Gedichten. Deel 3

(1905)–Nicolaas Beets– rechtenstatus



[pagina 303]
Welkomstgroet aan de leden van het provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen in hunne algemeene vergadering. Het lid des Bestuurs van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, aan hetwelk de eer te beurt valt de eenmaal 's jaars te houden Algemeene Vergadering als Voorzitter te mogen leiden, ziet zich daarbij de taak beschoren, de vergadering met eene redevoering te openen, waarbij de opzettelijke behandeling van een of ander wetenschappelijk onderwerp aan de eerbiedige herdenking der in den loop des jaars ontvallene leden en aan de noodige vermelding der verdere lotgevallen des Genootschaps, gedurende dat tijdsbestek, voorafgaat. Dit was met mij het geval, den 26^sten Juni van het jaar 1867. Op dienzelfden dag, zou door de Studenten der Utrechtsche Hoogeschool het 46^ste lustrum van haar bestaan, met het houden van een gecostumeerden optocht, gevierd worden, een feest dat het vorige jaar had moeten plaats hebben, maar wegens de, vooral in de academie-stad, sterk heerschende cholera was uitgesteld. Dit samentreffen en de gewichtige tijdsomstandigheden van het vorige jaar (dat regenjaar!), toen de oorlog in Duitschland gevoerd en de ongehoorde voorspoed van het Pruisische naaldgeweer, aan velen hadden toegeschenen tot een algemeenen oorlog aanleiding te zullen geven, waarvan Nederland, door de ‘Luxemburgsche questie’, in de eerste plaats, een onvermijdelijk slachtoffer zou zijn, schenen mij vrijheid te geven, eenigszins van den gewonen vorm af te wijken, en mijne medeleden, in plaats van hunne aandacht voor eene verhandeling in proza te vergen, met een Welkomstgroet in verzen te ontvangen, welke eerst op dringend verzoek afzonderlijk uitgegeven, daarna in het jaarverslag des genootschaps opgenomen, ook hier volledigheidshalve niet achterwege blijft. Dat de gecostumeerde optocht met zijn dichterlijk historisch onderwerp: de Intocht van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgondië, in het jaar hunner echtverbintenis, 1477, in dezen Welkomstgroet een belangrijke plaats besloeg, was in den bezinger der Leidsche Maskerade van 1835 te begrijpen en te vergeven.
[pagina 304]
Zijt mij gegroet, gij Vaderlandsche Mannen, Die wetenschap en kunst uw gaven wijdt, Op elk gebied de neevlen wenscht te bannen, Die fakkels op den weg der waarheid zijt, Apollo's boog zoo krachtig weet te spannen, En wederom te ontspannen op zijn tijd! Uit elken oord van 't Nederlandsch geweste, Zijt mij gegroet in Utrechts oude veste! De zomer stort zijn vollen horen uit, Waar ‘Rijn en Vecht langs boomgaard en priëelen, En heerensloten vloeit.’Ga naar voetnoot1) Een geurig kruid, Een blij gebloemt lacht vriendlijk op zijn stelen. De zegen, dien de korenaar besluit, Buigt in den halm, waarmeê de windjes spelen. De tortel vliegt van d'een tot d'andren boom; En de uier van de koeien zwelt van room. Wat baatte 't, zoo een vijand ons belaagde, Een nabuur, tuk op roof, de grenzen schond, Een hongerig soldaat de boeren plaagde, Zijn stampend ros in 't rijpend graanveld zond, Zijn sabel door den hals van 't zuiglam jaagde?.,,. Maar neen! de lieve vrede lacht in 't rond, En Tityr, in zijn beukenschaûw gelegen, Zingt: ‘Melibé! God schonk ons dezen zegen!’ Hoe anders was die zomer, die verdween, Neen, wegspoelde in een reeks van regenvlagen! De wraakfiool der strenge goden scheen Zich uit te storten in een vloed van plagen. Dood en verderf spookte aaklig om ons heen. 't Was jammer en ellende wat wij zagen, En vorstentwist en krijgsrumoer en moord En doodslag wat door de ooren werd gehoord. Rampzalig jaar, dat nog ons 't hart doet bloeden! - Heel Duitschland stond in vlammen; als in de eeuw Toen Wallenstein's en Tilly's legers woedden, Gustaaf Adolf hervoorttrad uit zijn sneeuw Om Maagdenburg door Leipzig te vergoeden, En omging, brulde, en sneuvelde als een leeuw, Of in dien later tijd, toen hij regeerde, Die molens spaarde en landen annexeerdeGa naar voetnoot2).
