Briefwisseling en aantekeningen. Deel 2

367
Y aan Willem Bentinck

[B.M., Eg. 1745]

Amsterdam, 23 juni 1748

Ik heb de eere gehad den 14e deeser op Aken aen U.H.Ed. te schrijve¹⁾ die ik hoop dat U.H.Ed. suld ontfange hebbe, alsoo niet

1) Deze brief is niet aanwezig.

[p. 53]

gaern had die brieff weg raekte.

Het is mij besonder aengenaem U.H.Ed. in Den Haag is, want ik heb er seer na verlangd, alsoo U.H.Ed. persoon daer hoog nodig is en ik bid mij met een woord te melde, off U.H.Ed. tot aenstaende vrijdag in Den Haag blijfft. Dan sal ik overkomen, alsoo U.H.Ed. noodsaekelijk te spreeken heb. Ik sal vrijdagmorgen om half tien in Den Haag sijn, off selfs donderdagavond, indien U.H.Ed. dat verlangd.

U.H.Ed. suld van de slegte historien te Leiden in Den Haag geinformeerd weese en te Haerlem daer men een resolutie genome heeft tegens de resolutie van de staeten en souverijne van de provintie, en daer de stad Haerlem selfs sessie heeft, en tegens S.Hs. bevele. En om het publicq te maeke laet men het in de courant stelle²⁾, een middel, daer men in andre steeden rustig is, om ook alles in de war te brengen.

Die van Haerlem hadde beeter gedaen van die resolutie bij haer Lazaris klapjes uijt te deelen.

Dit is de weg, dat de staete van Holland en S.H. de heele eerbied en ontsag verliesen en als 't canaille dat na haer sin heeft, sulle bij andre ook wel proberen nieuwe onlusten te maeke en dat de Prins niet te segge sal hebben, ding die ik immers voorsegt heb.

Dat komt omdat men te laff is en geen quaed gestrafft is off word, want het gemeen had vast verwagt, en ook andre brave luijdens, dat La Roque, Cromstron³⁾ en andre die sig qualijk gedrage hadde na de krijgswette soude gestraft sijn geworden publicq. Dan had men sig ontsaglijk gemaekt bij militaire en andre en nu word daerom gelachen, dat de Prins soo goed is en vragen wie sijn raedsluijdens sijn, dat de Prins quade raedsluijdens heeft enz. enz.

Ik bedroeff mij, als ik al de discoerse hoor en kan alles aen de pen niet vertrouwe. U.H.Ed. moet weete hier andre onder speelen, en het is niet alleen 't canaille, maer daer sijn andre oogmerken⁴⁾.

De Prins heeft veel vijande, en die vrienden schijnen, en ik heb het voor eenige weeken aen S.H. wel gesegt. Soo er geen promte straff is en dat men aenstonds en promt van dat canaille niet strafft met de dood, die men weet schuldig sijn geweest en waer men gestoole goed vind (men moet se bij nagt ligte en 's morgens moeten

2) Bentinck II, nr. 365.

3) Ibidem, nr. 364. Zowel in nr. 367 als in nr. 364 schrijft Y de naam van Cronstrom foutief.

4) Ibidem, nr. 364.

[p. 54]

se hangen), sulle anders de eene voor en de andre na plunderen en selfs de Prins en sijn vorstelijke familie sal niet seeker sijn nog U.H.Ed. selfs.

Maer men moet vooraff militie genoeg in Den Haag hebbe, waerop men staet kan maeke en soodra 't canaille eenige beweging maekt, maer ten eerste daerop vuuren, al vielen er heele hoope, daer is niet aen gelegen dat vee uijtgevaegd word. U.H.Ed. suld wel vernomen hebbe, dat De Witt⁵⁾ twee à drie mael doorgewandeld is door de Waegestraet door 't canaille doen se aen het huijs van de pagter Van Spijk doende waere. Soo word publicq verhaeld, en dat jammer is niet en koegel voor sijn kop heeft gekrege.

