Gevoel en leven

(1869)–Jan van Beers– rechtenstatus



[pagina 1]
Begga.
[pagina 3]
Begga Een gedicht uit het Vlaamsche volkslevenaant. I Vóor zijn kribbeken, heeft Klein-Broêrken zijn avondgebeêken Knielend gezeid; de Lievrouw en het kindeken Jezus, dat altijd Met zoo'n vriendlijken lach van de schouw hem de handekens toesteekt, Nog eens gekust; - en dan heeft Begga den poezelen blozaard Onder de koestrende sprei zacht nedergevlijd op de varen. Roerloos vielen alreede, op den flauw-wegdrijvenden appel, De oogleêu dicht; en, een wijl nog over den slaper gebogen,
[pagina 4]
aant. Slaat de bezorgde zijn diep en zijzacht ademen gade, Zoent hem, moederlijk teêr, op 't voorhoofd, geeft hem een kruisken, En schuift, zonder een ring te doen krassen op de ijzeren gaerde, Over haar lievling de wit- en blauw-gedamde gordijn dicht. En thans, eer ze de taak herneemt, waarbij ze geboeid zat Sedert te morgend, nog even een luchtje geschept aan het venster! Nog zijn dagelijksch nat aan heur hofken gegeven! - Heur hofken! Een maandroosjen, een koppel geraniums en violieren, Weêrszij van spaansch kers en rankende winden omslingerd; - Dan, nog een blik in de straat, om voorts, God weet in wat droomen Henen te dwalen; tot ginds, ver over de schouwen en daken,
[pagina 5]
't Laatste geglim van de zon wegflauwt in 't grauwende Westen. En zich 't versombrend azuur met star bij starre besprenkelt. Maar, wat gewoel, daar beneên in de straat? - Oh ja! het is heden Kermismaandag! - Zie! als zwermende bieën, krioelen Troepen van kinderen, zingende en springende heen ende weder. Fakkels en lichtballons van alle koleuren doorfladdren 't Schaatrend gewriemel; alom is 't gesis en geknal van fuzeën; Wierookpottekens vullen de straat met geurige wolken; 't Is als groeiden er plots, uit den grond, vóor iedere woning, Perken van licht, waar knapen en meiden, bij 't luide geschal van: ‘Ei, 't was inne den Mei!’ rond hupplen in zwirlende reien.
[pagina 6]
aant. En, waarom toch zweeft op uw lippen zoo treurig een glimlach, Begga! terwijl uw blik dit schouwspel droomende gâslaat? Ziet gij uw kindsheid daar herleven, uw zonnige kindsheid, Zoo afstekend, eilaas! bij het ijskoud, donkere heden?... En, - als soms daar beneên, langshenen de huizen, een paarken, Dicht aan elkander gedrukt, en verdiept in zalig gefluister, Traag voorbijsluipt; als soms 't windje, dat speelt in uw lokken, Van de muziek, waar ginds in de verte de jonkheid bij huppelt, U van tijd tot tijd, als spottende, een walm naar het hoofd smijt; Zeg, wat gaat er dan om in uw harte? - Maar plotselings, sluit zij 't Vensterken dicht, ontsteekt op tafel de koperen tootlamp,
[pagina 7]
aant. Zet, met haar kantkussen, zich neêr, waar de lichtstreep 't helderst Door de ordinaalflesch straalt, en slingert de vliegende boutjes Rammlend en raatlend dooreen, of onzichtbare handen haar hielpen. Ook, wat kan haar de Kermis toch schelen? Wat geeft ze om de vreugde, Die er een ander bij smaakt? Heeft niet, sinds vader in 't graf leit, Haar stiefmoeder der arme geleerd, zich te spenen van alles Wat voor jeugdige harten genot heet? - Heden geleidde Die hardvochtige weêr hare eigene dochter, Coleta, Buiten naar 't bal, wijl hier, tot diep in den nacht, de verstootling Zich stram werkt bij de taak, die heur nog voor d' avond gesteld werd.
[pagina 8]
En, zoo gaarne nogtans zag Begga van al die vermaken Zich voor haar zuster beroofd; zij wilde zoo gaarne in de woning, Waar ze de lievlinge was voorheen, niet meer zijn dan de dienstmeid Van al de anderen, kreeg ze tot loon somtijds maar wat liefde! Maar wat liefde!.... O bleeke, in duister en kilte verschopte Bloeme! zoo van die zon alleen éen straaltjen u toeloeg, Wat zoudt ge onverwachts in glans uitschittren! wat balsems Rond u wasemen! Wat zoudt ge al die schatten van teêrheid, Reeds zoo lang in uw ziele verkropt, uitstorten in 't harte Van wie eindelijk u met wat liefde op uw baan te gemoet trad! Welk een hemel ontsloot zich daar op eens in uw binnenst, Mocht gij 't beleven, dat zij, wie vader u hiet met den naam van
[pagina 9]
Moeder te noemen, u toch eens wezentlijk werd tot een moeder! Maar, - 't zal haar altoos zoo bloedig gedenken: - heur vader Lag in zijn doodstrijd; zij, met haar zuster Coleta, zij knielden Beiden aan 't bed, luid-nokkend en de ijslijke stonde verbeidend. En daar zocht zijne hand nog eens naar de hare; daar hief hij Tot zijne gade nog eens zijne oogen, en: ‘Arreme Begga!’ Snakte hij, ‘vrouw, wees haar altoos....’ maar de doodskramp brak hem 't Woord in de keel; hij rekte zich uit, - en Begga was weeze.... 't Scheen of de aarde met hem haar wegzonk onder de voeten.... Zonder bewustzijn droeg men ze buiten. En, toen ze daar weder
[pagina 10]
Bijkwam, smeekte haar mond, - o God, zoo smartelijk siddrend! - Om eenen enkelen kus van de lippen der moeder; - maar stokstijf Stond des gestorvenen vrouw aan heur zijde, en zag haar in de oogen Met eenen blik zoo vreemd, zoo hard, dat Begga ineenkromp, Alsof straalde die blik haar plotselings gif in het harte. En zoo dikwijls nadien de verweesde, met angstige hope, Op dorst zien naar die vrouw, zoo dikwijls ontmoette zij d' eigen Zieldoorvlijmenden blik, die haar de eigenste huivering aanjoeg. Liefdrijk zwijgen en dulden, zoo waande ze lang, zou allengskens Wel om 't moederlijk harte die ijskorst weten te ontdooien.
[pagina 11]
Ach! hoe ijverig toog zij iederen dag aan den arbeid, Die haar, telkens verzwaard, met knorren en schimpen geboôn werd! Hoe vaak wrong ze den krop van smart, die haar in de keel zwol, Zwijgend naar 't harte terug, zelfs dan, als de on vrouwlijke vrouw haar 't Onuitvoerbre gebood, alleen opdat zich het weerloos Lam zou verweren, en dus weêr stof tot foltering geven. Hoe vaak lag ze tot t' halve den nacht op 't slapeloos leger, Dubbend en denkend of ze ook der geduchte, des anderen morgends, Soms niet gansch onverwacht een bijzonder genoegen kon schenken. En dan eindelijk, dacht ze 't gevonden, hoe bad ze den hemel, Dat hij voor ditmaal toch haar pogen zou zeegnen; hoe grees zij Dan hare peuluw nat van tranen der hope, en droomde,