[pagina 305]
Een broederkrijg van 't Noorden tegen 't Zuid, Niet in de nieuwe wereldGa naar voetnoot1), maar in de oude, Niet oud genoeg om wijs te zijn, hoe luid De ervaring haar heur lessen ook ontvouwde, En hoeveel jammren dit rampzalig kruit En lood haar sinds zijn helsche vinding brouwde! Goddank! schoon vreeslijk, kort slechts stroomde 't bloed; De naaldlont doet haar gruwzaam werk met spoed. Toch vroegen zich de volkren af met vreezen: ‘Zal 't wapenstilstand zijn of waarlijk vreê?’ Nog oorlogzwanger scheen het zwerk te wezen, Schoon licht van beter hoop het splijten deê. Schoon op het veld van Mars de bogen rezen Eens VredetempelsGa naar voetnoot2). 't werd mistrouwd; nieuw wee Aan de aard voorspeld, zoo ras de lente keerde, Daar Pruisen meer, en Frankrijk wraak begeerde, ‘Klein Nederland! wat zal uw noodlot zijn? Begeerbre prooi voor een der Adelaren, Elkanderen ter weerzij van den Rijn Met de oogen reeds verslindende. Laat varen Den roem van uw zelfstandigheid, uw schijn Van weerbaarheid! Zoo snel kunt gij de baren Der zee niet dagen over beemd en veld, Of overmacht heeft u de wet gesteld.’ Zoo sprak de vrees; zoo kreeg zij moed te spreken, Als Luxemburg het ooft van Eris scheen. De harten der kleinmoedigen bezweken; Maar Neerlands fiere jonglingschap sprak: ‘Neen! Wij staan gereed ons recht, en de eer te wreken Op ieder die ons aanrandt, een voor een!’ Het Sticht ging voor; maar aller hart ontbrandde, En als een vuur liep. 't wachtwoord door den lande. Aan dezen trek herkent een kloek geslacht Zijn nakroost, en de dappre man zijn zonen. Een traan verschijnt in 't moederoog, maar 't lacht De helden toe, en schaamt zich zorg te toonen. 't Jaar Dertien en 't jaar Dertig wordt herdacht; Straks reiken hun de teedersten der schoonen Het vaandel toe, gewrocht door eigen hand -Ga naar voetnoot3) O Scherpe spoorslag! heilig onderpand!
[pagina 306]
Maar hij, die 't hart van koningen en heeren, Naar Zijnen wil, als waterbeken leidt, Deed hun den vreê, niets dan den vreê, begeeren, En laat ons onze rust en veiligheid. - Neen! vraagt niet voor hoe lang! Laat God regeeren! Smaakt dankbaar 't goede, u door zijn hand bereid! Weest wijs, en laat geen zorg uw vreugd verwoesten, Maar ook het zwaard, schoon 't rusten mag, niet roesten. Hoe rustig praalt, in vollen hoogtijdsdos, Ons Utrecht, om het feest dier School te vieren, Die haar groot sieraad uitmaakt en haar trots! De klokken luien en de vlaggen zwieren; Zij plunderde den rozengaard en 't bosch, Om straat en gracht op 't luisterrijkst te sieren; En vroolijk geeft in haar een kloeke jeugd Zich over aan haar uitgestelde vreugd. Weest jong met haar en deelt in haar genoegen, Gij mannen, die der wijsheid tabberd plooit! Zich naar den toon der gulle vreugd te voegen, Misduidde zij in hare priesters nooit. Waar zorg en vlijt de diepste rimpels ploegen Op 't voorhoofd en de tijd zijn zilver strooit, Misstaat geen zachte glimlach, die goedaardig Haar spelen toejuicht, maar is harer waardig. Gij zult Maximiljaan - d' Aartshertog niet, Wien m'opdrong om eens keizers rol te spelen, En aan zichzelv' laaghartig overliet Om straks in Iturbide's lot te deelen;Ga naar voetnoot1) Maar dien, die op ons Nederlandsch gebied Veel eers genoot, veel leeds vond, veel krakeelen Te slechten had, doch stierf in vollen vreê, En toen voor 't eerst zijn volken schreien deêGa naar voetnoot2); Dien Hertog, eerlang Graaf van Holland, Koning, Straks Keizer van het Heilge Roomsche Rijk, Die Amsterdam. haar diensten ter belooning, De kroon, die op haar wapen staat te prijk, Geschonken heeft; dien zult ge in schijnvertooning Aanschouwen, daar dat Brugge plechtiglijk Hem inhaalt, dat hem nu wel hoog zal eeren, Maar later bij een kruidenier logeerenGa naar voetnoot3).