Soo een regeeringe van Haerlem behoorde bij Holland affgeset te worden en men behoorde andre aen te stellen en de belhamers van 't oproer bij nagt stil van haer bedde te laete ligte te Haerlem wel bekent en te Leide, en al soude men eenige regemente sende na Haerlem en dwinge de publicatie van de staete en van de Prins te respecteere en de pagte te betale, tot dat andre middele van redres uijtgevonde sijn.

Te Haerlem sijn het ook een partij slegte wevers geweest, ook Rooms volk en soo sal het in Den Haag en Leide ook wel sijn, en vreemdelinge.

De publicatie van Haerlem behoorde door beulshande verbrand te worde en de stad off burgers moete betalen de rest van de pagte, die men ten agtere is, want als er geen ontsag is en geen straff, wie sal in soo een land wille woonen? Ik soude een generael pardon laete afgaen en ontslaging van eed, mits een ijder persoon onder eede soude verklaren hoe veel geld en aan wie van de gecommitteerde raeden seederd tien à twintig jaere gegeve is en die knaepe⁶⁾ behoorde gestraft te worde, die schuldig bevonde worden.

Want daer word sterk van gesproken en men is seer verbitterd niets gestraffd word als onnosele dieverijen en altemets uijt armoede.

Hier is alles nog gerust, schoon veel drijgemente gedaen hebben, maer de meeste burger compagnien sijn berijd op te trekken en te vuuren, soodra se maer hostilitijte beginne en dat weeten se en daerom durve se niets onderneeme, want wij doen alle ons best om ons arbijdsvolk te beduijde de pagte noodsaekelijk sijn en princi-

5) Waarschijnlijk Cornelis de Witt, burgemeester van Dordrecht, een fel aanhanger van de statenpartij. Hetzelfde werd ook gezegd van zijn geestverwant François Teresteyn van Halewijn, pensionaris van Dordrecht. Zie Archives IV, I, p. 224.

6) De gecommitteerde raden, die geld hadden aangenomen.

[p. 55]

pael die van't gemael, turff en bieren, omdat alle vreemdelinge daerin dragen, selfs die passeeren, maer men kan andre projecte daervan maeke sonder eenige nieuwe belasting te maeke en het land veel meer geld daervan sal trekken.

Ik was weerom nevens eenige coopluijde en assuradeurs gedeputeerd na Den Haag te gaen, al waer ook die van Rotterdam morge sullen weesen, maer heb mij daervan geexcuseerd; oordeele nu geen tijd is en nog wat mogte uijtstelle, maer het is omdat de hertog van Nieuwcastel word verwagt van London. Sij sulle dingsdag⁷⁾ rontgaen, solliciteeren⁸⁾ en dat de Engelsche niet alleen geen satisfactie geven van al de genome scheepe off ladinge, maer nog continuere na de publicatie⁹⁾, dat de hostilitijte ophoude tegens de France, onse scheepe te mollesteeren en te plunderen en op te brenge, dat een grote verbittering geeft, en soo daer van geen satisfactie komt, nieuwe onluste kan veroorsaecken.

Ik geloof men hier de onrust onder 't gemeen verder sal kunne prevenieeren¹⁰⁾, indien men eenige sout en seep seele¹¹⁾, van coffij en thee, ook eenige wijnseele ophaald en die geringe luijdens niet laet betaele, want de pagters, tenminste eenige daervan, sijn inpertinent geweest en hebbe veel dinge verhoogt en selfs op de kamers seele gebragt, daer die mensche van te vooren niet betaeld hebbe, alsoo sij reets genoeg betale, want haele alles int klijn uijt de comenijen, waeronder sij de pagt betale, in de meerder prijs die sij betale, alsoo de comenijen getaxseerd staen off aen de pagters sooveel meer betale voor haer klijne vercoop.

Alle de burgersprevelegien moete hersteld worden en opnieuw gedrukt worde, want de regering heeft sig van alles meester gemaekt en de Prins moet de burgers in al de steede daerbij maintineeren, dan sulle se genoege neemen en trouw blijven. Nu sien sij in niets verandering, contrarie dat vreemde worde geavanceerd op recommandatie van persoone, die aen 't hoff sijn in dienst van

7) 25 juni.

