeten coussen sotten hovende gemeynlijc ⁶⁰⁰

 

Onder de ionge Jonckers die op dwijf versnotten ⁶⁰¹

 

En onder die clercken van Lueven onreynlijc, ⁶⁰²

 

Die hen wat sot gestudeert hebben certeynlijc,

 

By welcke prochije paelt aen dyerste quartier

605

Seer vroech en qualijc gehout vileynlijc;

 

By dwijf den achternoen slapen ter tweeder hier;

 

Ter derder die poese cussen om dat het vier ⁶⁰⁷

 

So heet in de poort is by den achterhoecke;

 

Ter vierder seer ialoers zijn op den broddier ⁶⁰⁹

610

Om dat dwijf so lodderlijc siet uuten doecke. ⁶¹⁰

 

Dese volgen al Joncker prepus vanden broecke. ⁶¹¹

 

 

 

⁺Item in dese selve prochije woonen

584 dwijwater vanden hove, vert. van fr. eau bénite de cour, ‘expression proverbiale pour exprimer les vaines protestations d'amitié ou de protection’ (Littré).

+ [v^o]

585 wert ... lavuyt vercregen, krijgt men niets dan mooie praatjes, wordt men voor de gek gehouden.

591 thuyswerc, het huishouden, het huishoudelijk werk.

592 hoe vrient minioot, hoe'n goede vriend het ook is

593 ter derder staken, als derde grenspaal.

600 coussen sotten, hier is coussen op te vatten in de overdr. bet. van cunnus (zie WNT VII, 5863; H. heeft cutte); gedoeld wordt op lieden van een al te zinnelijk temperament.

601 versnotten, verzotten.

602 clercken, studenten.

607 die poese, H. heeft cru-weg kut.

609 broddier. Dit woord is tot nog toe alleen bij Kiliaan aangetroffen, die het omschrijft als ‘Podex turpis, anus stercore foedatus’ (vgl. WNT III, 1407); het woord was evenwel ook in het Frans bekend, het komt voor in de Chroniques de Gargantua, de voorloper van het beroemde werk van Rabelais; zie Lacroix' uitgave daarvan, Appendice p. 568: ‘puis s'en va deslacher son brodier si tresimpetueusement’ etc., en vgl. ook Roger de Collerye, Œuvres (ed. d'Héricault, 1855) 64: ‘Je vous estoys ceint sur la brode D'ung beau baudrier riche et plaisant’, aldaar verklaard als ‘derrière, hanche, reins’. Hier moet men blijkbaar aan een overdr. bet., ongeveer als snotneus, denken.

610 lodderlijc, wulps.

611 prepus, misschien een zinspeling op Priapus, maar wat is het tertium comparationis?

+ [Bvj]

[p. 27]

 

Een deel gapaerts die meer door den mont laten gaen

 

Dan door de ooren / ick sal u de palen toonen. ^613-14

615

Dyerste: met quade wijfs kijven en hen tegenstaen; ⁶¹⁵

 

Ter tweeder: ick ghedraechs my van dat ghy doet vermaen, ⁶¹⁶

 

Ghy sult dat goet doen voor Heeren en knechten; ⁶¹⁷

 

Ter derder tegen kinderen op hangen oft slaen, ⁶¹⁸

 

Oft tegen innocente sotten vechten; ⁶¹⁹

620

Dese zijn al vanden crancken geslechten

 

Die hen lichtelijc laten bewegen.

 

Alle dinck becorten / berispen oft berechten ⁶²²

 

Is aen de vierde pale gelegen.

 

Tis al wijven werc die sulcke dingen plegen.

 

 

625

Noch woonen in dese prochije selsaem druylen ⁶²⁵

 

Gheheeten tatolven, die met eenen woorde ⁶²⁶

 

Terstont geseten zijn op haer muylen.

 

Haer palen liggen al met discoorde:

 

Gaen sonder spreken leyt ten eenen boorde;

630

Van quaetheyt swillen ghelijc een padde, dat leyt

 

Ter tweeder aen eenen quaden oorde;

 

Van gramschap crijten ter derder sijen schreyt;

 

Dees regenooten liggen al scheefhoeckich gespreyt,

 

Men canse niet wel te rechte vertellen.

635

Ter vierder paelt aen eenen hoeck geseyt,

 

Hemselven dan weder te vreden stellen.

 

Veel zijnder die te vergeefs henselven quellen.