[pagina 307]
Des Stouten schoone dochter, hoog begeerd Door velen, en beloofd aan meer dan eenen, Heeft met haar keuze en liefde hem vereerd; Dies is er vreugde in 't keizerlijke Weenen En gramschap aan de Seine, die haast leert Haar trots te buigen, als, in 't veld verschenen, Deze arm de heerschzucht straft, die voor een kind Zoo dier een hand begeerd had en bezind.Ga naar voetnoot1) Hoe lieflijk is de Roos weer opgeloken, Door zoo veel leeds, door zoo veel zorgs gedrukt, Door wreede hand haast van haar steel gebroken, En voor de borst eens woestaards afgeplukt! God heeft voor 't minst het dierbaarst recht gewroken Der Weeze van Bourgondië! Mislukt Is 't echtplan, daar geheel haar hart voor beefde. Als Gelre 't hoofd voor Doornik stiet en sneefde.Ga naar voetnoot2) Hij is haar beter waard, dees jonge Vorst,Ga naar voetnoot3) Schoon, welgemaakt, welsprekend, edelaardig, Met ridderlijke deugden in de borst, Door min voor 't schoone en reine zeên lofwaardig, Niet blakend van een ijdlen gloriedorst, Maar, trouw en goed, voor 't recht en de eer strijdvaardig; Dies heeft zij 't eens haar afgedrongen pand Blijmoedig ingewisseld voor haar hand.Ga naar voetnoot4) Aanschouw haar in haar schoonheid; aangebeden Van dien gemaal; dat schittrend oog, dien blos Van liefde en jeugd, waarmee zij hem haar steden En staten toont en rondvoert, blijde en trotsch! Wat kloekheid bij zoo veel bevalligheden! Hoe moedig stiert en tergt zij 't vurig ros, En schroomt niet, waar het schrikt van drukte en leven... - Pas op, Vorstin! een paard zal u doen sneven!Ga naar voetnoot5) Ach! kort slechts duurt de huwlijksvreugde; lang, Lang zal de rouw des trouwen echtvriends duren. Wat is 't geluk? Helaas! Een overgang.