[pagina 12]
Droomde, och arme! dat over haar wezen het wezen van moeder Neêrboog, en - haar kuste; en dat in dien kus er de hardheid Zacht op versmolt in den lach, waar vader haar placht meê te omhelzen! Doch, als 't liefdrijk plan dan 's ochtends in stilte volvoerd was, - Wat ze met angstig gemoed naar slechts éen hartelijk woordje Trachtte, - dit woord kwam nooit, maar in plaats, ja! dikwijls een bitse Snauw, omdat - zoo 't hiet - al zulk schijnheilig geflikflooi Enkel het moederlijk hart wou stelen ten koste van andren. En thans hoopt ze niet meer. Zij weet thans, dat haar die vrouwe Haat, stiefmoederlijk haat. En dien haat, zij voelt hem onzichtbaar,
[pagina 13]
Zelfs waar ze alleen is, haar omzweven; en groeien, en groeien, Tot hij haar leven in 't einde, als de gier zijne prooi, zal verslinden. Nog had ze echter haar zuster. - Zij schilden maar pas drie jaren; En zij beminden elkaâr, als sproten ze uit de eigenste moeder. Kinderen, sliepen ze steeds in d' arm van elkander; zij deelden Trouw haar schuldeloos zoet en zuur, hare traantjes en lachjes, Ja, tot zelfs hare pop, die ze beurtelings reedden en kleedden. En, toen later Coleta vernam dat de eigenste borst niet Beiden gezoogd had, droeg ze toch Begga 't eigenste hart toe, Wat hare moeder het ook van het stiefkind poogde te ontvreemden. Ach! zoo vaak, waar de wees, wegsmeltend in tranen, den hemel
[pagina 14]
Smeekte om toch een einde aan heur lijden te stellen, verscheen daar Hare Coleta op eens, die heimelijk troostende woorden Bracht, en de arme vertrapte zoo zacht opbeurde, dat ze uitriep: ‘Dank, o Heere, gij liet mij toch nog 't harte dier zuster!’ En waarom is thans, sinds eenige weken, die liefde Dus in koelheid verkeerd? Waarom in die oogen, te voren Altijd stralend van de innigste teêrheid, iederen morgend Thans iets meer van dien blik, waar moeder heur harte zoo ijskoud Meê doorvlijmt? waarom.... Maar wat toch, Begga, verstijft u Plotslings de vingeren, dat heel 't leger der klapprende boutjes Lam valt, en blijft liggen op 't kussen? Wat turen uwe oogen
[pagina 15]
Zoo, door 't donker, naar 't huis van den Kuiper? - Och neen! het gewone Nachtlicht brandt nog niet in de kamer van Frans; het is 't maantje, Dat op zijn vensterken glimt; want, - ziet ge! - 't is Kermis! en jongens Flink zooals Frans, zijn steeds bij der hand waar vroolijk gedanst wordt. Vast nog buiten op 't bal!.... Wie weet in wat poezelen arm hij Omzwiert! wie, of niet, op de eigenste stonde, dat gij hier Zit en mijmert aan hem, Coleta's oogen zich liefdrijk Spiegelen in zijne oogen.... wie weet.... Maar, hemel! wat vreeslijk Licht gaat Begga daar op! Coleta, - draagt die zijn beeltnis Ook aanbiddend misschien, als een heiligdom, in haar binnenst? Heeft die 't heimlijkst geheim heurs harten bespied op haar wezen, En....? Want ja! als Frans, daar beneên in de straat, aan het kuipen,
[pagina 16]
aant. Luid en lustig zijn lied rondschateren doet, wijl zijn dissel, Kloppende, kloppende steeds in de maat, neêrbonst op de tonne, Dan staan dikwijls op eens heure handen in 't rusteloos slingren Stil, - en keer op keer betrapt zij zichzelve, die volle Krachtige basstem met eenen traan in de oogen beluistrend. Of, als de kroeskop, dwars door den rook en de knappende gensters, Die uit den dreunenden buik der tonne opwalmen, omhoog blikt, En haar gansch onverwacht toelacht met zijn glinstrende tanden, Dan wordt ze beurtelings bleek en rood, en ze duizelt, alsof haar, Met dien betoovrenden lach, een straal uit den hemel in 't hart gleed. Frans! - o, 't werd daarna heur zoo dikwijls verteld door heur vader,
[pagina 17]
aant. Hoe ze, nog zonder bewoud van loopen, elkander op straat reeds Tegenkropen; en hoe elk hunner, als de eenzame dakmusch, Treurde, wen de andere hem ontbrak. Zoo levendig staat het Haar nog immer voor oogen, hoe dikwijls hij, uit den winkel, Plots op heur angstig geroep toeschietend, haar aan de kwajongens, Onversaagd als een held, met stompen en schoppen ontrukte. Frans! - o, wat ook haar geest rondzoeke in heur kinderlijk leven, Nergens een heldere plek, waar zijn vriendelijk beeld niet doorheen speelt! En soms, ja! wen ze droomende poost in den vloeibaren goudglans, Die, bij dalender zonne, elk blaadjen om 't venster doortintelt; Wen hare ziel op den slependen zang, die ginds, in dit huisken,
[pagina 18]
't Kleintjen in slaap sust, zacht meêwiegelt, of plotselings zalig Huivert, bij 't malsche geklap van kussen op zuigelingswangen; Wen ze, der aarde allengs ontheven, de hemelen inglijdt Der visioenen, en vóor hare schemerende oogen 't verschiet der Moedervreugden aanschouwt, waar englen in stralen van liefde Tuimelen om hare knien; - dan komt daar immer dat zelfde Wezen van Frans onmerkbaar tusschen verrijzen, en lacht haar Toe, als een vader alleen zijne gade en kinderen toelacht. En, hoe doodelijk 't haar ook smart, toch worstelt de onnoozle, Om dit liefelijk beeld voor goed uit haar ziele te wisschen! Want, waarom zou Frans op haar zijne zinnen toch zetten?
[pagina 19]
Hij, zoo mannelijk schoon, zoo gul en vroolijk, dat ieders Hart, alwaar hij verschijnt, hem als 't ware van zelf te gemoet vliegt; Hij, wien zoo menig paar schoone oogen, in stad, uit zoo menig Treffelijk burregershuis, in 't voorbijgaan, smachtende nablikt, En die, als eenige zoon, komt de oude het hoofd eens te leggen, Buiten de kuiperij, zes eigene panden moet erven! Neen, weg! weg! gij zoete herinnering aan het verleden! Weg! zielstreelende hoop, die haar slechts met droomen komt wiegen, Om des te wreeder daarna te ontgoochlen!... Voor de arme verstootling Is er geen liefde op aarde: geen moeder, geen zuster, geen minnaar!... Doch, daar richt ze zich op, en treedt met de lamp naar het hoekje,
[pagina 20]
Waar Klein-Broêrken nog immer onhoorbaar zacht ligt te sluimren. Lang aanschouwt ze verrukt dit kopje, waar 't licht als een straalkrans Rondspreidt. Dan, op de knien neêrzijgende, kust zij 't en fluistert: ‘Niets, dan die engel!... en toch, mijn God!... diens liefde is genoeg nog!’