 

 

 

⁺Item in alle voorseyde leengoeden te samen

 

En werden geen vrouwen gheexcludeert, ⁶³⁹

640

Maer mogen in alle stucken deelen by namen ⁶⁴⁰

 

Op en dien dat hem elck reguleert ⁶⁴¹

 

Inde poincten navolgende gespecifieert:

 

 

613-14 die meer praten dan luisteren.

615 hen tegenstaen, met haar argumenteren.

616 ick ghedraechs my, ik zal mij daarvoor wenden tot -, mij beklagen bij (scil.) het gerecht; - doet vermaen, beweert.

617 goet doen, er rekenschap van geven, het goedmaken.

618 op hangen, een kamp beginnen (wat opgehangen wordt is eig. de prijs; vgl. WNT XI, 798, 2, b; vand. absoluut voor: iets tot inzet nemen, dus een strijd er over beginnen). De verklaring die het WNT op kol. 795 bovenaan geeft van deze plaats (nl. van de variant uit H.) is onjuist.

619 innocente, onnozele.

622 becorten, er wat van af doen, er wat op af te dingen hebben.

625 druylen, zotten.

626 tatolven, snatergekken (zie WNT en verg. snotolf; het tweede lid zal in deze woorden eer zinspelen op alf dan op Adolf, Rudolf e.d.; vgl.: ‘een troongie ... om ionghe tatolfs te verveerne’, Esb. v. d. Patroon v. d. Alven (Hermans, Red. in N.-Brab. 292); - die ... op haer muylen, die om een woord dadelijk op hun paard zitten, verstoord zijn.

+ [v^o]

639 geen vrouwen gheexcludeert; vgl. Galesloot, Inventaire I, xliv: ‘les femmes n'étaient pas tenues de venir en personne faire le relief de leurs fiefs, bien qu'il y ait de nombreux exemples du contraire’. Zij worden vertegenwoordigd door mombers.

640 by namen, zoals zij genoemd zijn (?).

641 Op en dien, op die voorwaarde, mits, vgl. 811.

[p. 28]

 

Yerst alle wijfs die tegen haer mans gebeeren,

 

Altijt in hen Redene oft woorden varen ⁶⁴⁴

645

En al contrarie doen dat de mans begeeren.

 

Hen verwijten wat gebuert is over seven Jaren,

 

Die vier seggen als de mans een verclaren,

 

Die tegen haer mans altijt argueeren

 

En willen recht hebben dat ooc luegenen waren; ⁶⁴⁹

650

Die op haer mans lichtelijc murmureren,

 

Die tegen haer mans keeken en parlamenteren ⁶⁵¹

 

Altijt als sy droncken zijn, al sout qualijc gaen; ⁶⁵²

 

Die altijt pruetelpotten sonder cesseren,

 

Al sou de man dul werden, vechten oft slaen.

655

Dese mogen dees leengoeden wel ontfaen.

 

 

 

Die de mans met ander vrouwen betichten,

 

Die hen denct dat sy wijser zijn dan de man

 

En die de mans willen leeren en onderrichten

 

Den meester maken, nochtans selve niet en can;

660

Die op straten gaen roepen en tieren dan

 

Als sy haer leet in huys niet mogen wreken;

 

Die de mans na loopen by een eerlijck gespan ⁶⁶²

 

In alle Herbergen met qualijc spreken;

 

Die elcken clagen over haer mans gebreken;

665

Die haer selven droncken drincken, vol en sat;

 

⁺Die op strate moort roepen, mijn man wilt my hersteken, ⁶⁶⁶

 

Als haer de man dreycht oft misseyt haer yet wat.

 

Dese hebben ooc al in dees leengoeden stat.

 

 

 

Die van haer mans willen scheyden als lacke dillen ⁶⁶⁹

670

Om dat sy niet genoech genueselt en worden; ⁶⁷⁰

 

Die op haer mans niet passen en willen; ⁶⁷¹

 

Die de mans doen haspelen en de cleeren torden; ⁶⁷²

 

Die haer kinderen om smans wille smijten en gorden ⁶⁷³

 

Als sy niet en mogen queeken sonder bescheet; ⁶⁷⁴

675

Die op haer maerten altijt kijven en corden ⁶⁷⁵

 

Als hen een ander gedaen heeft eenich leet;

 

Die Honden en Catten wech stooten ghereet

644 in hen Redene ... varen, hen in de rede vallen.

