Afbeeldinge ende beschryvinghe van alle de veldslagen, belegeringen ende and're notabele geschiedenissen ghevallen in de Nederlanden

Geduerende d'oorloghe teghens den coningh van Spaengien: onder het beleydt van den Prince van Oraengien, ende Prince Maurits de Nassau

[p. 125]

Belegheringhe der Stadt Alckmaer, Anno 1573.

[1573.] EEnen Jesuyter/ghenoemt Cornelius Claudius Chrysopolitanus, heeft den Coninck van Hispanien desen raedt ghegheven/ om haest een eynde te maecken van den Neder-landtschen crijch: Hy raedt sijne Majesteyt/dat hy een seer groot ende gheweldich Legher soude beschrijven ende te velde brenghen/ende dat hy daer mede soude belegheren ende innemen eenighe van de voornaemste Steden des Landts/ende voeghter by hoe hy/Meester gheworden zijnde/daer mede leven soude.

Sijn eyghene woorden zijn dese / Oppugnata vel expugnata Civitate una vel altera ex praecipuis, vel tertia, quae pacem oblatam respuerint, tanta animadversione, tanta austeritate, ne dicam immani & plus quàm barbara & fera crudelitate, ibidem res agat in omnes usque ad minimum, insontes pariter & insontes (dictu durum) ut nemini parcat, nullius aetatem vereatur, conditionem vel sexum respiciat, aut impubis & tenellae aetatis misereatur, ut omnium aures haec audientes timiant, corpora horrore concutiantur, artus contremiscant, in verticem crines erigantur, vultus concidant, facies pallore immutentur, quo ceteris oppidis Belgij, timor incutiatur. Dat is te seggen/ Alsser een, twee, of drie van de voornaemste Steden, die den aenghebodenen vrede ende ghenade verworpen hebben, sullen bestormt ende inghenomen zijn, so sal de Coninck aldaer sulcke straffe, sulcke ghestrengicheyt (om [1573.] niet te ghebruycken de woorden van onmenschelijcke ende meer dan Barbarissche ende beestelijcke wreetheyt) oeffenen ende bedrijven moeten teghen alle ende eenen yeghelijcken, van den cleynsten tot den grootsten, sy zijn schuldich ofte onschuldich (al hoe wel dat dese woorden hart luyen) dat hy niemandt verschoonen en sal, sonder aensien van jaren, van staet of qualiteyt, hy sy Man of Vrouwe, hy sy Kindt of jonck van jaren, hy en moet met niemanden barmherticheyt hebben, maer soo handelen, dat eenen yederen die het hoort vertellen de ooren tuyten, haere lichamen schudden en beven van schrick en vreese, dat hare ledematen citteren, ende haer de hayren te berghe staen, haer ghelaet sich onstelle, haer aensichte bleeck en doodt-verwich worde: Op dat den anderen Steden van Neder-landt eenen schreck ende vreese aenghejaecht worde. Het blijckt ghenoechsaem aen de moorderijen ende wreedtheden die Duc d'Alba binnen Mechelen/Zutphen/Naerden/Haerlem/ende elders ghepleecht heeft/ dat hy de wreede lesse des Jesuyters Chrysopolitani seer wel gheincorporeert heeft ghehadt. Maer even wel en is hy tot sijn voornemen met d'andere Steden niet ghecomen. Want nae den wreeden moordt binnen Haerlem begaen/ heeft Duc d'Alba brieven gheschreven aen alle de Steden van Hollandt/ ende oock aen andere/ haer ghenade aenbiedende/ ende soo sy die niet dadelijck aen en namen/ haer dreyghende met alle rigeur ende wreedtheyt te overvallen: Maer niemandt en gaf hem gehoor: Jae die van Rotterdam ontboden hem/ dat sy wel den Coninck van Hispanien voor haeren Heere erkenden/ maer dat sy niemandt anders voor des Conincx Stadt-houder in Hollandt en bekenden/ dan den Prince van Oranien. Wat oock Duc d'Alba

[p. 126]

[1573.] met sijn wreedtheyt ende tyrannije heeft te wege gebracht / heeft stracx ghebleken aen die van Alckmaer/ daer van ick hier een cort verhael doen sal.