[pagina 21]
II 't Is of een tooverpaleis u werd ontsloten, als ge eensklaps Zoo van de donkere straat op het bal treedt ‘Onder de linden.’ Waar gij de oogen ook wendt, 't zijn gaslichtzonnen en bogen, Flonkerfestoenen, van boom tot boom voortslingrend, en duizend- Kleurige gloorlantarens, omhoog alom in het bronsgroen Welfsel der bladeren wagglend en wieglend, als vurige vlinders. En, in den menschlijken vloed, die onder dat tintelend lichtdak Af- en aangolft, wat een gejoel, wat vreugdegeschater! Hoor! daar geeft het orkest weêr 't sein tot den wals: en de paren Stormen de middelste laan bij honderden binnen, en vallen,
[pagina 22]
Als in een maalstroom mede- gesleept, aan 't zwirlen en zwaaien, Horten elkaâr, en storten weêr voort, en verschijnen, verdwijnen, Altijd sneller, en wilder, en woester gezweept in het ronde. En in de beuken ter linker en rechter, aan tafeltjes, zitten De oudren van dagen, die 't woelen der jeugd met genoeglijken glimlach Gâslaan, en in stilte hun zoet jonk leven herdenken, Of, blij-snappende, elkaâr met den schuimenden beker bescheed doen. Verder, waar 't licht niet meer dan weifelend dringt door het loover, Sluipen gelieven voorbij, als duistere schimmen, of zoeken Dichte priëeltjes, om van den vermoeienden dans te verpoozen, En soms, ja! bij 't fluistrend gepraat gladweg te vergeten,
[pagina 23]
aant. Hoe daar ginds de muziek hen meermaals vruchtloos ten dans riep. Hebt ge Coleta nog niet ontmoet in 't gewriemel? - Daar keert zij Van de galop, aan den arm haars dansers, terug bij heur moeder. Blijft er al hier en daar een meisje, door 't fladderend leger Der rondzoekende vrijers vergeten, bij de oûkens, - Coleta Heeft, van toen ze verscheen op het bal, geen enkelen dans nog Overgeschrikkeld. En toch, - zoo als ze daar zit, hoogblozend, Stralend, naar 't schijnt, van genot, - toch drijft er een wolkje van wrevel Langs haar voorhoofd; toch, wanneer ze somwijlen, gestolen, Ginds, naar den anderen kant van den hof blikt, vonkelt er eensklaps Als een bliksem van spijt in die gitbruine oogen, en loopt er
[pagina 24]
Over dit kersrood mondjen een vluchtig, maar pijnlijk gesidder. En hare moeder, - het is of een zelfde gevoel ze bezielde! Loerende wandelt haar blik steeds overendweêr van Coleta Ginds, naar dit ergerlijk plekje, en terug naar heur dochter; en telkens Gloeit er een toorniger vuur in dien rusteloos dwalenden oogslag. Want, God weet hoe lang! is Frans van den Kuiper op 't bal reeds, Zwevend van jong naar oud, van mooi naar leelijk, en even Lustig en los in 't gewoel van den dans omzwierend met allen; Doch voor geene enkele beurt nog heeft hij Coleta genoodigd. Merkt hij ze dan niet op?... Of, hemel! is 't duister vermoeden,
[pagina 25]
Dat in haar binnenst verrees, tot beschamende waarheid geworden? Heeft hij 't bediedenisvolle aanlachen en knikken der moeder, 't Loddelijk lonken en blozen der dochter begrepen, en wil hij Thans haar eens en vooral doen voelen, hoe vruchteloos beider Aanval blijft op zijn hart? doen voelen, dat de eenige Begga.... Doch, neen, neen! Goddank! want zie, daar wendt zich de kroeskop Plotselings herwaarts, staart eene wijle verwonderd, en stort dan, Met eenen lach zoo vrank en hartelijk, dat hij, als 't ware, Uitstraalt om zijn gelaat, door volk, en tafels, en stoelen, Recht op Coleta los: ‘Wat!’ roept hij, ‘star onzer buurte, ‘Valt ge zoo plots uit de lucht, dat ik u van den ganschigen avond ‘Nog niet eens heb ontmoet? Wel! wel! dat betaalt ge mij daadlijk
[pagina 26]
‘Met mij den dans, waar ginder het sein toe weêrklinkt, te vergunnen!’ En, al mompelt Coleta, die moeilijk haar vreugd kan verbergen, Maar het toch voegzaam acht hem een pruilerig mondje te toonen, Iets van ‘och! zoo vermoeid, en zoo laat,’ zachtdwingende legt hij 't Handeken, dat hij alreeds omklemt, op zijn arrem; en beiden Huppelen voort naar de laan, waar de polka juist aan den gang gaat. 't Moet wel een loodzwaar pak, een nare, benauwlijke droom zijn, Wat in dit krachtige ‘ha!’ der moeder op eens van het hart rijst. Met wat blijden triomf oogt zij 't wegtrippelend koppel Na! hoe wentelt haar blik meê om in de onstuimige wieling! Hoe volzalig verschuilt ze heur glimlachje achter den zakdoek,
[pagina 27]
aant. Wen ze het paar na den dans niet terug ziet keeren, maar nog wat In 't halfdonkere loof rondwandlen als echte verliefden. En - is 't een droom? - of staan ginds beiden weêr aan de kadril niet?... O! 't was dan toch valsch, haar vermoeden!... En hoe kan 't anders? Frans, zoo'n roos op 't veld, zoo'n meid als Coleta voorbijzien, Voor dat bleek en treurig gezicht van de andre?... Van de andre!... Arreme Begga, die t' huis, in den eendigen nacht, op uw kussen, Als een slaaf in de boei, nog steeds zit nedergebogen, Wél u! dat ge den blik, die dat woord vergezelde, niet opvingt! Wél u! want hij had licht u 't harte versteend in den boezem.
[pagina 28]
En toch waant zich die vrouwe verschoonbaar. Er heugt haar een tijd zelfs, Dat ze geen zweem van haat in heur binnenste voelde voor 't stiefkind. Enkel haar man had schuld, zoo loog haar geweten, aan alles. Eender van leeftijd, en buurkinderen, waren zij, immer Samen, tot maagd en jongling gegroeid. Zij minde hem vroeg reeds, En hij haar, met een vreedzame liefde, die jaren geduldig Wachtte, tot hij in staat zou zijn om 't brood te verdienen Voor 't aanstaande gezin. Doch eens rees daar in hun hemel, Steeds zoo zonnig en blauw, een wolkje, dat langzaam tot onweêr Groeide; en de kostbare band, door tijd en gewoonte gestrengeld,
[pagina 29]