649 dat ooc ... waren, al waren het ook.

651 keeken, kijven.

652 al sout qualijc gaen, al zou daardoor het huwelijk mislukken.

662 gespan, gezelschap.

+ [Bvij]

666 hersteken, blijkb. voor ersteken, doorsteken (vgl. hd. erstechen).

669 lacke dillen, geile meiden.

670 genueselt, eufemisme voor wat in G. gevogeld genoemd wordt.

671 passen, acht slaan.

672 torden, uitwringen.

673 gorden, blijkbaar in de tot nogtoe alleen uit Kiliaan bekende bet. van geselen (‘caedere loris’).

674 queeken sonder bescheet, zonder oordeel meekwebbelen.

675 corden, wsch. met dissimilatie uit korren, brommen, knorren.

[p. 29]

 

Als hen eenich dinck let daer sy op bijten; ⁶⁷⁸

 

Die haer mans tot alle quaet verwecken heet;

680

Die alle maende een maerte verslijten.

 

Die mogen al genieten dees leens profijten.

 

 

 

Die niet en swijgen al soumense cruepel slaen,

 

Die hen altijt willen int water versincken, ⁶⁸³

 

Die altijt vanden mans willen loopen gaen,

685

Die niet en mogen sien eten oft drincken,

 

Die haer mans vrienden verachten en op hen stincken ⁶⁸⁶

 

Met veel achterdeels en groote resten, ⁶⁸⁷

 

Die clappaerts / clappeyen gelooven en wincken, ⁶⁸⁸

 

Die nimmermeer connen spreken ten besten, ⁶⁸⁹

690

Die den mans verwijten met veel questen ⁶⁹⁰

 

Dat hy niet weert en is dat hyse oyt sach;

 

Die in hen selven glorieren en mesten ⁶⁹²

 

⁺Als haer mans vergramt zijn en maken geclach;

 

Dese mogen dit leen besitten sonder verdrach.

 

 

695

Die hen terstont alle dingen belgen,

 

Die van gramschap den sot uuter mouwe ontknoopen ⁶⁹⁶

 

Als sy metten mans niet mogen drincken en swelgen;

 

Die heymelijcke schult maken en ten diersten coopen,

 

Die den pot altijt laten in dasschen loopen, ⁶⁹⁹

700

Die de mans helpen kijven op haar knapen vrij, ⁷⁰⁰

 

Die altijt over knecht en / jongers clagen met hoopen,

 

Die haer knechten haten daerom dat sy

 

Den man gedienstiger zijn dan hen daerby;

 

Die altijt sitten by haer ouders en clagen,

705

Die hen terstont besiect maken met groot ghecry ⁷⁰⁵

 

Als sy een soufflette crijgen by vlagen;

 

Sulcke machmen dit leen al wel op dragen.

 

 

 

Die drye maerten houden en eene waer genoech,

 

Die haer dochteren laten naerder trecken ⁷⁰⁹

678 als haar iets hindert waar zij zich over verbijten, over lopen te pruilen.

683 Die altijd zeggen dat zij zich gaan verdrinken.

686 op hen stincken, hen smaden, op hen afgeven (vgl. WNT, bet. 5).

687 Met veel achterdeels, door veel tot hun nadeel te zeggen(?). - resten?

688 wincken, aanhalen.

689 spreken ten besten, iets ten goede uitleggen, tot verzoening gezind zijn.

690 questen, omhaal van woorden.

692 mesten, er in groeien, zich verkneukelen.

+ [v^o]

696 den sot uuter mouwe ontknoopen, haar boosheid (boosaardige dwaasheid) laten blijken; vgl. vooral de volg. plaats uit Westerbaan waaruit blijkt dat ‘den gek uit de mouw laten’ ook op het tonen van drift kan slaan: ‘Men sagh't en was geen deeg en dat het honen souw, Doch niemant liet de geck noch kijcken uyt de mouw’ (Ged. I, II).

699 den pot, het eten.

700 knapen, dienaars.

705 hen ... besiect maken, doen alsof zij ziek zijn.

709 naerder trecken, aanhalen.

