Het muziekleven in Nederland in de 17de en 18de eeuw

[p. 5]

Aan Mevrouw S.H. Seret Opzoomer - Talma

[p. 9]

Ter inleiding

Langen tijd hebben de Nederlanders buiten de grenzen van het eigen land gegolden als een der onmuzikaalste volkeren ter wereld. Men heeft hen steeds gewaardeerd om hun groot zeemanschap, hun kolonisatievermogen, hun handelsgeest en niet het minst om hun onovertroffen schilderschool, maar op muzikaal gebied, meende men, heeft Nederland nooit iets beteekend. Zoo verhaalt Burney, die in de laatste decenniën der 18de eeuw in Nederland is geweest, dat men in Holland niet veel anders hoorde dan ‘the jinging of bells and of ducats’. Al is zijn oordeel voor tegenspraak vatbaar, toch heeft hij in zooverre gelijk, dat de toonkunst in die dagen bij ons nu niet bepaald op een hoog peil stond. Niettemin sprak ook onkunde een woordje mee bij zijn beoordeeling, een onkunde over onze prestaties op muziekgebied, die helaas maar al te zeer verbreid was. Hij vergat, of liever hij wist niet, dat Nederland een roemrijken tijd achter zich had waarin het 't Europeesche muziekleven had beheerscht; ook ontging hem dat de toestand waarin Holland bij zijn bezoek verkeerde, niet anders was dan een reactie zooals er in den regel op een bloeitijd volgt. Wij kunnen echter Burney zijn onwetendheid moeilijk verwijten, wanneer wij bedenken dat een halve eeuw later onze voorouders zelf verbaasd hebben gestaan toen - ter beantwoording van een prijsvraag over ‘de verdiensten der Nederlanders omtrent de Toonkunst in de 14de, 15de en 16de eeuw’, in 1828 door het Kon. Instituut te Amsterdam uitgeschreven - de Oostenrijker Kiesewetter en de

[p. 10]

Belg Fétis aantoonden, dat de Nederlanders zeer belangrijke werken hadden gecomponeerd en in verschillende landen invloedrijke scholen hadden gesticht. Eenmaal tot deze erkenning gekomen, zijn wij ons voor onze muziekgeschiedenis gaan interesseeren, en het is in de eerste plaats te danken aan de in het jaar 1829 opgerichte ‘Maatschappij tot bevordering der Toonkunst’, dat wij thans de groote beteekenis van onze voorouders op het gebied der muziek kunnen overzien, al is de sluier die over het tijdperk der 15de en 16de eeuw hangt, nog niet geheel opgelicht. De Maatschappij, in het volle besef van den zeer omvangrijken arbeid die verricht zou moeten worden om de benoodigde bouwsteenen bijeen te brengen, stichtte in 1868 een Vereeniging voor Nederlandsche Muziekgeschiedenis (later Vereeniging voor Noord-Nederlands Muziekgeschiedenis genoemd, maar kort geleden weer tot haar ouden naam teruggebracht). Eerst zou deze vereeniging als ‘Filiaalstichting’ der Maatschappij beschouwd worden, later zou zij zelfstandig moeten optreden. Het doel der vereeniging was de ‘ten onzent zoo goed als onbekende, en toch zoo roemrijke geschiedenis der Nederlandsche Toonkunst - en meer bepaald het regtmatig aandeel van Noord-Nederland daarin - na te sporen en aan het licht te brengen’. Besloten werd in het bijzonder de tijdperken 1450-1621 na te speuren, maar daarnaast ook aan den tijd van 1650-1800 aandacht te schenken. Wat de vereeniging in den loop der jaren voor de Nederlandsche muziekgeschiedenis heeft gedaan, is boven allen lof verheven. Niet alleen heeft zij een aantal werken van onze oude meesters weer voor ons toegankelijk gemaakt, maar zij heeft ook een massa gegevens verzameld over onze musici uit dien tijd. De vondsten werden aanvankelijk gepubliceerd in ‘De Navorscher’. In 1872 verscheen het eerste eigen ‘Jaarboek’, dat men ‘Bouwsteenen’ noemde, en waarin alle tot dat tijdstip vergaarde gegevens werden gepubliceerd. Nog twee van zulke jaarboeken zijn er nadien verschenen, maar in 1881

[p. 11]

heeft men het jaarboek vervangen door een ‘Tijdschrift der Vereeniging....’; tot heden toe is dit het officieele orgaan gebleven.