Lag ontbonden. Zij dacht: de geliefde zal spoedig berouwvol Wel weêrkeeren tot mij! En, toen na weinige weken Die steeds klimmende hoop tot zekerheid scheen te gedijen, Hoorde zij eensklaps 't nieuws: ‘hij gaat met eene andere trouwen!’ Schrikkelijk trof haar die slag; en nooit, dit had ze gezworen, Zou ze dien moord, op heur harte gepleegd, den ontrouwe vergeven. Doch, twee jaar nadien, werd hij vader en weeûwenaar tevens. Dagelijks moest hij haar venster voorbij, als hij toog naar zijn winkel. En - hij zag zóo bleek, hij wierd zóo mager, dat, ondanks Haar steeds bloedend gemoed, een ‘och arme!’ haar dikwijls ontsnapte. Soms zelfs keek hij haar aan, van terzij; maar, hemel! zoo treurig,
[pagina 30]
Dat ze er geheel ‘ik weet niet hoe’ van wierd aan heur harte. Eindlijk, een toeval bracht hen bijeen. Hij stamelde, smeekte; Zij gaf toe, en aldus was 't toch tot een huwlijk gekomen. 't Kindje van 't vorige bed, - dat woord, ze verpandde het plechtig, - Zou steeds wezen voor haar als heur vleesch en bloed. En het zieklijk Dochterken werd inderdaad zoo zorglijk verpleegd, dat het spoedig Weêr opbloeide, en de vader, van dankbaarheid schreiende, zegde: ‘Schonkt gij mijn Begga 't leven al niet, toch, vrouw, gij behieldt het!’ Maar, nu kwam weldra ook kleine Coleta; en, schoon zij Thans eerst waarlijk begreep, wat het zegt zijn kindje, zijn eigen
[pagina 31]
Leven te drukken aan 't hart, en moeder te heeten, - de moeder Kweet steeds even getrouw hare plicht opzichtens het stiefkind. Enkel, wanneer heur man bij avond of morgend de kleintjes Zegenend kuste, of soms er meê speelde, dan merkte zij meermaals, Hoe hij een hartlijker kus aan Begga gaf, of Coleta Nooit zoo lang op zijn knie liet schommlen als 't oudere meisje. En dit griefde haar diep. Toch wist zij 't gevoel te bedwingen, Dat bij dien aanblik telkens zoo wrang opwelde in haar boezem; En zij omringde het kind, dat hij liefhad boven het hare, Steeds met de eigenste zorg; ja, maakte zich diets, dat het licht niet Was dan een zwak bij heur man, een treurig herdenken aan alles Wat hij doorstond met dit meisjen, een gril van 't ouderlijk harte,
[pagina 32]
Dat zich 't innigst verkleeft aan het kroost, waar men meest meê getobd heeft. Dan, op een avond, - hij zat bij de kachel, en wiegelde Begga, Toen al vrij wat groot voor dit spel, uit ouder gewoonte, Zachtjes in slaap op zijn schoot. Zij sluimerde. 't Lied, dat hij neurde, Was op zijn lippen onvoelbaar tot zwijgen verstorven. Zijne oogen Baadden het vlasblond kopje der slaapster in stroomen van teêrheid. Eindelijk zwol er een traan in op, die over zijn wangen Langzaam biggelde op 't kind, en 't ruischte als muziek uit zijn ziele: ‘O gij aanbiddelijk beeld van uw dierbare, zalige moeder!’ En dit woord had de vrouw onderschept! - Zij verkropte en begroef het
[pagina 33]
Diep in heur hart, waar 't zonk als een ijsklomp, alles bevriezend, Stak, als 't roestende staal van een dolk, in de wonde gebroken.... ‘O gij aanbiddelijk beeld van uw dierbare, zalige moeder!...’ Ha! 't was dan 't kind niet wat hij aanbad in zijn kind! 't was de moeder!... Zij, die zijn liefde heur stal, en stierf, was dan toch niet gestorven! Neen, zij verrees, zij leefde in zijn Begga! Dagelijks werd zij Onder hare oogen gekust door hem, en gekoosd, en geliflaft! En die Begga, - zij zou ze niet, ja! stiefmoederlijk haten!... Maar, na menigen dans, daar huppelt het jeugdige tweetal Weêr naar de moeder terug, die hun nog een poosje van rust gunt;
[pagina 34]
En, oprijzende, dan met een glimlach spreekt tot haar dochter: ‘Nu, Coleta, mijn kind, is 't genoeg, zoo dunkt me, voor heden. ‘'t Wordt vrij laat; en Frans zal ons toestaan....’ - ‘Wat! al vertrekken!’ Valt de onstuimige knaap thans in; maar de moeder: ‘Wij moeten Morgen, of liever van daag! al vroeg weêr te been en aan 't werk zijn.’ - ‘Wel, dan keert ge toch zoo alleen met u beiden niet huiswaarts! ‘Of waar zouden de naaste geburen u anders toe goed zijn?’ En, met een koddigen zwaai zich plaatsende tusschen de vrouwen, Biedt hij 'nen arm aan elk, en sjouwt er mede de straat op. Onder het luchtig gesnap van den Kuiper, en 't blijde gevoel, dat Dochter en moeder om 't zeerst aan zijn zijde het harte doet popplen,
[pagina 35]
Is al spoedig de weg, die hen scheidt van hun woning, doorloopen; En, zelfs eer ze er aan denken, bevinden ze zich aan de deure. ‘Wat! daarboven nog licht?’ vraagt Frans opkijkend; ‘zou Begga Nog op u wachten?’ - ‘Dat 's niet onmogelijk,’ grinnikt de weduw. - ‘O, dan moet ik haar nog goên avond wenschen, of 'k slaap niet!’ En hij boldert, de vrouwen vooruit, den donkeren trap op. ‘Steeds aan den arbeid!’ roept hij, en grijpt 't opschrikkende meisje Beide heur handen; ‘o! dat 's niet wel, als ieder ten dans gaat. 't Was zoo prettig op 't bal; en gij slechts, Begga, ontbraakt er.... ‘'t Speet me, dat gij er niet waart; arm kind, ja, 't speet me!’ En zijn stemme Klinkt bij dit zoete ‘arm kind, ja, 't speet me!’ zoo diep en zoo teeder, Dat hij er zelf, als beschaamd, een poosje van stokt. Doch op eenmaal
[pagina 36]
Zijn luchthartigen toon hervattende: ‘Nu, 't zal uw beurt zijn Vast de toekomende maal; en onthou het! dan danst ge met niemand, Dan met vroolijken Frans, uwen ouwen getrouwen! verstaat ge!’ En, met een handkus, draait hij zich om, en is weder de deur uit. Niet een woord wordt onder de vrouwen gewisseld. - Zij zoeken, Als drie beelden, bewogen door heimlijke raadren, haar slaapsteê. ‘'t Speet hem dat ik er niet was!’ lispt Begga, vóor hare sponde Weenende nedergeknield; ‘stil, o mijn harte! zij stil toch!’ - ‘'t Speet hem dat zij er niet was!’ grijnst, ginds in den donkre, Coleta,
[pagina 37]
Wijl ze 't verstikkende keurs losrukt van haar zwoegenden boezem. - ‘'t Speet hem dat zij er niet was!’ knarstandt op heur kamer de moeder, En balt dreigend de vuist: ‘O! nu is het tijd om te handlen!’

