Journal tenu par Isaac Beeckman de 1604 à 1634. Tome 1: 1604-1619
(1939)–Isaac Beeckman– Auteursrecht onbekend
[pagina XLI]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[Journal de Beeckman]Loci communesLociGa naar voetnoota) communes sunt formae omnium rerum agendarum, virtutum vitiorumque aliorumque communium, thematum communes, quae ferè in usum variasque rerum humanarum ac litterarum causas incidere possunt.
Qui destinavit per omne genus auctorum lectione grassari primo sibi quàm plurimos paret locos: eos sumat partim à generibus ac parte vitiorum virtutumque, partim ab alijs quae sunt in rebus mortalium praecipua, digeratque iuxta rationem affinitatis et repugnantiae. Nam et quae inter se cognata sunt, ultra admonent quid consequatur, et contrariorum est eadem memoria Anno 1604 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina XLIII]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fig. 1. - Facsimile réduit du fol. 107 recto du manuscrit
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 1]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Meditata meaGa naar voetnoota) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[1604-1608]Ga naar margenoot+Quaeritur cur artes inter se non sint subordinatae, hoc est, cur non sit generalis scientia vel ars totius mathematicae, et iterum mathematicae et physicae, et iterum physicae et ethicae, et iterum physicae et alchymiae etc., cùm sit generalis aliqua scientia omnium artium, ut Logica, et cùm tradantur generalia praecepta de triangulis in genere aeque ac specialia in specie; cùm Mathematica tam sit genus geometriae et arithmeticae quàm triangulum rectanguli et obliquânguli.
Ga naar margenoot+Sidera sunt globosa, quia Luna, cùm sit minor Terrâ, lumen tamen Solis per totam Terram demittit, quod in planis non fit.
Ga naar margenoot+Admonendi sunt studiosi, ut in biblijs sacris, sicut jam, similes sententiae in margine annotentur. Ita quoque praecipua verba et phrases annotent ex linguis originalibus, ut etiam privati sciant quibus in locis Spiritus sanctus ijsdem verbis usus sit, quamquam eadem aliter atque aliter in linguam vernaculam interpretes verterint, et sic etiam ipsi de legitimâ versione judicare possint, quod opus erit generale ad omnes alias linguas; nec opus erit reparatione, quamquam versiones vernaculae in dies mutentur. Annotabunt autem sic, ut, de aliquo verbo quaestione incidente, omnes loci in quibus idem verbum scriptum est, vicissim inveniri possint; quod fiet si primus locus monstret sequentem, secundus tertium etc., et tandem ultimus iterum primum.
Ga naar margenoot+* Ad excitandum artium studium illud maximè faceret, si immunitates alicujus vectigalis etc. ijs qui Euclidis Elementa intelligerent, promitterentur. Quibus bene intellectis, pauci caetera studia negligerent, etiam in medijs occupationibus mechanicis. Ga naar margenoot+Ad prosperitatem verò urbium, si statis temporibus quotquot vellent cives, consilium aliquod scripto apportarent.
Ga naar margenoot+Naerdien dat door de stellinghe eens roerenden eertcloots alle de inronden der dwaelders wechgenomen werden ende sonder missen so groot te syn gerekent moghen worden als den eertclootwech, ecce argumentum pro Copernico. - Stevyn, 13e voorstel Van den roerenden eertclootGa naar voetnoot1). | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 2]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+
Ga naar margenoot+Cal. aux 1 Cor. 14,5Ga naar voetnoot1): ‘Quelle sottise seroit-ce de prononcer une mesme chose en plusieurs langages sans necessité quelconque? Mais il peut souvent advenir qu'il y aura bonne occasion d'user de langue estrange’. Welck occasie ick misschien t'Amsterdam gesien hebbe, als den predicant op my begeerde, dat ick int latyn soude propheteren in de kercke, naerdien dat ick het Engels wel verstondt, maer niet spreken en konde; ende hy beloofde dat het volck int Engels te segghenGa naar voetnoot2). - Vide vers 13.