[p. 30]

710

Van Papen en gehoude mans spay en vroech,

 

Om dat sy niet souden brassen / suypen en lecken; ⁷¹¹

 

Die haer mans heeten liegen met spijtigen becken,

 

Die altijt commeren hebben voor en naer

 

Daer sy heymelijc met brassen tot sulcke plecken

715

Als de mans van huys gereyst zijn hier oft daer;

 

Die altijt jaloers zijn op haer mans eerbaer,

 

Die haer altijt siecker maken dan sy zijn,

 

Die muylen als de man yewers genoot is voorwaer ⁷¹⁸

 

En niet en mogen met gaen / dan schieten fenijn; ⁷¹⁹

720

Die mogen dit leengoet wel verheffen fijn. ⁷²⁰

 

 

 

⁺Die liever op strate kijven dan in huys seer stout,

 

Die de mans willen bevechten en smijten,

 

Die niet poortvast en zijn voor den ruggebout, ⁷²³

 

Die den mans altijt haer goet verwijten, ⁷²⁴

725

Die in de camere inden pot altijt schijten,

 

Die altijt in haer cleeren prousselen seere, ⁷²⁶

 

En ooc suer sien, henselven eten en bijten; ⁷²⁷

 

Die trecht beter willen verstaen dan mijn heere

 

Den Advocaet doet, ja thienmael meere;

730

Die van dat hayr twelc niet op thooft maer onder wast

 

Braseletten maken / twelck tot elcken keere ⁷³¹

 

So veel te seggen is: vrij na tbomgat tast; ⁷³²

 

Dese zijn in dit leengoet gheerft alder vast.

 

 

 

Die elcken zijn leet willen ontvouwen ⁷³⁴

735

En hen selfs leedt niet en willen hooren;

 

Die andere mans veel spraken houwen,

 

Haren mans te spijte, al mach hijt hem stooren;

 

Die door haer vingeren pissen als arme slooren

 

Omdat mense niet en soude hooren struylen; ⁷³⁹

740

Die hen met schoone woorden laten verdooren ⁷⁴⁰

 

Dat sy onder ander mans cleeren schuylen;

711 Om dat, opdat; - niet, lees met H. met.

718 muylen, een zuur gezicht zetten.

719 En niet, als zij niet; - schieten fenijn, giftige opmerkingen maken.

720 verheffen, vgl. vs. 417.

+ [Bviij]

723 ruggebout: bout is een oud Bargoens en volkswoord voor stuk drek (vgl. het refrein in Leuv. Bijdr. IV, p. 356 vg., vs. 101), dat onherkend nog voortleeft in de platte zegsw. ‘je kan me de bout hachelen’.

724 die haar mannen altijd voorhouden dat het goed, de bezittingen van haar afkomstig zijn.

726 prousselen, lees pronsselen, knoeien, frutselen.

727 henselven eten en bijten, zich op(vr)eten en verbijten.

731 Braseletten, wel een zeer curieus gebruik! Het haarfetichisme schijnt ook al geen moderne uitvinding te zijn.

732 bomgat, eig. spongat.

734 die het verdriet van anderen uitvoerig bespreken en uiteenrafelen.

739 struylen, het geluid (maken) van een straal die ergens tegen botst. Hoewel vooral oostelijk (bij Kil, ‘Sax. Sicamb.’), was het woord toch ook in het vlaams (De Bo) en Antwerps (Corn.-Vervl.) bekend.

740 verdooren, het hoofd op hol brengen.

[p. 31]

 

Die haer cleeren laten verrotten en vervuylen

 

En van luyheyt niet en connen opgestaen;

 

En al die curieus vol hooverdijen puylen ⁷⁴⁴

745

En boven haren staet uutwendich gaen; ⁷⁴⁵

 

Dese mogen dit leengoet met recht ontfaen.

 

 

 

⁺Ordinantien, statuyten hoe in wat manieren

 

Men ontfangen sal dees leengoeden voorscreven ⁷⁴⁸

 

Hoe datmen te hande te monde sal comen bestieren ⁷⁴⁹

750

En ooc alle puncten articulen daer neven

 

Hoe en in wat manieren sy moeten gedreven

 

En onderhouden werden op seker boeten

 

Ende hoemen dabusen sal te kennen geven

 

En hoe hen successie voort en voort sal voeten ⁷⁵⁴

755

En in rechter linien versterven moeten.