[pagina 38]
IIIaant. ‘Frans, mijn jongen!’ zoo klinkt opbeurend de stemme des Kuipers, Daar hij zijn schootsvel traag losknoopt en achter de deur hangt; ‘'t Werk op den winkel is af; het is vroeg nog; schiet uwen jas aan, ‘En ga drink nog een pint met de maats van den ‘Edelen Kruisboog.’ ‘Daar 's van daag op de doelen een hesp, zoo 'k hoorde, te winnen. ‘Toe! ding mede! dat zal uwe zinnen een beetje verzetten.’ En Frans, die met den kop in de hand op de kim van een poensel Ligt en droomt, gaat zwijgend naar binnen, verwisselt van kleêren, En sluipt, enkel een dof ‘goên-avond’ momplend, den huize uit.
[pagina 39]
Maar, waarom toch schuift de gemoedelijke oude zijn wollen Topmuts op 't grijs hoofd zoo bedenkelijk overendweder, Daar hij, op de onderdeure geleund, zijnen zoon droef naoogt? Wat was ter waereld bekwaam om den knaap, die vroeger, als zonlicht, Blijheid straalde om zich heen, op eens tot den droomer te maken, Die zich ginder zoo loom voortsleept langshenen de huizen? Straat bij straat reeds heeft hij doorslenterd; en immer nog hangt hem 't Hoofd op de borst, en staren zijne oogen beweegloos ten gronde. Daar komt hij aan de Poort, stapt over de bruggen, en - zie toch, Frans, hoe 't opene veld u vroo- en vriendelijk toelacht! Hoe 't schuinsvallende licht der wijkende najaarszonne 't Westen met luister vervult en vonkelt door 't gelende loover!
[pagina 40]
Hoor, hoe de vogelen hier en ginds nog een hartelijk deuntje Gorglen, als dankten ze God voor dien laten, genoeglijken herfstdag! Maar Frans hoort noch ziet; hij doolt, in zichzelven verzonken, Altijd verder, en kuiert ten leste 't beschaduwde pad in, Dat naar de herberg leidt, waar ‘de Edele Kruisboog’ uithangt. Reeds onderscheidt hij 't geraas en geschater der jolige makkers; Reeds, voortschrijdende nevens de tuinhaag, hoort hij 't geknars der Boogpees, 't snerpende snorren des pijls, die trillend in 't wit bijt, En onmiddlijk daarop 't hoogschallende ‘roos!’ van den doelknaap; Reeds legt hij op de klink van het hekken den aarzlenden vinger; ‘Maar,’ zoo vraagt hij op eens zichzelven, ‘wat wil ik daar binnen? ‘Mij blootgeven aan 't spotten der makkers? of onder onstuimig
[pagina 41]
‘Tieren en drinken den angel der smart in mijn binnenst verstompen? ‘Neen!’ - En hij spoedt weêr voort, langs 't huis en achter den tuin om, Dwars door 't stoppelig veld, tot waar, van stroomenden goudgloor Gansch doortinteld, een bosch zijne statige lanen hem opent. Doelloos dwaalt hij een wijl nog onder de beuken. Maar alles Schijnt hem geheimenisvol nu tegen te fluisteren: ‘Jongling! Schrei uwe smart hier uit, in dien tempel van ernst en vrede; Schrei aan de borst der natuur; zij, de eeuwig-gelaten, zal troosten.’ En, als verstond hij die stem, Frans laat op een knoestigen wortel Traag zich neêr, overdekt zich 't gelaat met beide zijn handen, En nat zwijgend het mos aan zijn voet met bittere tranen.
[pagina 42]
aant. Arreme jongen!... En pas acht dagen te voren nog scheen hem 't Leven zoo zalig! 't Verleên was hem slechts éen keten van vreugde; En het toekomende, - maar éen woordeken diende er gesproken, Dacht hij, om gansch zijn bestaan tot een hemel op aarde te maken.... Wat toch had er een heil, zoo onwrikbaar, plotslings vergruizeld? Jaarlijks was het in 't huis van den Kuiper, den vierden October, Volop feest; want vader en zoon, die d'eigensten voornaam Droegen, herdachten alsdan hunnen heilgen patroon Franciscus. En die dubble besteek viel juist dees jaar op een zondag. Reeds drie dagen vooraf had Frans, in de keuken, de dienstmeid,
[pagina 43]
De oude Kato, die, sedert heur brave bazin bij den Heer was, Oppermachtig geheel 't huishouden beredderde, heimlijk Opgezocht, en gevraagd of ze al eens had gedacht aan het naamfeest. En zij, uit de schapraai heuren almanak langende, had hem Triomfeerend getoond, hoe Sint Franciscus daarin stond Van hare eigene hand met twee rooi kruiskens geteekend. Voorts had Frans heur nog wèl op 't harte gedrukt, dat het noenmaal Enkel bestaan mocht uit wat vader het meest naar zijn tand was; En voor 't laatst had hij haar ‘den besteek’ overhandigd: een zilvren Tabaksdoos, die zij stil in vaders servet moest verbergen. Geen half uur naderhand, was de Kuiper, al even vertrouwlijk Bij Kato in de keuken verschenen, met de eigenste boodschap,
[pagina 44]
En overhandigde haar eene gouden horlogieketting, ‘Franses besteek,’ dien zij stil in dezes servet moest verbergen. Dan, op den plechtigen dag, in den morgend, trokken zij samen, Zoon en vader, op hun paaschbeste gekleed, naar de hoogmis, Schepten een luchtje daarna, en keerden, wat over den middag, Huiswaarts, elk in den waan dat de andre niet dacht aan het naamfeest. Doch zoodra ze, den hoek van de straat omkeerende, ontwaarden Hoe Kato aan de deur op den uitkijk stond, overglanste De eigenste glimlach beider gelaat; want beiden bediedde Zulks naar heimlijk akkoord: kom binnen; 't is alles in regel! En nu, als zij te gaâr, met koddigen ernst op de lip zich Bijtende, waren getreden in 't kamerken achter den winkel;
[pagina 45]
Als zij zagen hoe daar twee stoelen hen wachtten, met bloemen Sierlijk omkranst, twee ruikers op tafel, en, midden van deze, Een reuzachtige toert, waarop, in suikeren letters, Tweemaal de hartlijke wensch: ‘Lang leve Franciscus!’ hun toeblonk; Als zij vooral, weêrzijds, meesmuilend, zich hunne servetten Wezen, en die ontplooiden, en zagen hoe ieder den andren Wèl had bedacht, en hem schonk juist wat hij het heimelijkst wenschte, Dan viel vader en zoon elkaâr luidjuublend in de armen, Wijl Kato bij de deur, handklappende, schokte van 't lachen. Och! wat zaten ze daar met hun tweeën genoeglijk aan tafel, 't Maal, hun gediend door Kato, zich latende smaken als klokspijs,
[pagina 46]
En het besproeiend met glas bij glas van den deugdlijken ‘rooien,’ Die niet op werd gehaald dan bij naamfeest, kermis of hoogtijd. Wat weêrklonk er somwijlen, door 't vriendlijk gekeuvel, een ronde, Hartlijke lach, - ja! dat heel 't kamerken, 't welk uit den winkel Enkel zijn licht kreeg langs eene raam van looden kozijnen, Telkens, als 't ware, daarbij volstroomde van zonnig getintel. Doch thans heerschte er een poos van zwijgen. - Kato, die zoo smaaklijk Meê van de toert had gesmuld, en op beider gezondheid gedronken, Stond in haar keukentje, druk aan 't wasschen van borden en schotels. Frans had nog eene flesch ontkurkt; en de Kuiper, zijn pijpken, (Vast al het derde of het vierde!) uit de glimmende tabaksdooze
[pagina 47]
aant. Stoppende, knikte, zoo 't scheen, stil tegen zijne eigen gepeinzen. Dan, tot klinken zijn glas optillende: ‘Vader!’ zoo schertste Frans, ‘zie! wat het ook zij, waarom ge zoo heimelijk meesmuilt, 'k Drink er een teug op, daar!’ En de oude, met vlugge beweging Tegenklinkende: ‘Top! jandorie! dat gaadt me!’ en hij golsde 't Glas in een enkelen slok, met blij tongklappen, naar binnen. En weêr was 't of hun lach licht sprankelen deed in het ronde. ‘Maar,’ zoo vraagde nu Frans, toen de vroolijke bui wat bedaarde; ‘Zeg me toch eens, waarop was die lekkere dronk?’ En de Kuiper, Met groote oogen hem koddig- verbaasd aankijkende: ‘Deugniet!
[pagina 48]
Heb-de dan dwars door mijn vest mij niet in 't harte gelezen?’ - ‘Ik! och neen! doch, vader, er lichtte uit uw vriendelijke oogen Zoo'n plezierig gedacht, dat...’ - ‘Zie-de't! hij had het geraden Zoo'n plezierig gedacht! ja, jongen, dat was het, plezierig!... Luister: wij waren, zoo docht me, een heel jaar ouder, en vierden Weder den dag van Sint Franciscus. Maar, kun-de't gelooven? 't Zag er in dees vertrek nog prettiger uit, dan op heden! Ja, wij zaten als thans, vlak over elkander aan tafel; Maar, hier, tusschen ons in, wie denkt-de wel dat er nog meer zat?’ - ‘Onze Kato!’ - ‘Och foei! 't was al een ander figuurken! Zoo iets jeugdigs en malsch, dat u heimelijk soms in de knie neep; Dat mij ‘vaaierken’ noemde, en u ‘lief ventje’... wat blieft u,
[pagina 49]
‘Frans!’ - En, wijl hij zijn pijp aanvuurde met gulzige teugen. Loerde hij schalksch van terzij, door de rookwolk heen, naar den jongling. Maar Frans schaterde 't uit, en trommelde een marsch op de tafel. Dan, voor zijn wezen den walm wegblazende, vatte de vader Weder het woord: ‘Ja, vrienden en buren die plegen te zeggen: 't Is in de Kuiper zijn huis altoos van leve de vreugde; 't Lacht en zingt er, dag in dag uit, van 's morgends tot 's avonds. En zij hebben gelijk! ik laat aan mijn hart het niet komen! Maar toch, vind-de niet, Frans, dat het heel wat beter zou wezen, Als er zoo'n vrouwken in huis, lijk het zonneken, vriendlijk en koestrend,
[pagina 50]