Ga naar margenoot+Heb. 6:14 ἦμην non est particula jurantis Dei per se ipsum, sed idem est quod Gen. 22:17 יכִ, et vers. 13. ὤμοσε καϑ᾿ ἑαυτοῦ respondet vers. 16, ubi idem fere יחִעבַשִנִ יבִּ, quod propriè juramentum Dei, non particula יכִ vel ἦμην. - Vide Exod. 32:13. - FraterGa naar voetnoot3). Fig. 2
Ga naar margenoot+Ad explicationemGa naar voetnoota) 5 cap., Lib. 2 Almagesti Ptolomaei: Angulus gec subtendet arcum duplum arcûs ta, si triangulusGa naar voetnootb) ecg circulo inscribatur, hoc est si angulus tea fiat angulus ad circumferentiam.
Ga naar margenoot+Ad argumentum Tichonis Brahae, fol. 189 Epist. astron.Ga naar voetnoot4) de globi emissione contra motum Terrae, responde totam Terram cum sibi circumjacente aere et omnibus quae in eo sunt, naturaliter et ae qualiter simul moveri, ita ut violenter mota secundum quantitatem violentiae solummodo differant et excedant motum proprium. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 3]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+
Ga naar margenoot+Non ut apparentiae astrorum diversis hypothesibus, sic loca Sacrae Scripturae diversis sectis conciliari verè possunt.
Ga naar margenoot+Si nullis traditionibus certò credendum est, undenam nobis constat diem Sabbathum die septimo certo ordine semperGa naar voetnoota) observatum fuisse?
Ga naar margenoot+* Numeratorum primorum inter se, si unum per alterum continuò volvatur, singula numerata unius ordinis numeratis alterius ordinis conjungentur, semel singula singulis, priusquam unum alteri bisGa naar voetnootb) conjungetur, quod fit tot revolutionibus unius ordinis per alterum, quot in altero sunt numerata |. Ga naar margenoot+Hinc reperietur annus magnus, de quo Cicero in Somnio Scipionis hoc modo: Compara unum astrum vel ad coeli partem aliquam vel ad stellam aliam. Singulis revolutionibus erunt illa duo in eodem statu ad invicem, et ille erit annus magnus unius saltem comparationis. Deinde, si tertium astrum adjicere velis, nota quantum uno anno magno modo reperto, tertia illa stella à statu suo destiterit, ablatis integris circulis; si plures confecerit, quae distantia si sit pars circuli tot annis magnis modo repertis, veniet tertia illa stella in pristinum statum ad duo priora, quota pars circuli illa distantia vel differentia in motu fuerit; si verò illa distantia sit <plures>Ga naar voetnootc) partes, tot annis magnis modo inventis, quot talium partium totus circulus continet et hic erit annus magnus duarum comparationum. Sic de caeteris.
Ga naar margenoot+Cardanus, Lib. 2 de Subt.Ga naar voetnoot1) dicit aerem naturaliter moveri ab Oriente ad Occidentem, quiescentibus ventis. Quod, si verum sit, ecce argumentum contra motum TerraeGa naar voetnoot2).
Ga naar margenoot+Men en moet onses vriendts dienst niet bedroeven ende en laet niet blycken, dat synen dienst u niet veel en helpt. - Laet u van uwen vrient somtyts helpen, al en ist niet van noode, want dat sal hem verblyden, ende sal hem een stouter ende vaster vriendt maken. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 4]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+
Die meest verdraghen moeten, synder van naturen best toe bequaem; want die cleyn verstandt hebben, lyden om haer onverstandtswille veel spot en smaet, en worden van naturen niet licht gestoort. Int jocken voecht u altyt by de cranckste partye, so sult ghy den stryt gelyck maken ende d'een partye en sal niet beschaemt blyven. Fig. 3Ga naar voetnoote)
Ga naar margenoot+Cal., Inst., Lib. 4, 12, 24Ga naar voetnoot1) dicit: ‘Si Deo placet’Ga naar voetnoota), nec video quomodo illic pertineat nisi propter phrasim linguae, ut Hebraïcè dicitur: ‘ignis Dei’Ga naar voetnootb). Et in lib. Hester talis etiam aliquis phrasis reperitur, cùm nomen Dei in eo libro undique taceri dicatur. Unde videtur probari posse malè dicta, cùm in usum phrasium abierint, desinere esse malè dicta.
