De idealisten

[p. 138]

De vier filozofen.

Macht is recht, zei de man, en hij ranselde zijn kat af.
     Arne Garborg.

HET voorjaar, met blauwe lucht en lichten zonneschijn, spon zijn groen en zijn bloesem in de tuinen.

Een haan kraaide in den vredigen morgen De ventjes stonden te keuvelen onder den bloeienden adelaar, en de rook uit hun pijpjes steeg in trage krinkels omhoog. Zij speurden naar de donkere, omgespitte aarde, naar de bezaaide plekskens, naar het fijnlevend groen dat aan hagen en heesters wirrelde, zagen de witte en roode bloesemkruinen. Zij vonden welbehagen in het herkiemend leven en genoten stilzwijgendheid.

Het Hovenierken, klein en gebogen, met bolle, diemiten broek en rood, baaien slaaplijf, keek welgevallig naar zijn arbeid. Hij had grijze wateroogjes en een stompneusje. Zijn pet kleefde hem op de grijze haren.

De lange Gendarm, in zijn vaal-blauw tuniek stond op zijn poortjesbeenen te wiegelen. Zijn haren waren kort geknipt en zijn klak zat diep op zijn voorhoofd.

Naast hem stond zijn broer, even mager, even lang en pezig in zijn oud douanenpak. Beiden hadden scherpe neuzen en donkere oogen.

De vierde was de gewezen koetsier, van den Baron. Hij was kort en dik en had een rooden neus. Zijn pet zat hem kranig op het achterhoofd.

De vier geburen waren even bruin en even glad geschoren.

Een zwaluw scheerde laag naar haar nest onder de dakgoot. Witte bloesem zeeg neer, en een verloren blaadje vlekte op het roode slaaplijf van den Hovenier. Een geur van brandend dennenhout dreef op de lentelucht. De paaschbloem pronkte met haar gele zeesterren, en het graspleintje waarop geen witte handdoek te

[p. 139]

bleeken lag, was malschgroen en belicht door de zon.

- 't Is toch schoon, prevelde de Hovenier.

- Gij haalt eer van uw werk, prees de Koetsier.

- Och, ik kan het werken laten, bekende de Hovenier, toen ik hier kwam wonen om te rentenieren, peinsde ik simpel te rusten en mijn pijp te smooren...

- Daarom kan ik geen paard zien voorbijtrekken...

- Ik wandel nog dagelijks tot aan de grenspost, zei de Tolbeambte.

- Wij zijn slaven van onze gewoonte, verklaarde de Gendarm... Ik ben liefst in gezelschap van den Veldwachter... wij verstaan elkaar...

- Ja, zoo zijn de menschen, bedacht de Hovenier, van iets anders dan van den grond te bemesten en te bewerken heb ik geen verstand!

- Het spreekwoord zegt: Schoenmaker blijf bij uw leest, opperde de Tolbeambte.

Op het kasteel heb ik dat al begrepen, overwoog de Koetsier, en zijn rood-joviaal gezicht trok vol rimpels; alles in de wereld is op voorhand geschikt, wie Baron geboren is moet Baron sterven... Alles moet maar blijven zooals het was.

- Er zullen altijd peggers zijn en altijd douanen, beweerde de Tolbeambte.

- 't Zal wel de gewoonte zijn, aarzelde de Hovenier.

- Ja, zei de Gendarm, dat is wel zoo... Ik heb het eens ingezien, jaren geleden... Ik was toen pas gendarm in de stad en moest de mannen die wat op den lever hadden van het gevang naar het justiciepaleis heen en weer voeren of hen bewaken terwijl zij voor den rechter kwamen. Wat de man misdaan had, weet ik niet... Het was een struische vent met triestige oogen en een zware moustache... De man was dikwijls veroordeeld en de rechter kende hem als een kwade penning. Ik geloof dat hij een schoon stuk van zijn leven in het kot had gezeten. De rechter zei wat en hij antwoordde wat, maar ik luisterde niet. Toen hoorde ik den rechter zeggen dat hij gaan kon... Ik verliet de zaal en zag niet verder om naar mijn ge-

[p. 140]

vangene. Beneden in de wachtkamer bij de kameraden was het veel gezelliger... Maar een half uur later werd ik opnieuw geroepen en toen ik in de zaal kwam stond de betichte opnieuw voor den rechter.

- Gij hebt dezen man losgelaten, vroeg mij de Rechter.

- Natuurlijk, mijnheer de Juge, g'hebt gezegd dat hij gaan kon.

- Ja, zei de Rechter boos, maar terug naar het gevang.

- Ik had verkeerd begrepen. Maar hoe vindt ge zoo'n man die zich uit de voeten had kunnen maken en het niet gedaan had. Als een geslagen hond was hij opnieuw voor den Rechter verschenen, had hem triestig bekend dat hij zijn gendarm verloren had en had naar een ander bewaker gesmeekt om terug naar het gevang geleid te worden De rechter liet hem in vrijheid stellen en wij zagen hem met tegenzin heengaan als iemand die hulpeloos staat in de wereld...