 

 

 

Yerst: wanneert yemant gebuert in eenige hoecken

 

Dat hy zijn Leengoet moet ontfangen bekinnich, ⁷⁵⁷

 

So salmen terstont zijn wapene soecken

 

En lesen hem zijn articulen rechtsinnich,

760

En dan moet hy zijn wapen cussen innich,

 

Ghetrouwicheyt den Heer sweeren by den messe ⁷⁶¹

 

En wanneer dat hy yemanden vint verwinnich ⁷⁶²

 

Die by successien ofte versterffenesse

 

Oft by van hemselven eenige goeden in cesse ⁷⁶⁴

765

Heeft liggende, die sal hy aenbrengen voort

 

Om in gescreven te worden by expresse,

 

Tot onderstant zijns Heeren hier af doen rappoort,

 

Op dat elck zijn leen ontfange so dat behoort.

 

 

 

En so menichmael als hy totten ontfange comt ⁷⁶⁹

770

En sal telcker reysen meer gheven niet

 

Voor de rechten, want van outs so is ghesomt, ⁷⁷¹

 

Als voor stadthouderen / griffieren en manschap yet ⁷⁷²

744 puylen, stampvol zitten met.

745 uutwendich, met uiterlijk sieraad. Over de gevaren van de ‘uitwendigheid’, het pronken met mooie kleren en sieraden, weidt vooral Houwaert in zijn Lusthof der Maagden (boek II) in den brede uit.

+ [v^o]

748 ontfangen, t.w. uit handen van den leenheer

749 te hande te monde comen, het leen verheffen als er een nieuwe leenheer komt (Fr. relief de main à bouche; zie Tijdschr. XVI, 69).

754 hen, haar (van de lenen); - voeten, van lid op lid overgaan.

757 bekinnich, erkennende (nl. de leenroerigheid).

761 bij den messe, bij het Sacrament der Mis (het Mnl. W. en WNT geven geen voorb. van deze uitdr.).

762 verwinnich, verwonnen wordende, er van overtuigd en vand, schuldig aan (vgl. Mnl. W.), nl. daaraan dat hij een leengoed heeft ontvangen maar daarvoor nog geen hulde gedaan.

764 in cesse, die een schuldenaar aan hem heeft afgestaan.

769 totten ontfange, vgl. vs. 757.

771 Voor de rechten, als verschuldigde kosten.

772 stadthouderen, het mv. is vreemd, er was maar één stadhouder v. d. lenen; de baljuw, voorzitter van het leenhof van het Kasteel van Gent, had drie plaatsvervangers in de drie districten, die (volgens Berten, Introd. 197) ook de titel van baljuw, niet die van stadhouder droegen; het ontwerp van de Coutumes van 1546 zegt evenwel: ‘vermach oock de zelve bailliu in zyne absentie eenen stedehoudere te stellen’ (Cout. du Viexubourg de Gand); - manschap, als mannen van lene die deel uitmaken van het leenhof.

[p. 32]

 

Maer eenen pot wijns en dien te voren siet. ⁷⁷³

 

Sietmen dan wel toe, niemant favoriserende ⁷⁷⁴

775

⁺En by goeder inquisitie wel bespiet

 

En executie is userende, ⁷⁷⁶

 

Die manschap sal wijns genoech zijn conquesterende

 

Voor haer drincken, sonder eenich te coopene,

 

Dus elck sy hier neerstich in procederende

780

En pijne zijn borse met licht tontknoopene ⁷⁸⁰

 

Die met wijn om niet weet zijn keel te droopene.

 

 

 

Item hy moet seer arm van goede wesen

 

Die hier onder niet liggende en heeft een stucxken leens.

 

Voort, so wie zijn articulen kent in desen, ⁷⁸⁴

785

Sonder gesommeert te zijne min dan eens ⁷⁸⁵

 

Met waerschous brieven noch Leenjager gheens ⁷⁸⁶

 

En coemt so te hove om tontfangen tzijne, ⁷⁸⁷

 

Dien salmen weerdelijc ontfangen, ic meens,

 

En accepteren sonder boete / moeyte oft pijne.

790

Oock salmen sulcke lieden nemen fijne

 

Tot manschappen als rechters van dien gerichten, ⁷⁹¹

 

Om alle questien die ten voorschijne

 

Souden mogen comen dit hof ontstichten,

 

Die sullen sy neder leggen en beslichten.