[pagina 308]
De blijdste bloemen bloeien weinige uren. Het slot van 't vreugdelied is treurgezang. Wel hem, die wijsheid uit verdriet kan puren! Die taak is de uwe, o Vorst! Waardeer uw ga! Al uw geluk stort in haar graf haar naGa naar voetnoot1). Hoe vroolijk zweven thans haar de banieren, In schoone, maar bedrieglijke eendracht, voor Van 't zestal staten, door de hand te stieren Van dien zij tot haar heer en voogd verkoor! Wat wijsheid eischt de macht! wat kunst! Nu vieren Dan teuglen; hier den breidel, dáár de spoor! Blondlokkig jongling, zult gij 't altijd raden? Het paard nooit steigren, en zijn ruiter schaden? Vraag 't aan de weduw van Bourgonje, vraag 't Der zuster van dien Yorck, wien Warwick kroonde En weer ontkroondeGa naar voetnoot2); of, zoo 't haar niet mishaagt, Vraag 't haar, wie elk. reeds nu, de tanden toonde; Aan wier gezag 't Groot Privilegie knaagtGa naar voetnoot3); Wier raadsliên geen verbolgen grauw verschoonde; Wier rouwkleed, wier ontsnoerde vlecht, gebeên En tranen krachtloos bleken op 't gemeenGa naar voetnoot4). O Tijden! Strijd van staten tegen staten Niet slechts, maar ook van steden tegen steên! Van magistraten tegen magistraten, Verwarringen, beroerten, spoorloosheên! Partijen, die elkander erflijk haten; Nu 't krijgsvolk, straks 't gepeupel op de been; Hier 't beulszwaard, daar de dolk van moordenaren... Zegt niet dat de oude dagen beter waren. Toch ziet gij gaarn het leven en de kracht Dier woelige eeuw voorbijgaan voor uw oogen; Die burgers vol van toren, gloed en kracht, Die vorsten kampende om betwist vermogen;
[pagina 309]
Die ridderwereld in haar laatste pracht; Dat worstlen, dringen, drijven, werken, pogen - Dat gisten van een tijd, wiens maatschappij Zich omzet tot een andre, 't zij hoe 't zij! Wel, laat dan deze Maximilianen, Maria's, Margaretha's, heel dien stoet Van Eedlen, nu vereenigd om hun vanen, Bourgonjers, Belgen. Duitschers hoog van moed, Dees Guliks, Cleve's, Nassaus, Bergs, Irlanen, Met Kerkprelaten van het vorstlijkst bloed, Maar ook dees Schepens, Poorters, Gilde-deken En Kamerist tot uw verbeelding spreken! Ja, ook die Kameristen! wier ‘Fontein’Ga naar voetnoot1) Te Brugge springt, om Vlaandren te verrukken Met sinnespel, ballade, referein, Kluit, batement, en andre meesterstukken, Voor 't grootste deel Bourgondisch, voor een klein De taal van 't land, al vloekt het vreemde jukken! ‘Provinciaal westvlaamsch genootschap,’ dat Mij tot mijn tekst terugvoert, dien 'k vergat. Mijn tekst, mijn taak! Ik moest u welkom heeten, Uw raadslag leiden in dees stille zaal, De hoofden van wie wij verwinnaars weten Bekronen met het wachtend eermetaal; Vergeeft, kon ik 't een oogenblik vergeten, Mijn broederen, vergeeft het deze maal! Waar zeekre dingen zeekre snaren raken, Daar schijnen de oude tonen weer te ontwaken. Zwijgt, oude tonen, zwijgt! 't Verleden heeft Zijn recht, maar heilige eischen heeft het heden. Hij leeft in 't heden, die in waarheid leeft En in de toekomst leven zal met reden. Wat ooit verbeelding of herinring geeft, De werklijkheid stelt slechts het hart tevreden. De taak van heden moet vandaag verricht; En daar is niets verheevner dan de plicht. Gij weet het. Om geen dichterlijke droomen, Geen spelen van de jeugd in momgewaad, Geen feestlijkheden zijt gij hier gekomen, Maar werklijkheid en leven, raad en daad. Wordt nog van 't een en 't andre iets meegenomen.
[pagina 310]
En ook de disch der vriendschap niet versmaad: De dienst der wetenschap is uw verlangen, En tot den dichter spreekt gij: ‘Staak uw zangen!’ Laat hem nog slechts zoo menig dierbaar hoofd, Als wederom ten grave zonk, beschreien! U 't eerst, die wat gij dáár reeds hadt beloofd Gehouden hebt, mijn tijdgenoot te Leien, Tromp! aan de Friesche Themis wreed ontroofd!Ga naar voetnoot1) En u Verdam! ontvallen aan de reien Van Neerlands Archimedessen! Uw stem Heeft Huygens' eer gewroken; leef met hem!Ga naar voetnoot2) - Paulownia Imperialis tooide Haar kroon met paarsch gebloemte in Neerlands hof; Indien voor 't eerst, voor u voor 't laatst, en strooide Haar blaadren op uw graf, met onzen lof, Japansche Siebold!Ga naar voetnoot3) - Ach, hoe somber plooide Zich veler voorhoofd. als uw doodsmaar trof, Pareau!Ga naar voetnoot4) Gij de eer van Gruno's godgeleerden, Wien tot uw dood verknochte volgers eerden. - Moest eindlijk, Wijnbeek! ons zoo lang gespaard, En dierbaar aan zoo velen als beseffen Wat gij der School, en 't Land door deze, waart, De dood uw eerbiedwaarden schedel treffen?Ga naar voetnoot5) - Kon kennis van al de artsenij der aard Geen LuberGa naar voetnoot6) aan 't gemeene lot ontheffen? - Ontvielt ge ons Brunsveld, kenner van onze Oost!Ga naar voetnoot7) - En Rappard!Ga naar voetnoot8) - maar wiens Broeder ons nog troostGa naar voetnoot9).