Ga naar margenoot+Nota ad 12, 4 Geom. triang. LansbergGa naar voetnoot2). Quia ab ad cd perpendicularis est et radius ag perpendicularis ad eandem, cadet bk erecta super planum dgc in radium ag. Iterum quia bh perpendicularis est ad gc radium, et hk perpendicularis ad eandem, cadet bk eadem in lineam hk, ergo in punctumGa naar voetnootc) intersectionis hk et ga, per 7:21Ga naar voetnootd) Ram.Ga naar voetnoot3) et 11:11 Euclidis Element. Fig. 4
Ga naar margenoot+HetGa naar voetnoot4) swaerheytspunt van het block prtvq synde t, so en volcht nochtans daeruyt niet, dat tp en tq even swaer syn, want rt en vq soveel verlichtende als pr en tv verswarende, so soude t noch het swaerheytsmid- | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 5]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+delpunt blyvende, tgewichte op r verswaren ende op v verlichten ende de reden tusschen vt ende tr deselve blyven, twelck onmoghelick is. Fig. 5
Ga naar margenoot+Stevyn aent 6e voorstel syns 2 Boeckx Van de DoorsichtigheGa naar voetnoot1). Ick segghe, dat sinus angulorum, dat is de hoeckmaeten, van ckg en ceg sunt reciprocèGa naar voetnoota) proportionales cruribus kc <et>Ga naar voetnootb) ce. Want doort 5e voorstel der platte dryhoeckenGa naar voetnoot2) ut ck ad cgk, sic cg ad ckg; et ut ce ad cge, sic cg ad ceg. Cùm autem cgk et cge sint aequales et cg et cg idem, ergoGa naar voetnootc) planum <ex>Ga naar voetnootd) ck et ckg aequalè est plano ex ce et ceg, ergo reciprocè ut ck ad ce, sic ceg ad ckg. Cùm enimFig 6
planum ex cgk et cg aequale sit plano ex ck et ckgGa naar voetnoote) et quoque planum ex cge et cg aequale sit plano ex ce et cegGa naar voetnootf) et cùm planum <ex>Ga naar voetnootg) cgk et cg <et planum>Ga naar voetnooth) ex cge et cg aequalia sint, palam est propositum |.
Ga naar margenoot+Daer is eenen back van efghiklm, waervan de hoochde ac 184½ deelkens, ende de hoochde bc doet 165 deelkens. Den back houdt in 554 ℔ gewicht ende het deel nfghipqo houdt 483 ℔. De vraghe is, hoe hooghe dat cd is. Ick neme voor cd 1 , so doet dan ad 184½ + 1 , à cujus cubo si auferas cubum 1 , id est cdGa naar voetnooti), remanet gnomo ac . d. Eodem modo notus tibi fiet gnomo bc . dGa naar voetnoot3). Ergo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 6]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+
ut gnomo ac . d 553½ + 102120¾ + 6280426⅛Ga naar voetnoota) ad 554 ℔,
sic gnomo bc . d 495 + 37125 + 2041875 ad 483 ℔Ga naar voetnoot1).
Ergo quadratus extremorum 267340½ + 49324322¼Ga naar voetnootb) + 3033445758aequatur quadrato mediorum 27230 + 20567200 + 1131198750Ga naar voetnootc) Ergo 6889½ aequatur 28757047¼ + 1902247008 ergo 1 aequatur 4174 + 276128 ergo 1 valet 4239 pro lineâ vel altitudine cd 76171103919 cubus cd.
Ga naar margenoot+Stevyn, Van den Ebbenvloet opt 3e voorstelGa naar voetnoot2). - Ten schyndt niet, dat de mane het water also omhooghe treckt, dat het van onder ledich soude syn, maer dat sy dat van beide syden op eenen hoop treckt, welcke optreckinghe men in een vadt water oogenschynlick niet sien en kan, want het oppervlac vant water int vat is evenwydich met het water in de haven daert staet, sodat men niet mercken en kan dat het water aen de kanten leegher is dan in het midden vant vat. Want waer het vat so groot als half de weerelt ende de mane recht over het midden, dan en soude het water in de midden maer soveel hoogher syn als aen de kanten, gelyck het hooghwater van het leechwater verscheelt |.
Ga naar margenoot+So ghy voor een cleen gaetken, daer Ramus van spreeckt Lib. I Optices, propositione 19Ga naar voetnoot3), een brantgelas houdt, soverre daervan dat het punt, daer de stralen in vergaderen, het gaetken noch niet en raeckt, ich mejne, dat teghenover het gaetken op den muer de schaduwen van de dynghen, die tusschen het licht ende het gelas staen, recht sullen schynen.
Ga naar margenoot+So ghy voor de jonckheyt yet oneerlickx bedryft, denckt niet of ghy en sult u leven lanck daerom van haer missien werden.