aant. Ging en kwam; en, gaande en komende, soms u 'nen malschen Kus gaf?... En, zeg, jongen! ge zijt toch ook nu geen knaap meer, Heb-de er nog nooit aan gedacht om dat kostelijk vrouwken te zoeken?’ Waarop Frans: ‘Och ja.... maar....’ - ‘Maar! wat valt hier te maren? 'k Word ik dagelijks een dag ouder; en 'k wil, bij den drommel! Mijn kleinkinderen zien! ik wil ze, dáar, vóor, op den winkel, Midden van tobben en vaten zien knikkren en bikklen; en 'k zal ze, 's Avonds, achter de stoof, op mijn knie doen paerdeken rijden!... Wat! zoo'n kaerel als gij, dat maart, dat moet zich verzinnen!... Seemenis God! wel, jongen, ge hebt maar te fluiten: de besten Bidden geknield, om de bruid bij Frans van den Kuiper te worden!’
[pagina 51]
Doch Frans, die hem op eens met ernstigen blik in 't gelaat keek: ‘Nu dan, vader, vermits ge er aan houdt, dat ik spoedig een keus doe, Weet, die keus is gedaan, sinds lang. Alleenig, ik twijfel, Of hij wel heel ende gansch ook de uwe zal wezen; want zij, die 'k Liefheb, ja! van toen ik nog 't woord liefhebben niet kende, Zij, voor wie ik mijn goed en bloed, mijn alles wou geven, Kan geenen anderen schat aanbrengen, dan enkel zichzelve. Al wat een engel op aarde ten toon zou spreiden aan deugden, Heeft ze; - maar vergt ge niet soms eenen anderen bruidschat, vader?’ En, met listigen lach oprijzende, wijl hij den vinger Richtte naar de overzijde der straat, vroeg de oude: ‘Die engel, Zeg, Frans, nestelt hij dáar niet op 't derde verdiep, en is de eerste
[pagina 52]
Letter, waarmede zijn naam op aarde gespeld wordt, niet... Begga?’ Frans sprong, bevend van hoop en angst, nu ook van zijn stoel op, Poogde te spreken, maar stokte, en boog op den schouder zijns vaders Zwijgend het voorhoofd neêr. Maar de oude, den krachtigen kroeskop Zacht-opbeurende, sprak met blijdschapstralenden oogslag: ‘Frans! zet nevens uw Begga een koningsdochter, uw keus blijft Nòg mijn keus!... Kom, lang me mijn jas en mijn hoed! 'k wil het ijzer Smeden als 't heet is; ik loop naar de weduw hierover. Het huwlijk Is al geklonken, me dunkt! Jandorie! wat slot voor zoo'n feestdag!’ En, nog vóor dat Frans opschrok uit zijn stomme verbazing, Was hij den huize al uit, en de straat al over, en spoedde
[pagina 53]
Luchtig den trap op, naar het verdiep, dat de weduw bewoonde. Juist was deze maar met Klein-Broêrken alleen in de kamer, Toen daar een luid ‘geen belet?’ weêrklonk op 't portaaltje, en zich tevens 't Rood en vriendlijk gelaat van den Kuiper vertoonde in de deurspleet. 't Gaf haar gelijk eenen schok hem te zien; want ja! zij gevoelde 't Aan 't fel kloppende hart: die bracht een gewichtige boodschap. Licht wel een huwelijksvraag!... Maar wie zou 't gelden van beiden? Hare Coleta, of wel de andere? - Dadelijk echter Smoorde zij in haar gemoed die ontroering; en, wijl ze haar zoontje Zachtjes ter deure uit dreef, en hiet wat beneên te gaan spelen, Voer ze den Kuiper, gemaakt glimlachende en nijgende, tegen:
[pagina 54]
‘Wel! kom binnen, gebuur, kom binnen, en zet u! - Wat engel Heb ik toch de eer, het genoegen te danken, dat gij ons bezoek brengt?’ Waarop de oude, zich traag op een stoel neêrvlijende: ‘Buurvrouw, Even als mij is het u voorzeker al dikwijls gebleken, Dat onze kindren elkaâr voortreffelijk kunnen verdragen. Nu, ge moet weten, wij vierden van daag ons beider patroonfeest, Frans en ik; en, zoo al keuvelende, onder het leêgen Van eene lekkere flesch, had ik stillekens aan het gesprek op 't Stuk van trouwen gebracht. Zie; Frans, mijn jongen! zoo zei ik....’ En daar volgde nu heel het verslag der gehoudene tweespraak, Met dit bondige slot: ‘Dus, buurvrouw, kwam ik ten uwent, Om voor mijn eenigen zoon u de hand uwer dochter te vragen.’
[pagina 55]
Met haar gesuikerdste lachjes en knikjes aanhoorde de weduw 's Kuipers verhaal; en, toen hij gedaan had: ‘warelijk, buurman,’ Fleemde ze, ‘'t is van u en uw zoon, opzichtens geringe ‘Lieden als wij, eene eer, een.... zie! 'k zoek vruchteloos woorden, Om u te zeggen, hoe zeer mij die aanvraag treft, en Coleta Zal, ik verzeker het u....’ - ‘Wat zegt ge? Coleta?... neen, Begga!’ Stotterde de oude verbaasd. En zij, met de onnoozelste tronie: ‘Ah! 't was Begga, die ge bedoeldet!... Gij zeidet “uw dochter;” En, daar Begga niet langer bij ons woont, dacht ik natuurlijk....’ - ‘Wat! woont Begga niet langer bij u? en waar dan verbleef ze?’ - ‘Tusschen dit meisken en ons is alle betrekking verbroken.’
[pagina 56]
- ‘God in den hemel! En dat waarom, waarom toch, gebuurvrouw?’ Doch, als wilde 't bescheed haar niet van 't harte, de weduw Fronste de wenkbrauw, zette een bedenkelijk mondjen, en blikte Dus, hoofdschuddend en stom, den bedremmelden Kuiper in de oogen. Die sprong eindelijk recht van zijn stoel; en, 't wijf bij den schouder Grijpende, beet hij haar toe: Maar, vrouwmensch! geef me dan antwoord!’ Eerst nog haalde ze een tip van haar voorschoot op, om zich 't aanschijn Meê te bedekken; en toen, luidnokkende: ‘O God! dat een moeder Zóo met eigenen mond van haar kind moet schande verkonden!... Maar gij, treffelijk man met huizen en erven, gij vraagt mij
[pagina 57]
Voor uwen eenigen zoon een doodarm meisken ten huwlijk; 'k Ben, hoe 't moederlijk hart moog bloeden bij zulke bekentnis, U de verklaring verplicht: dit meisken is zijner onwaardig!... Luister! - De factores in kant, voor welke wij werken, Is u zeker bekend, en licht ook Albert haar zoon wel. Nu, het gebeurde wel soms, dat de eene of andere boodschap Dezen ten onzent aan huis deed komen. Al spoedig bemerkte ik, Dat hij zoo tamelijk hield van gepraat en gejok met de meisjes, En dat de oudste vooral hem boeide. Ik maande haar zachtjes Tot omzichtigheid aan met die jonkheid; maar in mijzelve Dacht ik: zedig en stil, zooals ik ze immer gekend heb, Ligt er voor haar wel vast geen gevaar in wat argloos gesnater....
[pagina 58]
Ach! waarom toch was ik zoo blind!... Dra moest ik berispen, Haar afzonderen, wen hij verscheen; doch vruchteloos!... 'k Smeekte, Dreigde, bezwoer haar bij de gedachtnis heurs zaligen vaders; Al te vergeefs! te vergeefs!... Dan, eindelijk, 't kwam zóo verre, Dat ik in huis 't schandaal niet meer mocht dulden: ik eischte, Dat ze afbrake met hem, of met ons: - zij betrok eene kamer! En.... dàt is er geworden van Begga!... Zwijg, zoo het zijn kan, 't Ergste voor Frans!... Zij was maar mijn stiefkind; doch als mijn eigen Vleesch en bloed heb ik steeds haar bemind, haar mijn dochter geheeten.... O wat is het toch wreed, zóo'n schande voor zóo veel liefde!’ En, op nieuw heur gelaat in den voorschoot bergende, zonk zij Neêr op een stoel, en snikte, om harten van steen te bewegen.
[pagina 59]
Toen hij beneên in de straat stond, vraagde de Kuiper zichzelven: ‘Liegt dit wijf, of spreekt zij de waarheid?... Arreme jongen! Wat een slag voor zijn hart!... Maar toch, 'k wil alles hem zeggen! Is het dan zoo: welnu, de verachting smore zijn liefde! Is het zoo niet: dan komt hij zelf ras achter de waarheid.’ En, zooals hij besloot, had de vader gehandeld. Hij deelde, Schoon niet in eens, toch gansch en geheel, den verplettrenden uitslag Van zijn bezoek bij Begga's moeder den jongeling mede. Hoe die daar zat en hoorde, en toch niet begreep; en, vernietigd, Waande, 't was alles een droom, en jammrend den grijzaard aan 't hart zonk,
[pagina 60]
Wie, wie maalt het tafreel van zulk eene grondlooze smarte! 't Was of hij plotselings van zichzelf en zijn vroolijke leven Los werd gescheurd door onzichtbare handen, en nedergesmeten In eene waereld, waar niets in hem meer leefde, dan enkel 't Foltrend gevoel van verbrijzeld geluk en ondraaglijken twijfel. Reeds eene week is er sinds dien droevigen avond verstreken, En nog schijnt hun geen straaltje van licht in het raadselig duister. Heimelijk hebben ze alom wel naricht over het meisje Trachten te winnen; maar ach! niets is hun ter ooren gekomen, Dan dat ze achter de Vest op een vlieringkamerken huishoudt.
[pagina 61]
Zoo al 't overige eens niet ware dan logen en laster!... ‘Neen! 't kàn anders niet zijn!’ dus klinkt het op eens door het loover, Onder den beuk, waar Frans is gezeten; terwijl hij van 't mosbed Oprijst, en, door zijn tranen verlicht, weêr flink om zich heenblikt. ‘Zulk een engel als zij, uit zijn hemel van kuischheid en onschuld Eensklaps vallen.... neen! neen! 't ìs niet dan laster en logen!... ‘Maar, 'k wil zelve tot haar, en heur zeggen ik minde u, Begga! Op onzen naamdag kwam u vader ten huwelijk vragen; Doch van uw moeder vernam hij.... En ja! ik zie het van hier reeds, Hoe éen woord van uw mond het gebouw van den laster tot gruis slaat! Voort! 'k wil daadlijk tot haar!’ En hij loopt, hij vliegt naar de stad weêr.
[pagina 62]
Reeds is hij binnen de poort, reeds wipt hij het straatje aan de Vest in, Reeds ontwaart hij het huis, waar zij woont; - maar plotselings staat hij Pal als een steen: die man, die daar uittreedt? - God! het is Albert!