[pagina 311]
Uw tijd was daar. - Ook de uwe! In weinig dagen Verslond verborgen gif uw levenskracht, Claas Mulder!Ga naar voetnoot1) - Reeds was 't eermetaal geslagen, Door dankbre liefde u vroolijk toegebracht, Daar werd uw dierbaar lijk naar 't graf gedragen, Lafaille!Ga naar voetnoot2) Ruste uw beider assche zacht! Met Zimmerman's, wiens dood het Weeshuis klagen En jamm'ren doet met al wat braafheid acht:Ga naar voetnoot3) Moge aller naam in aller werken leven, Hun roem aan veler vlijt den spoorslag geven! Wij leven nog, mijn Broedren! Voor hoe lang Of kort, weet Hij, die alle levensdraden In handen heeft, en al de hulde ontvang' Van 't geen wij goeds vermogen of beraden En daar wij lof voor oogsten, lof of dank! Geslachten wisslen als in 't woud de bladen. Zij, daar ons blad nog groen is, gave en tijd Aan de eer van God en menschlijk heil gewijd! Brengt leliën en uitvaartgaven Met volle handen aan! Strooit purpren rozen op de graven En frissche lauwerblaân! 't Is zoet die hulde aan hen te schenken, Zij 't ook vermengd met pijn, Die velen hunner doen gedenken, Dewijl zij 't waardig zijn. Maar ook de les, die 't graf doet hooren, Waar allen henen gaan, Ga voor geen manlijk hart verloren, En worde wèl verstaan! ‘Gedenkt te sterven!’ ruischt langs zerken En zoden ons in 't oor: ‘Gedenkt te leven en te werken!’ Klinkt daar met nadruk door. Niet noodig is het dat wij leven, Maar dat wij werken,’ riep
[pagina 312]
Een koning uit, door 't vuur gedreven, Dat nimmer in hem sliepGa naar voetnoot1). Een werkloos leven wordt tot zonde; 't Is ballast, hoe men 't kleur. Onze is de spreuk van Aldegonde: ‘repos ailleurs!’	voetnoot1) Zle Vondel, op de Afbeelding van Utrecht door Zachtleven. voetnoot2) De Meunier de Sans-Souci is (dank zij het talent van Andrieux) zoo bekend als Frederik de Groote zelf. voetnoot1) Als van 1861 tot 1865. voetnoot2) Het gebouw der Algemeene Tentoonstelling te Parijs. voetnoot3) Te Utrecht den 2 April 1867, aan het Weerbaarheids-Corps door de Studenten evormd. voetnoot1) Maximillaan van Oostenrijk. Metterdaad vernam men, kort na het uitspreken dezer regelen, dat ook deze kortstondige Keizer van Mexico, in deze zelfde maand, op het vonnis van een krijgsraad was doodgeschoten. voetnoot2) Sola morte suis gravis. Scriverius. voetnoot3) Nog wijst men het winkelhuisje, op den hoek van de markt, waar zij hem in de beroeringen van 1488 gevangen zetten. voetnoot1) Lodewijk XI had haar willen dwingen hare hand te geven aan den, nog maar achtjarigen, Dauphin. voetnoot2) De befaamde Adolf, Hertog van Gelre, wiens pretentie door die van Gent krachtig gesteund werd en die, om haar te believen, een oorlog tegen Frankrijk ondernam, sneuvelde voor Doornik. Nu steunden de Gentenaars Maximiliaan. voetnoot3) Toen negentien jaar oud. Maria was eenentwintig. voetnoot4) Den diamant, dien zij vroeger, op last haars vaders, aan Maximiliaan gezonden had. voetnoot5) Binnen vijf jaar (Maart 1482), te Brugge, in welks omtrek zij. op de jacht zijnde, achterover van 't paard viel en