Onze volkstaal

[p. 145]

Iets over het dialect van Neeritter
Prov. Limburg.

Over de uitspraak.

ai	klinkt als in 't Fransche woord glaive.
ao	als in 't Fr. notre.
oa	als eene oo gevolgd door den korten klank a, samen verbonden door eene nauw merkbare w. In oa is de klank meer gerekt en heeft de klank a den klemtoon, in oa is de klank kort met den klemtoon op de o.
ē	klinkt als in 't Fr. woord belle.
ô	klinkt als eene korte oe, ongeveer als in 't woord blom, dus iets korter nog dan de u in 't Hgd. dumm.
ö	klinkt als de Hgd. ŏ b.v. in Hölle.
euë	klinkt als eu gevolgd door de korte klank e verbonden door eene bijna onmerkbare w.
ië	klinkt als ie gevolgd door eene korte e, samen verbonden door eene merkbare j, ongeveer als in 't Fr. woord miel, met dit verschil, dat de klemtoon valt op de ie en de e haren natuurlijken korten klank behoudt.
êû	klinkt als in 't Fr. woord heure.
oo	en aa worden gewoonlijk gerekt uitgesproken als verbonden door eene nieuw hoorbare h. De klemtoon valt dan op de eerste v en a.
gk	klinkt als eene zachte k, evenals de g in de Fransche woorden gant, baguette.
sj	klinkt als de ch in 't Fr. b.v. cheval, cher.

[p. 146]

Woordenlijst.

A.

Aaf = af. Ik weit 'r niks vanaaf = Ik weet er niets af.

aaftrekker = liniaal.

aaks = groote bijl.

aigest = ekster.

ainjemoos = eendenmoes = eendekroos.

airt = aarde.

aivel = evenwel.

alik = geheel, het tegenovergestelde van gebroken, stuk zijn.

allewiel } nu, op dit oogenblik.Hoogd. alleweile.

allewieles } nu, op dit oogenblik.Hoogd. alleweile.

aom = adem, ook aam inhouds maat van 150 Liter.

aomere = houtskool, verkleinwoord êûmerkes.

aost = aas in 't kaartspel, kwast in hout.

aoventj = avond. Deez 'n aoventj = van avond.

aventoew = af en toe = nu en dan.

B.

Baar = praatziek vrouwspersoon. Het werkw. bare of bare binje (binden) beteekent langwijlig praten, beuzelen.

baije = bidden.

banne = aanhoudend vragen; wordt inzonderheid gezegd van kinderen: ligk neet zoa te banne = plaag niet zoo aanhoudend.

bies = bui (Fr. bise?)

bimös = koolmees (bijenmusch).

bizze (ook Twentsch) = het heen en weer loopen van koeien met opgeheven staart.

bloat = bloot ook vacht (sjaopsbloat = schapenvacht), nog omslag van een boek.

bluds = bluts, kneuzing.

bôks = broek (kleedingstuk). (Ook Twensch).

boewk = buik.

booke = beuken (vlas beuken).

boonder = bunder.

bôtter = boter.

brake = causatief van braike = breken, (vlas brake).

broat = brood.

broes = schuim, broesse = schuimen (van bier b.v.) de broes kumtj hum op zien moel = het schuim komt hem op de mond (hevige toorn). Ook Geldersch.

broewt = bruid; bruum = bruidegom.

bujel = buil (kleine zak) toebaksbujel tabakszak.

D.

Daak = dak verkleinwoord daikske.

deensdaag = dinsdag.

deesse = dorschen.

deich = deeg.

dēn = deel, dorschvloer.

doef = duif.

doon (gerekt uitgesproken) = doen. Van doon höbbe = noodig hebben.

doon (kort uitgesproken) = dicht. Doon biej = dicht by (er don op zitten d.i. dicht bij komt ook elders voor).

dörp = dorp.

douge = deugen.

dreje = draaien.

dreuëg = droog.

dröppel = droppel verkleinwoord = dröpke of dröppelke. Dröpke is de algemeene naam in Lim-

[p. 147]

burg voor een glaasje jenever. (Vgl. Fr. goutte.)

duvel = duivel. Ter duvel = de duivel.

E.

Eechel = bloedzuiger.

eegdje = egge.

eek = edik, azijn. (In dien zin ook in Gelderland.

eemes = iemand.

effekes = eventjes.

erks = vel papier.

erm = arm (in beide beteekenissen).

F.

Faalje = falie.

fernuus = fornuis, ook vernis.

flaai = vla.

flairmoes = vleermuis.

flitsboog = pijlboog, handboog.

floem = guit. Vgl. Nederl. fluim.

flup = flap.

foekespot = rommelpot. (Geld. foekepot) en Overij.

foetele = oneerlijk spelen.

G.

Gaije = wieden. Ich gaij, gaidje, höb gegaitj.

gelje = gelden, werkw. Het gultj = het geldt.

gemaikelik = gemakkelijk.

gicht = jicht.

giftig = erg boos. Ook Geldersch.

gluive = gelooven.

gölje = gulden. Men zegt ook veel flereng = florin.

goonsdaag = woensd. (Ook Overij).

graas = gras.

grauwele brommen, knorren.

greun = groen.

groat = groot. Groat van doon = hoog noodig.