Ga naar margenoot+Fibrae candelarum si mergantur in saebum, tantum bibent liquoris ut maneant in eâdem proportione cum fibris, quia etiam interiora fibrarum madefiunt. Si verò | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 7]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+ jam madefactae candelae ejusdem longitudinis et diversi ponderis mergantur eodem modo per omnia, saebum, quod adhaeret, est tantùm in duplicatâ ratione diametrorum: augentur enim diametri aequali incremento. Ex pondere ergo candelarum elicitur ratio diametrorum.
Ga naar margenoot+De mate, die ick allom gebruycke, is dieGa naar voetnootb) op den kant, waervan ab 50 deelkens doet. Van sulcke deelkens is de lenghde van de keersenGa naar voetnootc), weghende Middelburchs gewicht, het pont
Quos numeros si medies, habebis justam longitudinem candelarum; ex hoc mediato si auferas 15 partes, nasum restabit quantum saebo obducitur. Maer om het gedraejswille so gebeurt het, dat de lementen, daer acht draykens in syn en weghen -59-16 ende lanck sijn 417 deelkens, maer aen roet lanck syn 186 deelkens. Ses kleynkens Middelburchs ende Zyriczees gewicht weghen seven Engelschen goudtgewicht, twelck allom even groot is, so men seght, twelck ick oock allom int weghen gebruycke. | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 8]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+
Ga naar margenoot+De lementen, soveel alser aen een spit geschoven worden, syn:
Ga naar margenoot+Ad probandam et dijudicandam abrogationem legis ceremonialis, hic modus mihi non videtur esse parvi momenti, si ex Novo Testamento constat necessarium aliquod adjunctum legi alicui abrogatum esse, ut dicamus eo totam legem abrogari. Fig. 7Ga naar voetnoota)
Ga naar margenoot+* Ad Scalig., de Subt. exerc. 46Ga naar voetnoot1). - Non videtur aqua in cavernâ n altiùs pelli quàm est aqua quae pellit. Si enim tubulos immittas in aquam kg vel lh, non erumpet aqua in tubulis altiùs quàm est superficies aquae kl, licet immensa sit | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
[pagina 9]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ga naar margenoot+ vis aquae prementis circa tubulumGa naar voetnoota). Nec obstat experimentum de lapide immisso in vasculum: lapis enim in aquâ petit fundum eâque ratione premit; aqua verò in aquâ non est gravis, non igitur premit |. Ga naar margenoot+* Ad Scal., Subt. exerc. 48Ga naar voetnoot1), ubi quaeritur cur Nilus auras non edat, putat ille propter tenuitatem aquarum quam ex longo cursu nactus est, resolutas non posse corpus capere, sed aerem pati auram in se diffundi sibi, hoc est aeri similem. Quod mirum esset, cùm aquae ante resolutionem auris multò sint densiores. Quin igitur modicus calor de nocte id ipsum, quod major calor in densioribus, in his tenuibus non faceret? Invenias enim in Aegipto saltem aliquo tempore inter aquas illas tenues et calorem eandem proportionem quae est inter nostras aquas et calorem fortiorem, ita ut tantum aquae ex Nilo quantum ex Rheno eodem tempore, eodem in loco avolet.
Ga naar margenoot+* Hoc instrumento notum fit quot miliariaGa naar voetnootb) in quâvis altitudine unus gradus valeat. ab significat miliariab) unius gradûs in aequinoctiali vel maximo circulo. Si quis igitur versetur ubi zenithGa naar voetnootc) capitis ab aequinoctiali distat 23 gradibus, sumat in ab lineam aequalem cb quae est dbGa naar voetnootd). Gradus unus ergo valet 13½Fig. 8
miliariaGa naar voetnoote). Cùm autem unus gradus in aequinoctiali sit ad unum gradum in tropicis ut totus aequinoctialis ad totum tropicum, qui sunt ut diametri, si hoc instrumentum sit legitimum, posito ab semidiametro aequinoctialis, necesse est ut db sit semidiameter tropici. Quod verum esse sic demonstrabitur: Ducatur enim quadratus coluri eb, erit fp semidiameter tropici, qui aequalis est db. Nam ut chorda ab ad semichordam ae, sic chorda cb ad semichordam fp. Cùm autem bc aequalis sit dbGa naar voetnootf) et ae aequalis sit ab, erit etiam db aequalis fp, ergo semidiameter tropici. |
|