Het secreet-boek vol heerlijke konsten

De Secreten der Vogelen in ’t particulier.

Van de Secreten der Hoenders, ende hoe dat men die vet maken sal.

ALs men de Hoenders wil vet maken, so salmense opsluyten in een Renne, ende men salse alle uren eten geven, elcke reyse een weynigh, maer weynigh te drincken, het beste dat sy eten mogen, dat is geweyckte Terrewe, ofte Gerste. Dan men maghse over drie weken niet mesten, want sy souden door groote vettigheydt wel komen te sterven Van een Hollander.

Een ander manier om Hoenders te mesten.

Als men de Hoenderen vet maken wil, so sal mense op een warme plaetse in ’t duyster houden, men salse de slachveren uyt trecken, en haer t’ eten geven deegh van Gerste-meel, ofte gerste-meel, ende gemaelen Lijnzaedt onder malkanderen gemenght: Sommige die mengen daer onder oock wel Terwen-bloeme, ja oock wel Wijn, Sommige die gevense oock Terwen-broodt, in Bier geweyckt. Florentinus.

Om te verhoeden dat de Hinnen haer Eyeren niet en eten.

Blaest het Witte des Eys daer uyt, ende tot den doir, soo giet een weynigh Gips, met water

[p. 105]

gemenght, op dattet soo hardt wordt als de schale, want als sy die wederom meynen te eten, ende anders niet daer in en vinden, so sullen sy daer of-wennen, ende geen Eyeren meer eten. Florentinus.

Om de Hinnen groote Eyeren te doen legghen.

Neemt rooden Bolus, mengh die onder haer eten, en sy sullen groote Eyeren leggen. Leons.

Om de Hinnen sonder eenigh geluyt te vangen.

Neemt eenen Visch-angel aen een lange koorde gebonden, doet daer aen een stucksken broodts, ende wanneer sy die in den Beck hebben, soo treckt het met groote sneligheyt tot u, en sy en sullen geen geluyt maken. Cardanus.

Om de Hoenders van de Vloyen te bevrijden.

Als de Hoenders gekipt hebben, soo sal men haer uyt den Nest het oude stroo benemen, en ander versch stroo daer onder leggen: op dat daer noch Vloyen, noch eenigh ander Gewormte in en generere, die de Hinnen haer ruste benemen mogen. Varro.

Om de Hinnen van de Vossen te bevrijden.

Neemt eenen gezoden Vos, kapt hem in kleyne stuckskens, ende geeft dat de Hinnen t’ eten, ende sy sullen daer door twee maenden langh vry van den Vos wesen. Het selve mach men

[p. 106]

oock doen in de Gansen, en in de Enden gelijck dat menighmaels is besocht geweest. Cardanus.

Om dat de Hinne niet sieck en werden van den Sprau.

Maeckt Origanum in water nat, ende geeft haer daer van met Gersten-water te drincken, ofte wrijft haer den beck met Loock: ofte geeft haer water te drincken, daer in dat Loock geweyckt heeft. Leontius.

Op dat de Hinnen geen Windt-eyers en leggen.

Neemt Eyer-wit hardt gebraden, Rozijnen oock een weynigh gebraden, ende onder een gestooten, ende geeft haer daer van t’ eeten, des morgens nuchteren. Pamphilus.

Tegens de gebreken der Oogen van de Hoenders.

Neemt Vrouwen-melck, ofte Sap van Porceleyne, ende bestrijckt haer daer mede de Oogen. Ofte neemt Salarmaniac, Comijn, ende Honigh, elcks even veel, te samen gestooten, ende bestrijckt haer hier mede de ooghen, ende laetse uyt de Sonne blijven.

Voor den Buyckloop der Hoenders.

Neemt een handt vol Terwen-bloeme, ende ontrent soo veel Was, menghet dit met Wijn tot een Masse, ende geeft haer daer van nuchteren t’eeten. Ofte gheeft haer te drincken het sop, daer in dat Queen gezoden hebben, ende oock de gebraden Queen. Paxamus.