aan de gevolgen overleed. voetnoot1) Met de dood van sijn Vrouwe veranderde oock sijn voorspoedt. Cuspinianus bij Scriverius. voetnoot2) Margaretha van York, weduwe van Karel den Stoute, tweede moeder van Maria, was de zuster van Eduard IV, in 1461, door hulp van den zoogen. koning-maker, Warwick, Koning van Engeland; in 1474 door dezen verjaagd. voetnoot3) Waarbij zonder goedvinden der Staten, de Vorstin geen huwelijk mocht sluiten, geen krijg voeren, enz. voetnoot4) De gruwelen te Gent, waarbij ‘twee raadslieden van de Hertogin, Imbercourt en Hugonet, onschuldige slachtoffers van het woedend gepeupel werden, wier redding Maria, met loshangend hair en in rouwgewaad op de markt gekomen, vruchteloos door tranen en gebeden beproefde.’ (Gr. v. Pr.) waren nog versch in 't geheugen. voetnoot1) Naam en zinnebeeld eener vermaarde Vlaamsche Rederijkerskamer. voetnoot1) J.W. Tromp, Advocaat en Rijksadvocaat te Leeuwarden. voetnoot2) J.G. Verdam, Hoogleeraar in de Wiskunde te Leiden. Hij handhaafde de prioriteit van Christiaan Huygens boven Burgemeester Hudde, ten aanzien van de analytische opheldering van den regel van Cardanus voor de oplossing der 3de machts-vergelijkingen. voetnoot3) F. von Siebold, natuuronderzoeker en bijeenbrenger van het Japansch Museum te Leiden. Onder anderen bracht hij uit Japan een boom in Europa, dien hij, naar Anna Paulowna, Groot-Vorstin van Rusland en Prinses van Oranje, den naam gaf van Pauwlownia Imperialis. Juist in zijn sterfjaar hadden de dagbladen met veel ophef, als een zeldzaamheid, vermeld, dat de boom in onderscheidene hoven in de open lucht bloeide. voetnoot4) L.G. Pareau, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid te Groningen. voetnoot5) Mr. H. Wijnbeek, vele jaren Inspecteur der Latijnsche scholen en van het Middelbaar en Lager Onderwijs. voetnoot6) H.W. Luber, Med.-Dr. te Amsterdam. voetnoot7) Mr. P. Brunsveid van Hulten, oud Proc. Gen. bij het H. Gerechtshof in Ned. Indie. voetnoot8) F.A. Ridder van Rappard, oud Direct. Gen. van Oorlog. voetnoot9) Mr. A.G.A. van Rappard, gewezen Minister van Binnenlandsche Zaken; honorair lid van het Bestuur van het Pr. Utr. Gen. voetnoot1) Claas Mulder, Em. Hoogl. in de Natuurlijke Geschiedenis te Groningen. Hij overleed ten gevolge van het onwetend eten van vleesch, afkomstig van een aan miltvuur gestorven rund. voetnoot2) J. Baart de la Faille, Em. Hoogleeraar in de Geneeskunde te Groningen. Zijn vrienden en vereerders hadden juist een gouden medaille met zijn beeltenis laten slaan, ter gelegenheid van zijn jubeljaar als Doctor in de Geneeskunde. voetnoot3) J. Decker Zimmerman, Em. Predikant der Luth. Gem. te Utrecht, indertijd zeer werkzaam tot oprichting, en nog kort voor zijn dood tot instandhouding van het Weeshuis dier Gemeente. voetnoot1) Frederik de Groote, in een brief aan Voltaire, 17 Sept. 1776, en derhalve op 64 jarigen leeftijd.

Vorige Volgende

Welkomstgroet aan de leden van het provinciaal Utrechtsch genootschap van kunsten en wetenschappen in hunne algemeene vergadering.