Vier daghen nae dat de Spaenjaerden Haerlem hadden vermeystert/namelijck op den sesthienden Iulij, soo hebben sy derde half duysent Voet-knechten/ ende vier Vaenen Ruyteren nae Alckmaer ghesonden / meynende dat de Burghers daer binnen/ soo verschrickt ende bevreest souden wesen/ om t'ghene dat soo heel corts binnen Haerlem gheschiet was/dat sy datelijck haere Stadt in handen van Duc d'Alve souden overgheven/maer of wel eenighe vreesachtich waren/ alsoo dat sy in aller ijl ghevlucht ende verloopen zijn/ andere oock rieden datmen het Spaensche garnisoen in de Stadt nemen soude: Soo bleef nochtans den meestendeel ghehert ende wel ghemoet / om den wreeden bloedt-dorstighen Spaenjaert teghenstant te doen. Daer laghen doe recht wel te passe eenighe van des Princen Soldaten te Heyloo/ ende ontrent Egmont op de Hoeve/ die door het voorsichtich beleyt van den Oversten/ Joncker Iaques Cabelliau (die gheduyrende de belegheringhe Gouverneur in de Stadt gheweest is) ende Capiteyn Ruychaver in der Stadt gheraeckten/ die stracx met haer schieten en schermutselen de Spaenjaert boodtschapten/ dat sy noch van ghener meyninghe en waeren hem in de Stadt te laten comen. De Spaenjaert aldus ghegroet ende ontfanghen zijnde/ is voor datmael/ van daer vertrocken nae Haerlem/ mede nemende eenen grooten hoop beesten/ende Egmont binnen aen brandt stekende.

De Spaenjaerden vertrocken zijnde/ soo hebben die van Alckmaer begost haer te verstercken/ haere Wallen te verbeteren/ ende provisie van coorn/mout/ ende bus-cruyt te doen /ende goede ordre te stellen om des vyants gewalt te verwachten ende af te keeren.

Het quam die van Alckmaer/ Leyden/ Edam/ Munnickerdam/ Purmereynde / ende het gantsche [1573.] Noorder-quartier seer wel te passe/dat even te deser tijdt de Spaenjaerden binnen ende buyten Haerlem mutineerden/ ende wilden niet optrecken/ of sy wilden eerst betaelt wesen/ zijnde ten achteren wel acht en twintich maenden/ want uyt Spaenien nu langhe tijdt gheen gelt ghecomen en was/ ende Duc d'Alve vreef de indien hy de Landen ende Steden/noch staende onder de ghehoorsaemheyt van den Coninck / in deser tijdt meer gelts wilde afschatten/ datse lichtelijck van hem afvallen/ende den Prince van Oranien toevallen souden.

Doch Duc d'Alve heeft Chiapijn Vitelli Marquis van Cetona nae Haerlem ghesonden/die eyndelijck na veel onderhandelinghe op den xiiii. ende xv. Augusti haer bevredicht heeft/soo met gelt/ (elcken Spaenjaert dertich Croonen ghevende) als met schoone beloften / ende hope van plonderinghe ende rantsoeninghen van Alckmaer ende andere Steden; Maer hy vercocht haer de Beeren huyt / eer den Beer gevanghen was / als nae der handt ghebleken heeft.

Duc d'Alve sijnen volc nu wederom tot sijnen wilghecreghen hebbende / so heeft hy voorghenomen sich meester te maken van geheel Noodt-Hollandt/Water-Landt/ ende de Suyder-Zee. Den Grave van Bossu gaf hy den last te water/ende sijnen Sone Don Frederico gaf hy commissie om te lande den Crijch te voeren.

Datelijck heeft Don Frederico gesocht sijnes Heer-Vaders last ende wille in het werck te stellen/ beginnende aen Alcmaer/op den een en twintichsten Augusti, derwaerts sendende ettelijcke Vaenen Ruyters/ ende eenighe Vaendelen Voet-volcks/ om de Stadt te berennen/ ende aen alle sijden te besluyten/ ende alsoo den toevoer van victualie af te snijden. De Burghers ende Soldaten vielen mannelijck uyt / ende hielden schutgheveert teghen haeren vyandt/ maer

[p. 127]

(41)

Cinxerat ALCMARIAM durâ obsidione Tyrannj
Filius Albanj vastare hanc caedibus optat
Obsistunt pariter generoso pectore cives,
Hinc sua Castra levi trepidus formidine vertit

[p. 128]

[1573.] also de selfde stracx sterck ontset creghen/soo moesten sy wederom in de Stadt wijcken / latende de Vaert in het gewelt der Spaenjaerden. Als corts hier na al des vyandts gewelt gecomen was/sterck zijnde wel sestien duysent Man/soo zijn alle passagien ende toegangen der Stadt so beset geworden aen allen sijden/ datter niemant/dan met seer groot perijckel/uyt ofte in comen en conde. Daer vielen daghelijcx veel schermutselinghen tusschen die van der Stadt/ ende de Spaenjaerden/met schade van beyde partijen.