[p. 107]

Tegens de Luysen van de Hoenderen.

Neemt gerooste Comijn, ende Luys-kruydt, elcks even veel, onder een gestooten, mengt dit met Wijn, ende wasschet hier mede het Hoen. Het selve kan men oock doen met sop, daer in dat wilde Lupinen gezoden hebben.

Om de Hanen ofte de Capoenen van den sprauw te bevrijden.

Neemt Loock, snijt het kleyne, ende doet hem in ziedende Olye, ende bestrijckt haer met dese Olye inwendigh den Beck, als die koudt geworden is: Ende soo verre als gy haer oock Loock in geeft, soo sullen sy noch sekerder genesen. Item, soo is haer oock daer toe goed het Luys-kruydt, als men haer dat met Erweten t’ eeten geeft. Item, soo neemt een gesuyverde Squille, laetse in water weycken, ende geeft haer daer van met Bloeme te eeten. Soo verre als den sprou komt d’ overhandt te nemen, soo steeckt haer in de beenen onder de knyen, met den punt van een Mes, ende druckt haer rontom de oogen, ende wrijft haer de wondekens van steecken met een weynigh Zouts. Sommige die beroocken haer het hooft met Hisope, met Origano, ende met Thymo, ende sy wrijven haer den Beck met Loock. Sommige die zieden Loock in Menschen-pisse, ende hier mede wrijven sy den beck wel hardt, sonder de oogen te geraecken. Paxamus.

Om dat den Haen op de Hinne niet en springht.

Neemt gemeyne Olye, ende wrijft hier mede

[p. 108]

den Aers van den Haen, soo en sal hy niet op de Hinne komen. Paxamus.

Om den Haen sijn kraeyen te benemen.

Wrijft hem sijn geheele hooft met Olie, ende hy en sal niet krayen. Paxamus.

Om Eyers uyt broeden sonder Hinne.

Neemt twee Oor-kussens, ende volt die met Hoender-dreck, seer kleyn gestooten, naeyt daer op dicht by een, Hoender pluymen, neemt daernaer de Eyeren, ende legtse met het scherpste eynde op het eene kussen, daer naer soo leghter het ander kussen boven op, in een warme plaetse, ende laetse alsoo twee dagen langh liggen, sonder die te aen-roeren, daer naer soo keertse ende wendse stadigh om twintigh dagenlangh, op datse van alle kanten even wel mogen gebroedt worden, ende als gy de jonge Kiecxkens ontrent den een en twintighsten dagh sult hooren piepen, soo sult gyse uyt de schalen helpen: Het welcke soo grooten wonder niet en is, want Aristoteles verhaelt dat men de Hoenders in Egypten wel onder der aerden kan uytbroeden. Men hevet oock by onsen tijden geweten, dat men de jonge Hoenders in Paerde-mist sonder Hinne, heeft uytgebroedt. Cardanus uyt Democrites.

Een ander maniere.

Neemt de Eyers, en leghtse in warme Paerde-mist, ende geeft haer alle thien dage versche Paerde-mist, op datse niet en komen te verkouden, maer altijdt warm mogen gehouden

[p. 109]

worden, dan men sal de Eyeren somtijdts om keeren, tot datter de Kiecxken uyt komen. Ioannes Babtista Porta.

Hoemen sal weten, uyt welcke Eyers Haenekens ofte Hinnekens komen sullen.

Hier van sult gy weten, dat uyt de ronde Eyers altijdt Haenkens gebroedt worden, ende uyt de langhwerpige Hinnekens. Porta.

Om Eyeren langh te bewaren.

Leght de Eyeren des winters in Kaf, ende Somers in Zemel. Sommige wasschen de Eyeren schoone, ende sy besprengense dunnekens met zout. Sommige die latense drie ofte vier uren in warme lauwe Pekel liggen, en daer na leggen sy die in Kaf, ofte in Zemel. Leontius.