De Bouwsteenen en het Tijdschrift vormen twee zeer voorname bronnen voor de kennis van het Nederlandsche muziekleven uit de 17de en 18de eeuw, maar daarnaast kan de tegenwoordige musicoloog vele waardevolle gegevens vinden in de werken van de 17de en 18de eeuwsche geschiedschrijvers als ook in de verschillende boeken, brochures, monographieën enz. die in de laatste 50 jaar juist over het tijdperk 1600-1800 zijn verschenen. In den regel behandelen de laatste een bepaald tijdperk in een stad of een bepaald onderwerp, de geschiedenis van een of ander muziekcollege of die van het klokkenspel, om maar een paar voorbeelden te noemen. Sommige van deze uitgaven hebben zoo groote beteekenis voor onze muziekgeschiedenis dat men ze, praktisch gesproken, wel moet raadplegen om een indruk van ons muziekleven in vroeger tijden te krijgen. Een van de voornaamste werken, speciaal voor de kennis van de 17de eeuw is ‘Het Muziekleven in Amsterdam in de 17de eeuw’ van D.F. Scheurleer. Speciaal voor het Utrechtsche muziekleven in de 17de en 18de eeuw is ‘Het Stads-Muziek-Collegie te Utrecht’ van J.C.M. van Riemsdijk van onschatbare waarde, terwijl voor de 18de eeuw het bekende standaardwerk van D.F. Scheurleer ‘Het Muziekleven in Nederland in de tweede helft der 18de eeuw’ de bron bij uitnemendheid is. ‘Het Amsterdamsch Tooneel van 1617-1772’ van C.N. Wijbrands is van het hoogste belang voor de kennis van de dramatische vertooningen in ons land in de 17de en 18de eeuw, en het kort geleden verschenen werk van B. van den Sigtenhorst Meijer over Jan P. Sweelinck is niet alleen een bron voor hen die zich over dezen grooten Nederlander willen oriënteeren, maar het geeft tevens een duidelijk beeld van de toestanden op muziekgebied, vooral te Amsterdam, in het eerste kwart van de 17de eeuw. Zoo zouden wij nog een aantal werken

[p. 12]

en tijdschriftartikelen kunnen noemen (zie de bronnenlijst, blz. 178), maar wij willen het hierbij laten. Alleen moeten wij nog vermelden dat een groot aantal aanteekeningen over muziek en musici uit verschillende archieven van ons land, door Dr. A. Bredius verzameld en aan Dr. D.F. Scheurleer indertijd geschonken, nu berustende in de bibliotheek van het Gemeentemuseum te 's-Gravenhage (Verzameling Scheurleer), niet alleen voor Dr. Scheurleer van groot nut zijn geweest bij het schrijven van de genoemde werken, maar dat zij nog steeds met vrucht geraadpleegd worden.

Toen ik de taak op mij nam dit werkje te schrijven, heb ik gemeend niet beter te kunnen doen dan te trachten in groote trekken samen te vatten wat ik over de verschillende onderwerpen die ik dacht te behandelen, in de bestaande werken verspreid aantrof. Menig détail is daarbij in de pen gebleven, terwijl ik mij bij het bespreken van de werken der componisten en schrijvers in hoofdzaak heb beperkt tot het noemen van de titels. Zoo wil dit boekje dan ook niet anders zijn dan een poging, een beeld te geven van ons Muziekleven in de 17de en 18de eeuw. Van internationale beteekenis is dit niet geweest, maar voor onze voorouders was het van groote waarde, en alleen reeds daarom is het onze belangstelling overwaard.

's-Gravenhage, Juni 1937

Dirk J. Balfoort