[pagina 63]
IV De avond valt op de stad, als een lijkwâ, huiveringwekkend, Kil-motregenend neêr. Geen windeken roert er; en, straalde Niet in de diepte der straat, flets-weemlend, de gas door het mistfloers; Zwol en verstierf het gedommel der stad niet bij poozen, gij waandet Onder dit baarkleed slaapt hier alles den sluimer der dooden. Doch, als een roepstem uit de onpeilbare diepte daarboven, Valt er op eens eene klok aan 't luiden. Er volgt eene tweede, Dan eene derde; en, plots losbarstend uit alle de torens, Klinkt en klangelt het, bomt en bonst, als rolde er een onweêr
[pagina 64]
Vol hartscheurend geklag en gejammer door 't daavrende donker. 't Zielen-octaaf gaat in; het is heden de tweede November: Plechtige dag, waarop der geloovigen schaar in gebede Liefdrijk hunner gedenkt, die togen ten eeuwigen leven. Zie! op het plein met het hooge geboomte, dat zich bij de Domkerk Uitstrekt, hoe van al de aanpalende straten de menigt Toestroomt, om, als een meer van spraakloos vlottende schimmen, In 't wijdgapend portaal zich te dompelen en te verdwijnen. Vol is de kerk, en het lof vangt aan. - O statige tempel!
[pagina 65]
Waar eene moeder als kind ons leidde, en den Eeuwig-Verborgen', Wiens ontzaglijken naam 't heelal nauw stamelt, ons ‘Vader’ Leerde te noemen, wie kan uwen drempel als man weêr betreden, Zonder dat gansch zijne ziel wordt van heilige siddring bevangen? Ja! want hoe in die ziele ook, onder de waatren des twijfels, 't Zoet, eenvoudig geloove des kinds wegbrokkelende inviel, Hoe op zijn lippen de vlam des gebeds ook smoorde in ontkenning; Toch, toch ademt hij telkens op nieuw, in den geur uwer wanden, Al de geheimenis in, waar zijn kindsheid zoo zalig bij droomde. 't Is als knikten de beelden der Heiligen, de oude bekenden. Weêr met het goud-omwemelde hoofd uit hun nissen hem tegen; 't Is als wiegden er daar weêr engelen onder die bogen,
[pagina 66]
Op eenen stroom van harpen- getokkel en hemelsche liedren; 't Is als werd hem een zerk van 't harte gewenteld, en ruischte Heel 't blankvleugelig heer van heilige en zoete legenden, Zoo godvruchtig aanhoord bij den haard, en zoo lange vergeten, Eensklaps levend en frisch weêr op in dit harte; het is hem Of hij weêr kind werd, en hoopte, en geloofde als een kind; - en, bewustloos, Vouwt hij de handen, gedenkt zijner moeder, en lispt: ‘Onze Vader!’ 't Lof vangt aan. - Op het choor, voor den zwartomsluierden autaar, Tusschen 't getintel der licht- flambeeuwen en 't walmen des wierooks, Rijst, in de handen des priesters, de stralende en flonkrende goudzon Van 't Sacrament plechtstatig omhoog, en zegent de schare,
[pagina 67]
aant. Die, van den choortrap tot in de diepte der scheemrende beuken, Buigt, als onder den wind van onzichtbaar wuivende wieken. En, vóor d' altaar, laat nu de priester zich neêr op de knieën, Roerloos, als 't beeld des Gebeds, in de zwaar-goudlakene choorkap. 't Orgel verheft zijne stem op 't hoogzaal. - Reusachtige zanger! Is 't het gevoel, dat daaronder die duizenden harten zoo angstvol Drukt en benauwt, de aanraking van 't eindlooze en eeuwige, wat gij Dronkt in uw koperen borst, en weêr uitstort in uwe akkoorden? Hoor! hoe zijn lied zich sleept en ontrolt als een wolk van geheimnis; Hoe het den tempel vervult met nacht en ontzetting; en, altijd
[pagina 68]
Zwellend, zijn daavrende ruimte alomme nog schijnt te verruimen! Zie! in het licht, dat zoo spookachtig langs hunne voeten Waggelt en opkruipt, groeien, als 't ware, de zuilen, en beuren Altijd hooger en hooger de scheemrende welfsels de lucht in. ‘De profundis!’ weêrgalmt het; en ijskoud waait door het kerkschip Van daarboven gelijk een adem uit andere sferen, Waar een leger van geesten, ontelbaar als het gebladert, Dat door 't woud in den herfstwind dwarrelt, op neder komt strijken; En, voor de ooren des vleesches onvatbaar, doch voor de ziele Als een verwijderd gegrol van stortende wateren, dreunt het: ‘Hoort gij, menschen! de stemme, die roept uit de donkere diepte?... Wij zijn dooden; en toch wij zijn, wij leven, wij lijden....
[pagina 69]
Eeuwig is 't leven. De wiege is een graf, en het graf eene wiege. Smart is het zijn in den vleesche, en weedom in 't rijk van de dooden. ‘Broeders! gedenkt toch, gedenkt wie u roept uit de donkere diepte!’ Dan weêr, als maanlichtglans, invallend door stapels van wolken, Lost uit het sombere choor zich bij wijlen eene eenzame stem op. Hier is 't een moeder: ‘Hebt dank, mijne kinderen, dat ge in gebeden Liefdrijk mijns herdenkt! Ja, 'k hoor u, ik ben aan uw zijde. Ja, al kondet gij moeder vergeten, zij blijft u bewaken; Want als het lamplicht, eeuwiglijk barnende, ginds voor den autaar, Zoo is liefde der moeder: geen adem des doods die haar uitbluscht.’ Daar is 't een stemmeken, als kristal zoo helder: ‘O moeder! Waarom blijft ge toch steeds zoo troosteloos weenen om 't kindje,
[pagina 70]
Dat, met de melk uwer borst op de lippen, tot engeltjen insliep? Weet ge dan niet, hoe de Heer geene hoogere gunst kan verleenen, Dan in het onschuldskleed dus blank en zalig te ontslapen? Kent gij het leven van wee, dat uw lieveling wachtte? en gevoelt gij Niet, dat hij immer uw ziel nog streelend en troostend omfladdert?’ Ginds is 't een klagen, gelijk van den nachtwind tusschen de dennen: ‘O mijn bruidegom! zijt ge dan toch de geliefde vergeten, Dat ge zoo lange, zoo lange uitblijft op de trouwlooze waereld? 't Is op de velden des doods zoo koud, zoo eendig! o kom toch! Of, dat ten minste een zoet “ik min u!” mij arme verkwikke!’ En dan weder het choor van stenen en jammeren: ‘Menschen! Broeders! gedenkt toch, gedenkt wie u roept uit de donkere diepte!’
[pagina 71]
Huivering is op de schare, alsof ze in iederen aâmteug Doodsmaak proefde. - En het is niet enkel dit plechtig gedenken Van de overledenen, wat in die knielende menigte de eenen Dus met vertwij tienden angst doet staren in 't ijdel, wijl de andren, Hoorbaar nokkend, den vloer van den tempel met tranen besproeien. Neen! elk bracht met zich zijnen rouw of verschrikking ter kerke. Want de Verdelger, dien God onverwacht soms daagt uit den afgrond, Om, in zijn zondigen trots, aan den mensch zijnen niet te herinnren; 't Spook, dat als bliksemend gif door 's aardbols aderen rondsluipt, En waar 't peistert, zijn spoor afteekent met stapels van lijken:
[pagina 72]
aant. De ijslijke Cholera streek op de stad, doodzaaiende, neder! En die weenenden zijn de ontelbren, wien 't monster geliefden Wreed ontscheurde; die angstvol starenden, zij, die zich vragen: Dronk ik zijn pestwalm met dees teug mijns adems in 't hart niet? Doch ginds, naast dien pilaar, dit meisje, als een roereloos standbeeld, Knielende, deelt die ook in de ontzetting, waar allen van huivren? Zie, in den lichtgloor, dien, van den ijzeren blaker, de roetkaars Uitstraalt onder de kap van heur mantel, dit vaalbleek wezen! Is 't niet, als hoolde de stroom heurer altoos bigglende tranen Reeds die wangen op voorhand uit tot een smartlijk geraamte,
[pagina 73]
Waar de verlosser, de Dood, nog alleenig een lachje zal spreiden? Hoor, hoe 't schokt en scheurt daarbinnen van 't snikken, terwijl 't haar Fluistrend den lippen ontrolt: ‘O geest mijns zaligen vaders! Zie toch neêr op uw kind, uwe arme, verpletterde Begga!... Alles verlaat en verstoot me: och! maak toch, maak dat de Heere Deernis hebbe met mij.... Zie, over de stad is de Ziekte; Elk roept sidderend: spaar mij, God, van den geesel! - en, vader! Ik, ik smeek u, laat hem mij treffen!... opdat ik van de aarde Weg moog vliegen tot u, en uitweene aan uwen boezem!’ Arme, beklaaglijke weeze!... En wat toch is heur weêrvaren, Dat ze in de ruste van 't graf slechts uitkomst vindt aan heur jammer?
[pagina 74]
Haar stiefmoeder had, korts na Kennis, zekeren morgend, Onder een stortvloed van aantijgingen, waar ze nog zelfs niet Eenmaal den zin van begreep, haar schandig gejaagd uit heur woning. Gansch ontzind van dien slag, had Begga, in stomme vertwijfling, Uren gedwaald door de stad. Doch eindelijk stortte 't bewustzijn, Dat de verplettrende haat dier vrouwe niet langer haar drukte, Wederom moed en kracht in heur harte: zij huurde eene kamer, En ging dadelijk naar 't facteurshuis arrebeid vragen. Meer dan vriendelijk werd ze er ontvangen door Albert: ‘Wel zeker Hebben wij werk voor u, lief kind!’ zoo loeg hij haar tegen; ‘En, naardien ge voortaan, zoo ge zegt, voor uzelve wilt zorgen,