H.

Haare = de zicht of de zeis scherp maken door middel van 'n hamer en een ijzeren aambeeldje, dat in den grond kan bevestigd worden. Hollandsch haren.

haosse = handschoenen. Pieje haosse = wanten.

hest = stuk spek.

hoames = hoogmis.

hoef = huif. Hoefker = huifkar.

hoewt = huid.

hoof (kort uitgesproken) hoef van een paard.

hoof (gerekt uitgesproken) hof.

hooze = kousen.

houp = hoop. (Hgd. Haufen).

hui = hooi.

huit = hoofd. Huitpien = hoofdpijn. Mnl. hoot.

humme = hemd.

huuf = knikker.

I.

Ies = ijs.

iezer = ijzer.

ilk = elk. Illekerein = iedereen.

ingkenrke = eekhorentje.

inj = einde.

inkel = enkel (in beide beteekenissen).

J.

Jaacht = jacht.

janke = weenen. Vgl. Nederl. janken.

joet = jood.

jôkke = schommelen (kinderspel).

Jôk = schommel.

jông = jongen. Verkleinwoord jungske = jongentje.

jônk = jong.

K.

Kair = pit, kern.

kais (gerekt uitgesproken) kaars.

kalle = praten.

keetele = kittelen.

kees (gerekt uitgesproken) kers.

ker = kar.

ketse = vuurslaan door middel van een vuurstaal (ketsstaol) een vuursteen (ketsstein) en tondel (tôntjel) samen het ketsgetuug geheeten. (Nederl. ketsen.)

kids = klokhuis in pitvruchten.

kickhoost = kinkhoest.

kiës = kaas.

[p. 148]

kirk = kerk.

klads = overgeschoten kliek, ook oorveeg.

klak = pet.

klieje = zemelen. (Hgd. Kleie).

klits = drop.

klöppel = knuppel.

knab = een koperen stuk van 5 cent (sou) knepke = 2½ cent.

kniep = knipmes (Fr. canif?) oudtijds knijf.

koost = korst meerv. kooste verkleinwoord keustje.

kors = koorts.

kouk = kolk.

kraon = kraai.

krentje = de waarde van 30 cent, verklw. van krant.

krik = takkebos.

kroeze = zwart maken met roet houtskool.

kroonsele = kruisbessen.

kuuzele = strijken, streelen.

kwakkert = kikker, meerv. kwakkerte.

L.

Lange = geven, aanreiken. (Ook Overijs. Langk ins hiej = geef eens hier.

leezessmaot = lijnzaadolie.

lestig = lastig, moeielijk.

loaj = run (vgl. looien).

loestere = luisteren.

lucht = lantaarn, die men in de hand draagt. Tot straatverlichting dienen lantaire.

luchte, wkw. bijlichten.

luchter = kandelaar.

luif = rand van een hoed. (Oudt. luifel.)

M.

Maalplagk = zakdoek. Maal beteekent op andere plaatsen zak. Hier zegt men tes, dus ook tesseplagk = zakdoek.

maot (gerekt) mout.

maot (kort) maat.

meepenning = huurpenning (vgl. Hgd. miethen).

merketon = perzik.

mertj = markt.

miem = vocatief van kat (Fr. minon?)

mik = wittebrood (ook Geld.).

moar = peen wortel.

moar = waterketel.

moolje = houten bak om brood te kneden (Fr. moule?)

moomer = voogd. (Oudt. momboor.)

moor (gerekt) muur.

moor (kort) moederbeest.

mooshoof = moestuin.

moot = moeite.

mörge = morgen.

möts = muts. Eene pet heet hier ook onverschillig möts en kalk (d.i. klak of claque fr.)

N.

Naaks = naakt.

naat = nat.

nai (gerekt) neen.

naober (gerekt) nabuur, buurman, ook buurt (ook Twentsch).

neet = niet.

neeringe = herkauwen.

neje = naaien.

neuchter = nuchter.

neuëtelik = boos.

nêûle = onzin vertellen, bazelen.

neut = nooten. Het enkelvoud noot. (Hollandsch neuten mv.)

noa̱t = muzieknoot. Het meervoud is noate.

noa̱ts = nooit.

noe (kort) nieuw.

noew (gerekt) nu.

nörges = nergens.

nöt = onnut, leelijk, vuil. Nötte kal = vuile taal.

nöttert = leelijkert, vuilik.

O.

Och = of.

oet = uit.

ônger = onder.

oos = ons. Ooze = onze.

örges = ergens.

ôs = ons. Biej ôs = aan ons huis.

ouch = ook.

[p. 149]

oug = oog. Meervoud ouge, verkleinwoord uigske.

P.

Peddekiës = paddestoel.

peerik = pier, aardworm.

piep = pijp.

plagk = omslagdoek.

poepert = hoppe (vogel).

poor = prei (poireau).

pôntj = pond, pont.

prikke = opvangen, b.v. een bal, die geworpen wordt.

pukke = kussen (wkw.).

punjer = unster.