 

 

795

Item oft gebuerde dat sulck door ontrouwe

 

Zijn leengoet niet en wilde kennen met allen ⁷⁹⁶

 

En daer tegen veel argueren wouwe

 

En also van deen leengoet in dander vallen, ⁷⁹⁸

 

Ghelijc of hy wou vanden muelenberch stallen ⁷⁹⁹

800

Tot op den keyenberch en daer in persisteerden

 

En hem in manscappen door geen spreken noch callen ⁸⁰¹

 

En wilde overgeven, maer rebelleerde

 

⁺En duytsprake vanden selven contradiceerde,

773 te voren, van te voren(? of misschien in soortgelijke zin als bij Van Doesborch, ref. V, 25: geheel beschikbaar?).

774 Sietmen dan wel toe, nl. dat ieder die er toe verplicht is leenhulde bewijst, het heergewaad opbrengt.

+ C[i]^*

* Er staat E.

776 executie is userende, de leenhulde afdwingt.

780 met, l. niet.

784 in desen, wat betreft de leenhulde.

785 min dan eens, zelfs niet één maal (bedoeld zal echter wel zijn: slechts één maal).

786 Leenjager, hetz. als leenvinder, ambtenaar bij een leenhof die ontduikingen van het leenrecht moet opsporen.

787 te hove, bij het leenhof.

791 manschappen, vgl. vs. 772.

796 kennen, erkennen als leenroerig (onder dit hof).

798 onder een andere leenheer pretendeerde te ressorteren.

799 stallen, zijn domicilie kiezen.

801 in manscappen (l. manscappe), in leenmanschap, als leenhouder.

+ [v^o]

[p. 33]

 

Ja liever met gewelt dat keeren en vlieden,

805

Dan dat hy hem totten ontfangt obedieerde, ⁸⁰⁵

 

Die salmen mogen priveren voor alle lieden

 

Van al zijn leengoeden / en hem thof verbieden.

 

 

 

Voort salmen hem uutstooten en jagen henen

 

En niet meer verkeeren by mannen van leene vroet, ⁸⁰⁹

810

Maer men sal hem tot S. Hubrechts in Ardenen ⁸¹⁰

 

Seynden / om dat hy aldaer houde de boet, ⁸¹¹

 

En op in dien dat die selve mirakel doet,

 

Also dat betert en begeert gratie hier van,

 

So salmen op dobbel rechten weer zijn leengoet ⁸¹⁴

815

Hem geven / en in genaden nemen als goet man,

 

Maer in dien de boete geen mirakel doen en can

 

En dat hem noch zijn hersenen deren,

 

Salmen hem den Papen overleveren dan,

 

Dat sy hem bemanen en besweren; ⁸¹⁹

820

Want men vint geen quader fruyt dan worchperen. ⁸²⁰

 

 

 

Item oft gebuerde dat de ouders publijcke

 

Vijf oft ses kinderen hadden, cloeck int verstant,

 

So sullen de kinderen alle ghelijcke

 

Dees leengoeden mogen deylen gelijcker hant,

805 ontfangt (l. -fangst), nl. van zijn leen als zodanig.

809 Hier heeft een overgang van object op subject plaats: verkeeren dus in gedachte aan te vullen met ‘hij mag’.

810 tot S. Hubrechts, St. Hubertus werd aangeroepen tegen hondsdolheid en alle soorten van krankzinnigheid: ‘Mit Recht heiszt der hl. Hubertus der Apostel der Ardennen; und es ist daher nicht zu verwundern, dasz in der Lütticher Diöcese nach seinem Tode die Verehrung seines Namens immer mehr zunahm; im 16. Jh. existirten in derselben nicht weniger als 21 Kirchen, welche ihm gewidmet waren’ (Kirchenlexikon 6, 326). Vgl. Gaidoz, La rage et St. Hubert (Par. 1887), en nog de volgende aanhaling: ‘Een goet rijck mans soon wt Veurnambacht in Westvlaanderen, gebeten zijnde van eenen dullen ende verwoeden hont, schicte de vader met twee mannen, om hem te bewaren, in pelgrimagie nae Sinte Huybrechts int wout van Ardennen, daermen seer miraculeuselijck ghenesen wort ende secours crijcht van sulcke quetsuren’, Clucht boeck (Antw. 1576) 121, aangeh. in Tijdschr. v. Nedl. Taal-en Letterk. 10, 141.

811 op in dien dat, op conditie dat,indien; - die selve, nl. de boete.

814 op dobbel rechten, tegen betaling van het dubbele heergewaad.

819 bemanen, belezen, de boze geest uit hem bannen.