[pagina 75]
Zal u een voorschot licht niet onwelkom zijn.’ En hij drukte Haar, met een heimelijk neepjen, een goudstuk tusschen de vingren. Stil eenen dankbaren traan afwisschende, en hemelschen zegen Roepende op 's jongelings hoofd, die zoo kiesch haren nood te gemoet kwam, Zette zij zonder verwijl zich aan d' arbeid, die haar vertrouwd werd, Om hem ter factorij des te eerder voltooid te bestellen. Maar, drie dagen nadien, kwam Albert reeds aan heur kamer Zelf aankloppen. Hij wou, zoo hiet het, eens zien of het kantstuk Goed van der hand ging. En dit bevreemde en ontroerde haar. Echter, Daar hij in 't ouderlijk huis dus ook wel soms in 't voorbijgaan Eventjes aanliep, bande ze ontroering en vrees uit haar ziele. Dan, na 't eerste bezoek kwam spoedig een tweede en een derde;
[pagina 76]
En nu bleek het haar, dat het heure eer was, die hij belaagde. Vol verontwaardiging wees zij hem af. Hij fleemde, beloofde Weelde en pracht, ja! nam tot schaamtloos geweld zijnen toevlucht; En, als hij eindelijk zag, dat iedere poging vergeefsch was: ‘Nu dan, leef van uw deugd!’ grijnslachte hij; ‘maar geenen steek meer Werkt ge voor ons; en gedenk, gij hoeft van mijn hand een getuigschrift, Wilt ge bij wie het ook zij in de stad patronen bekomen.’ Weken verliepen voor haar sindsdien in klimmende ellende.... Zij heeft honger! de huur van heur kamerken, gistren vervallen, Bleef onbetaald!... waarheen?... wat doen?... O, beklaaglijke weeze!... Doch reeds sterven de laatste akkoorden des orgels, daarboven,
[pagina 77]
Traag in de welfselen weg. Het geruisch der vertrekkende menigt Stommelt nog onder 't portaal eene pooze; en het ledige kerkschip Wordt als een graf, vol heilige stilte en balsmende geuren. Enkel nog Begga zit altoos op 't eigenste plekje Roerloos nedergeknield. - Ontwaart ze dan niet hoe daar ginder De altaarlichten, het een na 't andere, worden gebluscht, en Zwijgende duisternis haar in tastbare wolken omwemelt? Maar, daar rinkelt op eens, uit de diepte des donkeren zijbeuks 't Schelle geklank eener bel. Een priester, gevolgd van zijn koster, Treedt, in 't witte roket, met de gouden ciborie te voorschijn,
[pagina 78]
En stapt, links en rechts begeleid van flambeeuwen, de kerk door. Begga rijst van heur bank, en volgt de berechting naar buiten. Straat bij straat doorwandelt de stoet, weêrszijden de huizen Met fantastischen glans door den walmenden nevel bestralend. Altijd klingelt de bel, en doet in iedere woning Licht aan venster of deur opdagen, waar knielende schimmen Zich bij zegenen, en met een stil ‘Onze Vader’ den kranke, Welken der stervenden brood door den priester gebracht wordt, gedenken. Begga volgt nog steeds, als een spook langs de moddrige straten
[pagina 79]
Voorwaartsslierende. Niets, zoo schijnt het, bemerkt ze, noch vóor zich, Noch aan heur zijde. Alleen, met verglaasde, onbewegelijke oogen, Staart ze op 't eigenste punt in 't peilloos donker, als werd ze Door een onzichtbaren geest slaapwandelend medegetogen. Eindlijk, de stoet houdt stil, in een kronklende straat, bij een huizing, Wier trapgevel zich flauw uitlost in den rossen flambeeuwgloed. 't Volk uit de buurt snelt toe, wijl de priester de gouden ciborie Zegenend opheft, en met den koster verdwijnt in de huisdeur. ‘Zeg! wie wordt er bediend?’ zoo fluistert eene angstige stemme. ‘Wel,’ dus luidt het bescheed, ‘'t is de weduw van boven haar dochter. Kent ge ze niet? zoo'n zwarte: Coleta.’ - ‘En is 't van de Ziekte?’
[pagina 80]
- ‘Vast van de Ziekte!... en ja, och arme! het jongsken, haar broêrken Ook al ligt....’ Doch een gil klinkt eensklaps snijdend de straat door, Wijl zich een donkere schim loswoelt uit den hoop, en in huis dringt. Begga was 't, die het woord ‘van de Ziekte’ en ‘broêrken’ gehoord had. En daar vliegt ze den trap op, stort in de kamer, en - recht naar 't Kribbeken, waar Klein-Broêrken haar juichend in de arremkens strengelt. Maar, van het ziekbed, waar ze bij knielde, met hangende haren, Plots rechtspringende, steekt haar de stiefmoêr dreigend de vuist toe: ‘Weg, gij slang! uit mijn huis!’ zoo brult ze. En het jongetje klampt zich
[pagina 81]
Spartlend aan Begga's hals, wijl 't jammert: ‘mijn Begga! niet weggaan!’ En zij, woedender nog: ‘Hieruit! hieruit!’ en, van achter Grijpt ze de maagd bij de schouders, en rukt, en slingert, en sleurt haar, Tot ze, bezwijmende, rolt, met het knaapjen aan 't hart, voor haar voeten. Doch, wat nagelt de razende op eens als vast aan den bodem? Zie! daar heft zich de grijze, eerwaerdige priester verschriklijk Op, en, over haar hoofd 't Sacrament uitstekende: ‘Vrouwe!’ Dondert hij, ‘bij dien God, die uw stervende dochter versterkte, Wee u, die uit het huis, waar de Dood komt, liefde durft bannen!’ En, als trof met dit ‘wee’ haar de bliksem des hemels, zij wankelt,
[pagina 82]
Slaat zich de hand op 't hart, en ploft stuiptrekkend ten gronde. Gisteren avond werd Coleta ten grave gedragen.... 't Jongsken herstelde, en zit, Goddank! in zijn stoeltje al te spelen.... Doch nu is het de beurte der moeder! De onzichtbare Geesel Sloeg met een enkelen slag haar neêr op het bed, van het doodzweet Harer geliefde nog klam.... Zij sluimert; of haar de Verdelger, Eer hij zijn taak volbrengt, nog eventjes adem liet scheppen. Begga week van haar sponde geen oogwenk. Heimelijk fluistert Daar in haar binnenst een stemme: ‘Geneest ze na zulke beproeving,
[pagina 83]
Dan zal 't stiefkind, - thans, eilaas! hare eenige dochter! - Licht in 't moederlijk hart wel een plaatsken bekomen!’ En hoopvol Blikt ze de sluimerende aan, niet merkende, dat op dit loodblauw Wezen de ontbinding des grafs alreede is begonnen, niet hoorend, Dat dit gereutel, zoo scherp, zoo kort uit haar gorgel zich scheurend, D' ijslijken arbeid verkondt, die den geest losmaakt van den vleesche. Eindelijk siddert de veege uit den slaap. Flauw dwalen hare oogen Rond, en vallen op 't kind bij de tafel. Met kreunend gejammer Steekt zij er de armen naar uit. En Begga brengt haar het jongsken, Helpt haar de zeegnende hand op zijn hoofdeken leggen; en snikkend Laat ze op de knieën zich neêr, als bad ze om haar deel in dien zegen.
[pagina 84]
Doch, het gelaat naar den muur afwendend, en 't bergend in 't laken, Steent in vertwijfling de kranke: ‘Den Kuiper!... ach! zend om den Kuiper!’ Dra komt deze met Frans bij het ziekbed. ‘Vrouwe,’ zoo spreekt hij, ‘Zie, hier sta ik, bereid tot uw dienst. Wat vraagt of belast gij?’ En zij, zich bij die stem overeind optillend in 't leger: ‘Dank, dat gij kwaamt op den roep eener diep misdadige!... Hoort mij! Want mijne stonde genaakt.... Ik haatte dit meisjen.... ik heb haar Schandig belasterd voor u en voor anderen.... Englen des hemels Zijn niet reiner dan zij, dit zweer ik, bij Hem, die mij tuchtigt!... En thans, braven.... en gij.... die ik niet meer dochter durf heeten, Gaat, en laat mij alleen.... met den Dood, en mijn wrekenden Rechter....
[pagina 85]
Voor wat ik u misdeed zal nauwelijks de eeuwige foltring....’ Doch met een kus sluit Begga heur lippen: ‘De Heere vergeve u, Moeder, gelijk uw kind u vergaf!’ dus nokt ze. - En de moeder Zakt, van heur arm ondersteund, weêr traag op de peuluw. Er schemert Iets als een lach om haar mond; een traan ontrolt haar gebroken Oogen; zij stuiptrekt, snakt nog eens.... en heur strijd is gestreden. Roerloos zitten een wijl nog allen geknield bij de sponde.... Dan richt de oude zich op, spreidt over de doode het laken, Tilt Klein-Broêrke uit zijn stoeltje in Begga's armen, en leidt haar Met heuren kostbaren last, zachtdwingende, buiten de kamer.
[pagina 86]
‘Vriend, waar voert ge mij heen?’ dus fluistert ze, wen haar de straatlucht Frisch om het aanzicht waait. En daar strengelt ter linker en rechter Vader en zoon haar zachtjes een arm om de lende; en, terwijl zij Tusschen hen beiden zich voelt meêtroonen naar de andere zijde, Klinkt het als hemelmuziek haar in 't oor: ‘Ons huis wordt het uwe! Kind, hier wacht, zoo ge wilt, u een leven van vrede en van liefde!’ 1868.

Vorige Volgende

Gevoel en leven

Begga.

Begga
Een gedicht uit het Vlaamsche volkslevenaant.

I

II

IIIaant.

IV

Over dit hoofdstuk/artikel

datums

Begga.

Begga Een gedicht uit het Vlaamsche volkslevenaant.

I

II

IIIaant.

IV

Over dit hoofdstuk/artikel

datums

Begga
Een gedicht uit het Vlaamsche volkslevenaant.