R.

Raik = hark (Hgd. Rechen).

reilik = rein, proper.

reub = raap. Reubssmaot = raapolie.

ries = rijst, rijs.

rieze = uitvallen, b.v. Het rijpe zaad riestj uit de aren.

roeps = rups.

röts = voorn. (visch).

roum = room.

ruizele = uitvallen. De kat ruizeltj (verhaart). De boomen ruizele (verliezen hunne bladeren). Vergelijk rieze.

S.

Sjaap = afdeeling, vak in een kast.

sjanj = schande.

sjeem = schaduw.

sjilling = eene waarde van 20 cents.

sjikke = schikken, plaats maken. Sjik op = schuif op.

sjikke = zenden, b.v. Sjik mich det = zend mij dat.

sjoets = geknotte eik of wilg.

sjolk = voorschoot.

sjônk = ham. (Hgd. schinken vgl. Ned. schonken).

sjöpke = half glas. Ei sjöpkebeer = een half glas bier. Dit heet echter ook: ei kappertje.

sjort = vrouwenrok; (schort heet op de noordsche eilanden ook de zwarte rok, die de vrouwen bij begrafenissen over 't hoofd slaan. Vgl. Eng. shirt).

sjouw (schouw) schoorsteen.

sjuut = schuit.

sjuve (schijven) geld.

slaai = sla.

sleure = glijden over 't ijs. Sleurbaan = glijbaan.

slôkke = snoepen. Slôk = snoe-

smukke = kussen (wkw.). (Gron. kus = smok).

snuffel = vlinder.

spool = spinnewiel.

spuit = gieter.

stanj = karn.

stök = stuk.

stoof = kachel.

stuver = stuiver. Hier eene waarde van 2 cent.

T.

Teljer { = bord (teloor). Heremans schrijft teljoor.

teier { = bord (teloor). Heremans schrijft teljoor.

tempiëste = leven, lawaai maken.

tes = zak in broek, jas of vest. Zie Maalplagk.

toen = afsluiting van palen en dwarshouten (tuin).

toet = papieren buil of zak.

toesse = ruilen.

tôntjel = tondel.

törf = turf.

troefel = kolenschep, truweel.

tuffe = speeksel uitspuwen. (Veluwe: tuf).

twelf = twaalf.

U.

Uch = U (meervoudsvorm). Het enkelv. = dich.

ujer = uier.

ungelste = onderste.

unjere = schoftuur na den middag. Ook werkw. en bet. dan schoften.

ummer = emmer.

ummes = immers.

V.

Vais (kort) vaars.

vais (gerekt) hiel.

[p. 150]

vakkel = fakkel.

vaore (wkw.) niet gewoon zijn, vreemd zijn, hinderlijk zijn, b.v. Det zel dich vaore; gewoonlijk in ongunstige beteekenis als blijkt uit: gemaak vaortj neet = gemak is niet hinderlijk.

veds = stuk, gein veds = geen stuk = niets; tot vedzele = aan flarden. (Hgd. Fetzen).

veerdig = gereed.

vengig = vinnig, beteekent hier vrijpostig.

vengnaas = iemand, die vrypostig is. Naas = neus.

ver = stier (var).

vergölje = vergulden.

verkeswien = varkenhoeder.

verinneweere = vernielen, slordig omgaan met iets (ruineeren).

versjaaldj = verschaald. Versjaaldje Kal. = Zoutlooze praat.

vertesteweere zie verinneweere.

veur (kort) voor.

veur (gerekt) vuur.

vies = zonderling, 'ne vieze smaak = een zonderling (niet ongunstig in beteekenis).

vin = ven, veen. Vinlo = Venloo.

vlik = plagge, heizode.

vloa = vloo, meerv. vleuë.

vônjer = vonder.

vreugjaor = lente, voorjaar.

vreumes = vroegmis.

W.

Waimeske = vest, verkleinw. van wames = buis.

wais = wars beteekent hier zonderling.

wēcht = kind meervoud wichter.

weeg = wieg.

weef = weduwe.

wegk = soort van wittebrood.

widman = weduwenaar.

wiebus = kwibus, kwast.

wiej = wilg. Wiejenhout = wilgenhout.

wiejert = vijver.

wiene = wanneer.

wies (kort) wijzerplaat.

wies (gerekt) wijs, geleerd.

wiet = ver, wagewiet = wagewijd.

wuiles zie wiebus.

Z.

Zaot (gerekt) zout.

zaot (kort) zaad.

zeeje = verzadigen. Det zeetj goot, zegt men van eene spijs, waarvan men spoedig verzadigd is.

zeje = zaaien.

zoeke (gerekt) zuigen.

zooch = zeug.

zoormoos = zuurkool.

zuul = zuil, els.

zwaart = zwoerd, varkeashuid.

zwaigelke = zwavelstok, lucifer.

zwelf zwaluw.

zwersel = zwartsel.

zwônge = laatste bewering, die het vlas ondergaat. 't Zuiveren van 't werk (afval) (zwingelen).

Zeelst, April '83.

Jacq. Cuijpers.