- 't Moet wel de kracht der gewoonte zijn, besefte de Koetsier.

- Als het nu 's nachts maar niet vriest, dan zullen wij veel fruit hebben, zei de Hovenier verstrooid.

- Hebt ge den ouden grafmaker nog gekend, vroeg de Tolbeambte, wel hij was een ander voorbeeld. Weinigen hebben het geweten, de pastoor en de burgemeester hebben het stil gehouden voor de menschen... Awel, Cies kweekte konijnen op het kerkhof... Hij had er een paar koppels losgelaten en dat vermenigvuldigde, vermenigvuldigde, want zij konden niet weg, waren ingesloten door de steenen muren... In de haag die zijn hof van het kerkhof scheidde, zette hij stroppen en ving de beestjes... Hij at ze zelf en verkocht er misschien... en als het met zijn liefhebberij gedaan was, is hij gaan treuren en uitdrogen... 't Is maar om te zeggen...

- Aan den mensch is niks te veranderen, onderbrak de Koetsier bazig, de mensch doet wat hij niet laten kan... Ik heb er zoo een gekend en die wou maar

[p. 141]

altijd de menschen redden als zij in 't water vielen... Een curieuze goesting volgens mij, maar waarvoor hij dikwijls gedekoreerd wierd. Men kende zijn gewoonte en vieze mannen smeten op een avond een pak in 't water en riepen om hulp... Hij schoot zijn jas uit, duikelde in 't ijswater en kwam met het pak krullen aan wal... Hij was kletsnat en de kwasten hadden daarbij nog zijn cens gestolen. Denkt ge dat het geval hem wijzer heeft gemaakt?... Volstrekt niet, want veertien dagen later haalde hij weer een man uit het water die zijn leven beu was. De drenkeling beloofde hem een' ranseling omdat hij hem tegen zijn zin gered had... Maar hij werd opnieuw gedecoreerd... Elk mensch heeft zoo zijn eigen goesting en zijn eigen gewoonten...

- En men moet de menschen nemen zooals zij zijn, peinsde de Hovenier, terwijl hij een kever doodtrapte, - een zwarte kever met blinkende schildvleugels.

- Verstoort men de menschen dan valt de boel in duigen, betoogde de Gendarm.

- Of men moet de macht hebben, zei de Tolbeambte, wie baas is heeft veel te zeggen...

- Morgen giet ik nog wat beer over de aarde, en dan laat ik God en de Natuur maar verder betijen, bedacht de Hovenier.

Zij vulden opnieuw hun pijpjes en stonden dan weer peinzend te rooken onder den appelaar.

't Liep naar den middag. Uit de schouwkens, boven de lage huisjes, pluimde de rook.

- 'k Ga van het schoon weder profiteeren en tot aan de grens wandelen...

- Ik ga straks eens naar het nieuw paard zien dat de Baron gisteren gekocht heeft!

- De veldwachter komt kaarten!...

De bezoekers trokken langs het hofpoortje af. De Hovenier keek hen na, smakte aan zijn pijp, keek omhoog naar de bloeiende boomen, naar de blauwe lucht en naar den zonneglans die de roode daken deed gloeien.

[p. 142]

Dan klopte hij zijne pijp uit, haalde zijn spade en begon het laatste lapje grond om te spitten. Zijn dak moest hij ook nog wat bijstrijken om een paar lekken te weeren, de kelder en de geitenstal moest hij nog kalken, en als dat gedaan was kwam er weer ander werk uit den hoek... Nooit had een mensch gedaan... Maar om te werken was hij in de wieg gelegd...

De grond lag gekeerd en hij rustte op zijn spade toen zijn vrouw hem kwam halen voor het middagmaal.

Zij was even oud, even gebogen en even grijs als de Hovenier. Een zenuwtrek deed haar linkeroog pinken.

- 't Is klaar, zei ze.

- Ik kom!...

Zij hadden elkaar zoo weinig nog te zeggen, raadden elkaars gedachten of spraken over de dingen van het dagelijksch leven.

- Wat zegden ze?

- Och, niks...

- Ge ziet alles groeien...

- De geitenstal...

- Ja, en de kelder... en het dak... 'k moet ook nog beer gieten...

- Morgen krijgen wij misschien een brief uit Amerika...

- Onze jongen zou het hier niet meer gewoon worden... dat moet toch een aardig land zijn...

- Ja... maar ik wou maar dat hij terugkwam...

- Och!... Zoo is het leven... Hij kan niet voor ons leven... En 't was zijn goesting...

- Ja, zei de vrouw langzaam, pinkte nog zenuwachtiger en dribbelde vooruit.

De Hovenier reinigde zijn spade tot zij blonk en volgde zijn vrouw.