820 worchperen, hetzelfde wat in het Fr. poires d'angoisse genoemd wordt, de naam van een wrange soort van peer, maar ook een mondprop; vgl. Larousse, Dict. du XIX^e. sièle: Poire d'angoisse, Espèce de poire très-âpre, même quand elle est arrivée à sa complète maturité (ook genoemd serre-gueule). Par. anal. Instrument de torture dont on se servait autrefois pour bâillonner quelqu'un. Manger, avaler des pores d'angoisse, éprouver des mortifications sensibles. In Sasbouts Dictionaire (sic) Francoys-Flameng van 1579 wordt poires d'Angoisse vertaald met: Croppeeren, Worchpeeren. Zie ook WNT XII, 898. In welke opvatting worchperen hier echter is gebruikt, is niet duidelijk; wordt misschien bedoeld dat de bedoelde personen niet meegaande genoeg zijn, zich niet willen schikken, of dat ze niet slikken willen wat men hun voorzet? Of bestaat er verband met de benaming dievenpeer voor wrange peer, die bij Van Dale (ed. 1872 e.v.) vermeld wordt?

[p. 34]

825

Levendich lijfs, al waren sy ooc ignorant ⁸²⁵

 

Oft noch niet gecomen tot haren dagen,

 

Elck na zijn qualiteyt hem inne gheplant

 

Daer zijn natuere toe lust heeft en behagen.

 

Dit sullen de leenmannen scherp ondervragen, ⁸²⁹

830

Op dat niemant en werde zijn recht benomen,

 

⁺En neerstich acht hebben op alle aenclagen;

 

Waert dat yemant belet dede met onvromen,

 

So mach elck tot zijnen rechten deele comen.

 

 

 

Item alst gevalt dat de Ouders sterven,

835

So sullen de kinderen of het naeste hoyr ⁸³⁵

 

Van susters en broers die leengoeden erven

 

En succederen hieranne na recht behoor,

 

Want daer leyt gescreven int secreet tresoor

 

In libro hapsack, capite nullo expres, ⁸³⁹

840

In textis Alexandri achter den coor:

 

Patrem sequitur sua proles. ⁸⁴¹

 

Maer oft geviele sonder eenich exces ⁸⁴²

 

Dat daer een eendrachtich geslachte ware,

 

Twelck eens ghesinnet van conditien es,

845

Ghenoech gecoluert al van eenen hare, ⁸⁴⁵

 

Die sullen dees leengoeden deylen by vierschare.

 

 

 

Item wanneert gebuert dat die vassalen

 

Oft dienende leenmannen moeten dienen met, ⁸⁴⁸

 

So en salmen den selven geen gagije betalen,

850

Maer na dat sy wel gerust zijn ende opgeset ⁸⁵⁰

 

En wel gemonteert na ordinantie net, ⁸⁵¹

 

So salmense dancken en eerlijck gedincken. ⁸⁵²

 

Ghelijc oft ghebuerde dat yemant fray dehet ⁸⁵³

825 Levendich lijfs, bij leven (van de ouders).

829 vg. Deze regels bevatten een wel fijne ironie: de rechters moeten, zeker, goed toezien dat de rechtmatige erfgenaam zijn deel krijgt, maar als er onenigheid heerst dan zullen zij de zaak ‘neerstich’ uitpluizen en zo komen ook zij aan hunnen ‘rechten deele’.

+ [Cij]

835 het naeste hoyr, de naaste erfgenaam.

839 In libro hapsack capite nullo, dergelijke wendingen waren zeer gewoon in de ‘sermons joyeux’, vgl. inzonderheid de in het Tijdschr. v. Ned. T. en Lett. XX, 64 uitgegevene: ‘non scripto est in libro Nullorum’ etc. Van hapzak is geen andere bewijsplaats bekend dan die uit het lied van het loze vissertje (vgl. WNT).

841 de kinderen volgen hun vader (in zijn goederen).

842 oft geviele: die eendracht is immers niet iets dat dagelijks voorkomt!

845 al van eenen hare, alle van dezelfde aard.

848 dienen met, mede dienen (in de oorlog nl.); zie over de verplichte opkomst Galesloot, a.w. § VIII van de Inleiding.

850 opgeset, opgezeten, met een paard dienende; vgl. vs. 854.

851 gemonteert, voor de krijgsdienst uitgerust.

852 eerlijck, met ere. De dichter spot hier met de wijze waarop de vazallen, die veel kosten gemaakt hebben voor hun dienst, met een bedankje afgescheept worden.