Den tweedē Septembris is Marten Pitersz. Stadtstimmerman/een seer cloeck ende verstandich goet patriot uytgesonden met brieven aen Joncker Diederijc Sonoy/Gouverneur van het Noorder-quartier ende voorder aen den Prince van Oranien/om den noot der belegerde aen te dienen/voorslaende/datmen om Alcmaer te ontsetten behoorde het water in te laten/ende over het landt te laten loopen. Maer dit hebben eenige/die haer landt ende koeyen daer hadden/ lange tegengehouden/meer achtende haer particulier profijt/ dan des Landts voordeel.

Die van Alckmaer op den xv. Septembris uytgevallen zijnde/hebben een Loop-schanse becropen/alwaer sy eenen Spaenjaert/ genoemt Ian Pronymo gevanckelijck creghen/den welcken sy in de Stadt brachten. Desen Spaenjaert gedreycht zijnde/datmē hem hangen soude/heeft belooft alle secreten ende gelegentheyt van het Legher te openbaren/soomen hem het leven wilde schencken. Doch hy is even wel/na dat hy veel dingen geopenbaert hadde/opgehanghen. Als hy ter doodt werde geleyt/so heeft hy seer jammerlijck sijns lijfs ghenade ghebeden/ ghebruyckende onder andere woorden oock dese/ Indien ghylieden my wilt het leven houden laten, so wil ick in den Duyvel geloven, ende dien aenbidden, gelijck als ghylieden doet. Dewijle men den gemeynen hoop der Spaenjaerden inbeeldet en̄ wijs maeckt/dat wy hier te lande den Duyvel aenbidden (gelijc noch voor vijf jaren de Jesuyten van Munster in openen druck een Boecxken hebben uytgaen laten/ [1573.] daer in sy schrijven/dat den Calvinisten Godt de Duyvel is) so en ist trouwens geē wonder/dat sy ons dus bitterlijc te vyere en̄ te sweerde vervolgē/meynēde God den Heere een ghename offerhande te doen/als sy die van de Gereformeerde Religie dooden en̄ vermoordē.

Don Frederico heeft tot het maken sijner beschansingen/batterijen/ende andere wercken niet alleen ghebruyct gehuyrde Pioniers/ ende 'tgespuys van geforceerde boeven/banditien/ende Galleye-boeven/maer de vrome Burghers van Haerlem moesten mede pionieren/elck sijn beurte ofte so alst het lof gaf/uyt alle de Hoopmanschappen/niemant uytghesondert/tot drie hondert toe/welck getal stedes vol blijven moest/soo haest alsser eenē doot geschotē wiert/of verliep/stracx moesten eenen anderen Burgher van Haerlem in sijn stede comen. Als de Burgers seyden/dat haer genade belooft was/na dat sy haer leven ende haer goet met tweemael hondert duysent ende veertichduysent guldens/geransoneert en̄ vry gecocht haddē; So gaf men haer voor antwoorde/dat mense aldus gebruyckte/en was niet om haer te straffen ofte te doen stervē/maer op dat sy haren Coninck souden dienst doen/voor den welcken sy schuldich warē haer lijf en̄ goet te wagen.

Den xviii. Septembris in den morgenstont hebbē de Spaenjaerden seer vreeselijc begonnē de Stadt te beschieten/ met twintich groote stuckē/schietende ysers van veertich ponden swaer: Sy schoten op eenē dach wel over de twee duysent scheuten/ ende maecten een groote bresse aen den Rooden toorn/ en̄ aen de Friessche Poorte/alwaer sy des namiddaechs ontrent drie uyren eenen dapperen storm aenbrachten: Maer die van binnen deden sulcke mannelijcke teghenweer met haere roers/verre-jaghers/ gavelijnen/rappieren en steenen/ oock met brandende peck-reepen/ die sy de Spaenjaerden over 'thooft om den hals wierpen/als oock met heet calck-water/ende dierghelijcke: Dat sy desen storm lustich afsloeghen met groot verlies der