Om te weten, oft de Eyers vol zijn, of niet.

Leght de Eyers in ’t water, soo sullen de volle te gronde gaen, ende die niet vol en zijn, die sullen drijven. Leontius.

Om Eyers sonder Hinne uyt te broeden.

Neemt Hoenders-dreck, ofte Duyven-dreck, kleyn gestooten, ende gesift, leght hier van in den Nest twee ofte drie vingers dicke, leght daer op een goedt deel Hoender-veeren, hier op leght de Eyeren, bedecktse wel met Hoender-veeren, ende daer boven op den voorschreven Hoender-dreck, houdt den Nest op een warme plaetse, ende keert ende wendt de Eyeren al

[p. 110]

le 24 uren, opdatse van alle kanten even warme blijven mogen, als nu de 20. dagen voorby zijn, soo neemt acht, of gy de Kiecxkens niet een hoordt pijpen, want somtijdts zijn de schalen soo dick, al is ’t datse geborsten zijn, datter de Kiecxkens sonder hulpe niet uyt en mogen. Porta,

Een ander.

Neemt Eyeren, leghtse in den warmen Paerde-mist, ende neemt alle ses dagen versche Paerde-mist, op datse altijdt warm liggen mogen, ende keertse ende wentse soo lange, alle dagen eens, tot datse beginnen te piepen. Porta

Om Eyers so weeck te maken, dat mense in een Viole krijgen kan.

Leght de Eyers soo lange in scherpen Wijn-azijn, tot datse soo weeck worden als deegh, drucktse datse langhachtigh worden, ende in de glasen flessche mogen, als sy daer in zijn, soo giet daer op kout water, ende sy sullen worden gelijck sy te vooren waren, want den Azijn maeckt de Schalen weeck, ende het koude water maecktse wederom hart. Cardanus

Om te maken een Ey dat soo groot zy als een Mans Hooft.

Neemt de Doyr van thien Eyeren, ofte soo veel als gy wilt, onder een gemenght, gietse in een Blase, bindtse daer naer wel kort in, in forme van een rondigheydt, leght daer naer dese ronde gebonden Blase, in een ketel met water, latet te samen soo lange zieden, tot dat

[p. 111]

gy merckt datse wel hart gezoden zijn, neemtse daer naer uyt de Blase, ende in een ander blase soo giet het witte van alle de voorschreven Eyeren, doet daer by den harden ronden kloot, die van de Doyren te samen is gezoden, leght hem in het midden van het witte der voorsz. Eyeren, bindt die blase wederom hardt ende rondtachtigh toe, ende laetse wederom zieden als vooren, tot dattet al te samen tot eenen herden kloot ofte bal gezoden zy, neemt hem uyt de Blase, soo sal ’t wesen als een groot Ey, dat hardt is in gezoden, ende van sijne schale gebloot: neemt daer na alle de Eyer-schalen van de selve Eyeren, waschtse reyn, stootse kleyn tot poeder, dit poeder leght in scherpen Wijn-azijn, tot dattet geheel weeck geworden is, ende als dese Eyer schalen alsoo gepoedert, ende in den Azijn, gelijck tot een zalfken ofte Papken geworden zijn, soo sult gy het groote ende harde gezoden Ey met een Quispelken rondtom met dit Papken bestrijcken, ende alsoo in koudt water leggen, daer in dat dit groote Ey een harde schale gekrijgen sal, soo dat gy als dan een waerachtigh uytnement groot Ey hebben sult. Porta.

Om een Ey in de Lucht te doen klimmen.

Neemt in de Mey-maent een Eyer-schale daer uyt het suyvel geblasen is, voltse met Dau, ende legget des middaghs in de heete Sonne, en het sal van de Sonne opgetrocken worden, dan als gy siet dattet begint opgeheven te worden, soo helpt het een weynigh, met een stocxken oplichtende op dattet te beter opgaen magh. Porta