853 dehet, uit fr. dehaii, welgemoed.

[p. 35]

 

Met vierde peerden opsate, schoon int blincken,

855

So salmen de knechten eenen drincpenninc schincken,

 

Mer den meester niet / ooc den drincpenninc niet te groot,

 

Op dat sy armelijc blijven eten en drincken,

 

Mits dat de Heere selve lijdt perijckel en noot,

 

⁺Want zijn borse heeft al te menigen aanstoot.

 

 

860

En oft gebuerde dat yemant maer

 

Met eenen peerde en diende, zijt des wijs,

 

So en sal hy voor zijn gagije niet meer hebben daer

 

Dan een toeknick oft eenen grandmercijs, ⁸⁶³

 

Maer die te voet dienen en zijn vanden cleynen prijs, ⁸⁶⁴

865

Salmen een stuck kesenbroots geven inde hant

 

En eens te drincken na oude costume en advijs,

 

En so allen dingen doen na advenant.

 

Hier hebdy mijn Heeren instructie en verstant

 

Dees Rijcx regiment seer wijt en breet vermelt. ⁸⁶⁹

870

Quaey vruchten wassen wel diemen niet en plant.

 

Dus heb ick die cluchtwijs in dichte ghestelt

 

Om dat meest elck is met zijn selfs gebrec gequelt. ⁸⁷²

+ [v^o]

863 grandmercijs, dankje-wel.

864 vanden cleynen prijs, gering van aanzien.

869 Dees Rijcx regiment, de inrichting van deze staat.

872 meest elck, vgl. vs. 7.

Conclusie.

Edele gheesten die const en wijsheyt bemint, ⁸⁷³
Han delt voorsichtich in alle saken,
Nestelt over al niet daer ghy plaetse vint,
Van diversche vitien wilt u vrij maken, ⁸⁷⁶
Den mensche is bevolen een sorchvuldich waken;
Bervoets gaet hy die van luyheyt den arbeyt spaert, ⁸⁷⁸
Ghelijc in dit ydel rijck, den keest wilt smaken, ⁸⁷⁹
Daghelijcx gesien wert en gheopenbaert.
Nijdich / hooverdich / oncuysch / boos inder aert,
Malcanderen quellen met wercken met monde,
Van sulcken gebreken is de werelt beswaert,
Breede en wijt bedriegelijc van gronde
En een speloncke des doots / ja duyvel en sonde. ⁸⁸⁵

Mengt vreucht met sorgen.

873 Edele gheesten: hiermede wordt het gedicht aan de Kamer waarvoor het geschreven is opgedragen; in plaats van Edele leze men wellicht Jonstighe, wegens het acrostichon (Johannes).

876 vitien, ondeugden.

878 die ... den arbeyt spaert: misschien een zinspeling op een devies? Mij is geen Kamer bekend die een spreuk als ‘spaart geen arbeid’ of iets derg. voerde.

879 den keest wilt smaken, vat de kern, de zin hiervan.

885 een speloncke des doots, zinspeling op een bijbelplaats?

10. noemer, G. noember.

39.aen en trect, G. aentrect.

89. kese, G. kase. - 102. buyten is hy groen, G. buyten groen. - 120. Machiel, G. Michiel.

123. op, G. om. - 128. metten, G. mettet. - 135. Huben, G. Huyben.

173. Huben, G. Huyben.

188. Peter, G. Pieter.

245. baet, G. dient. - 247. gaet, H. ghat.

278. Neerlanden, G. Neerlanders.

342. steene, G. steden. - 352. Ter eenre, G. Ten eersten.

366. seeude, G. secude. - 367. ter eenre, G. ten eersten. - 391. Ter eenre, G. Ten eersten.

407. Machiel, G. Michiel. - 408. Ter eenre, G. Ten eersten. - 419. Ter eenre, G. Ten eersten.

452. niet, G. niemant.

469. vuylenberch, G. uylenberch. - 473. soute, G. foute.

495. singmen, G. singhtmen.

675. corden, G. knorden.

701. knecht en, G. knechten.

711. niet, H. met. - 741. ander mans, G. haer mans.

* Er staat E.

805. ontfangt, G. ontfangh.

836. broers, G. broeders. - 837. hieranne, G. hier inne. - 853. dat, G. dattet; dehet, G. dedet. - 854. vierde, G. vier.

871. die, G. dit. - 880. wert, G. wert en.