[p. 129]

[1573.] Spaenjaerden/endecleyne schade der belegerde/die so vromelijck malcanderen bystonden/dat niemant van sijn plaetse en weeck/ten ware dat hy dapperlijck gewondet was: Jae de Vrouwen/Jongers/ en̄ Meyskens deden mede tegen-weer/ghestadelijck aenbrengende geteerde en̄gesmeerde hoeppen/die sy aen brant staken/en̄ na den vyant wierpen. Als des vyants eersten storm afgeslagen was/so quamender terstont andere Regimenten versch aenvallen/veel meer en̄ stercker aenvallende/als d'eerste gedaen hadden/maer sy moesten mede op een corts met schande en̄ groot verlies te rugghe trecken/onaengesien dat sy met een furieuse couragie aenvielen /roepende Victoria, victoria.

Terwijle dat desen storm geschiede aen de Friesche Poorte/so isser oock by den Rooden Toorn eenen seer bloedigen ende geweldigen aenval gedaen/alwaer de Spaenjaerden een storm-brugghe aenbrachten/daer mede sy de Stadts-wallen met groote menichte van volcke beclommen hebben; Doch God de Heere heeft de belegerde so veel herte en̄ moet gegeven/datse daer oock cloeckelijc den vyant hebben afgeslagen/die terstont wederom met versch volc aenquam/d'welck ooc afgeslagen wiert: De Spaenjaerden zijn ten derden male met noch meer versch volck aenghevallen als te vooren/doch sy hebben alsoo groote schade en̄ schande behaelt als de voorighe. Desen storm duyrde tot 's avonts te seven uyren/tot dat den donckerē nacht aen quam. Men achte dat Don Frederico in dese stormen verloren heeft over de duysent Mannen/waer onder veel Hooft-officieren ende Bevel-hebbers waren/als Don Francisco de Bobadilla, Diego Felice, Blasco Nuvies de Carvayal, ende andere. Die van binnen verlooren maer xxiiii. Soldaten/ende xiii. Burghers/doch daer warender vele gequetst. Die van binnen cregen by nachte der Spaenjaerden storm-brugghe die op [1573.] wijn-pijpen ghemaeckt was.

Op den xx. Septembris heeft Don Frederico wederom seven of acht hondert scheuten op de Stadt gedaen/en̄ alles tot den storm bereyt ghemaeckt/gelijck die van binnen ooc haer tot tegenweere bereyt hebben/d'welc de Spaenjaerden merckende/soo en zijn sy so dol niet aengevallen/als sy voor desen gedaen hadden/sy zijn na een corte schermutselinge en̄ proeve weder te rugge geweken/ ende wat neersticheyt dat Don Frederico dede/sy en wouden niet wederom aenvallen.

Den Oversten Sonoy heeft de Sluysen doen openen/ ende hy heeft hier en daer de Dijcken deur-gesteken/ waer deur het water so overvloedelijc in't Lant geloopen is/dat mē tusschen de Schansen van Crabbendam en̄ van Schooreldam niet anders dan den top of thoochste van den Reecker-dijc gebruycken en conde.

Don Frederico siende/dat al sijn moeyte te vergeefs was/ende sijn volck onwillich was om wederom dese Stadt te bestormen / oock seer benaut zijnde door den inval des waters / en̄ dagelijcx noch erger vreesende/ want hy in perijckel stont/so het water noch meer opgeloopen hadde/dat hy sijn Geschut niet en soude connen vervoeren/jae dat hy selfs ende sijn geheel Leger daer souden verdrinckē: So en heeft hy't niet geraden gevonden daer langer te blijven liggē/maer heeft geresolveert met sijn Leger op te brekē/gelijc geschiet is. Hy is den viii. Octobris na Amsterdam tot sijnē Vader gereyst/latende voorts de sorghe van het afvoren des Leghers Francisco Baldeo. Aldus heeft dese belegeringhe/nae dat sy seven weken gheduyrt hadde een goet eynde genomen voor die van Alckmaer ende het gantsche Landt/des sy met vreuchde spraken/gelijck in den 124. Psalm gheschreven staet.

Ghelooft zy de Heere, dat hy ons niet en geeft ten roove in onser vyanden handen.

Onse siele is ontcomen als eenen vogel den strick des Vogel-vangers,

het strick is verscheurt, ende wy zijn vry.