8) Zij maakten hun bezwaren tegen de handelwijze der Engelsen aan verschillende regeringspersonen kenbaar, opdat die Newcastle nogmaals erop konden wijzen. Het resultaat was, dat Newcastle beloofde een in krachtige termen vervatte brief aan Bedford, de staatsecretaris van het zuiden, te zullen zenden. Zie Beer, p. 142, n. 22.

9) Van 7 juni. Ned. Jb. 1748, p. 448.

10) In het handschrift vormt de zin: ‘Ik geloof ...prevenieeren’ een op zichzelf staande alinea: ‘indien’ begint met een hoofdletter op een nieuwe regel.

11) Seele: cedulen.

[p. 56]

de Prins: die behoorde sig nergens meede te bemoeijen.

Men is te Haerlem ook seer quaed, de Prins de opperstalmeester Grovesteyn heeft gesonde om te vrage aen de burgers wat se pretendeere¹²⁾. Die, seggen se, is over de paerden gesteld en bijgevolgd, dat men haer dan voor beeste aengesien heeft.

In Haerlem hebben se eenen Perne vroedschap gemaekt¹³⁾ en al die bij de Prins gesolliciteerd hebben verbij gegaen, ook Van Sijpesteijn¹⁴⁾, die het toequam. Soo gaet het ook te Utrecht. Warendorff¹⁵⁾ heeft wel seven mael gesolliciteerd en met recommandatie van de eerste luijdens van Utrecht, ook aen de heer Fagel gerecommandeert, maer mij is gesegt, De Back soude geantwoord hebbe: ‘Ik soude U.Ed. niet raede om verder te solliciteeren, want de min van de jonge Prins solliciteerd voor een neeff van haer te Utrecht’. U.H.Ed. soude aen de heer Fagel off aen de gravin van Athlone¹⁶⁾ kunnen vraegen, die daervan wel iets weete.

Wat lieffde kunnen dan brave luijden voor de Prins hebbe en mensche daer niet op te segge is en die voor dese en altijd voor de Prins sijn geweest en nog getrouwe luijdens sijn, daer se sien moete om die manier mislopen en geen beloning te wagte is en daer se van te vooren, eer de Prins stadhouder was, evenwel in de regering hadde gekomen. Men siet vijanden van de Prins geavanceerd worden en niemand gestrafft is. Indien se mijn raed wilde volgen, ik soude nooyd meer solliciteeren aen het hoff en verlate liever 't land dan mij te exponeeren.

Ik hoop U.H.Ed. mij niet qualijk suld neemen, dat ik so klaer de waerheid heb durven schrijve, maer ik ben versekerd U.H.Ed. daervan geen quaed gebruijck suld maeken, van mijn goede intentie versekerd sijnde, en ik ben niet in staet om anders te seggen, als ik meen en wat de waerheid is, en ik versoeke deese ten leste te verbranden en versekerd te sijn dat ik altoos met alle opregtigheid en respect sal blijve.

12) Bentinck II, nr. 361.

13) Abraham Perne, verkozen in de plaats van J. Slicher, die 5 mei overleden was. Hij werd 6 oktober 1748, nadat de commissarissen van de Prins de oude regering hadden afgezet, niet herbenoemd. Ned. Jb. 1748, p.447, 919.

14) Dit zal zijn Cornelis Ascanius van Sijpestein, die in oktober lid van de vroedschap werd. Ned. Jb. 1748, p. 919.

15) Waarschijnlijk Everard van Wachendorf, substituut-griffier van het hof van Utrecht. Ned. Jb. 1747, p. 958.

16) Waarschijnlijk de schoondochter van Frederik Christiaan van Ginkel van Reede, graaf van Athlone en Henriëtte van Nassau-Zuylestein.

[p. 57]

P.S. Van Parijs word mij voor positieff gemeld Spanje in de preliminaires sal accederen¹⁷⁾. De publicatie van Haerlem behoorde nevens de Haerlemmer Courant door beulshande verbrand te worden.

17) Zie Bentinck II, nr. 364.