De idealisten

[p. 46]

De huivering.

Wir sitzen so fröhlich beisam-
men. Und haben ein ander so lieb.
   Kotzebue.

DE maan zat in een krans diep in de nevelige mistwolken gedoken.

De grijze Historicus liep met opgeslagen kraag langs de huizen. Hij was een gepensioeneerd leeraar in de geschiedenis, een klein, dik manneken met zilveren bakkebaardjes. Eens was hij een verstandig en levendig student, later een ijverig leeraar die stilaan zijn vluggen geest voelde verflauwen, jaar in jaar uit dezelfde lessen herhaalde zooals zij in de handboekjes voorkwamen, zijn persoonlijke gezichtspunten verloor voor 't pasmunt der aangenomen en gangbare opvattingen. Aan de ronde tafel waar hij dagelijks kaart speelde was hij nu een gezaghebbend strategist. De landkaart, de afstanden en de voorgeschiedenis van den oorlog waren hem bekend en gaven aanleiding tot langdurige bespiegelingen.

De Historicus zag in de verte een man onder den lantaarn die een groote sigaar opstak. De man had een bril met donkere glazen die zijn oogen verborgen. De Criticus droeg een grijzen vilten bolhoed, was een beetje pokdalig en zijn grijzend snorretje was kort geknipt om een jeugdig uitzicht te bewaren.

De Historicus herkende de Criticus die zeer befaamd was voor zijn hekelend woord.

Op dat oogenblik dreunde een geweldige ontploffing. Het dof gekraak van een instorting, het gerinkel van gebroken ruiten, een opstijgende vlammentong en één ijselijke kreet van ontzetting.

De twee heeren waren door de luchtdrukking tegen een deurpost geslagen en keken nu verwezen naar de huizenhooge gasvlammen. Boven hun hoofd, hoorden zij het gesnor der vliegers, verborgen in den hemel.

De Criticus nam zijn blauwen bril en stopte hem in

[p. 47]

zijn jaszak, zoog op zijn sigaar terwijl zijn gezel, klappertandend, de ooren stopte om niet meer te hooren.

Een vreeselijke angst beklemde hen, bonsend klopte hun hart en zij leefden als in benauwende nachtmerrie.

Zij zagen een vijftienjarig meisken, het blonde haar los op den rug, vluchten langs de huizen. In de verte riep een krantenventer onverstoord. Een tram reed voorbij. Maar in de lucht klonk immer het geraas der motoren.

- 't Is afschuwelijk, kloeg de Historicus.

- Ik ben bang, fluisterde de Criticus.

- Waar vluchten?

- De dood loert op ons.

- De dood zit in de lucht... hier kan zij ons treffen en wanneer wij vluchten loopen wij haar misschien te gemoet!

- O die vlammen!

- Zie dat vuurwerk!

- 't Zijn lichtsignalen...

Boven de donkere daken stegen de drijvende lichtjes, rood, groen en blauw die plots uitdoofden. Alle begrip van tijd ging verloren.

- Wat is het leven broos, zei de Historicus.

- En wat maken wij menschen elkaar het leven lastig, bekende de Criticus.

Weer donderden de slagen keer op keer. Was het einde gekomen? Ruiten rinkelden, glasscherven vielen naast hen neer en zij hielden instinctmatig het voorlijf tegen de deur gedrukt. Toen zij het waagden het hoofd te wenden zagen zij een vrouw tusschen hen beiden staan.

- Wij zijn als vee dat samendromt voor het onweer, bedacht de Historicus.

- Ik voel mij zoo aardig, liet hij luidop volgen en zijn stem klonk jong en vreemd.

De woorden kwamen hem naar de lippen zonder dat hij ze meester was.

- En ik heb heel mijn leven geschiedenis onderwezen, menschen gekweekt, eerbied gewekt voor oorlog en heldenstrijd... Het was misdadig en ik wist het niet... Het is gemeen, het is laag.

[p. 48]

- Ik heb mijn man geplaagd en zijn leven bedorven, kloeg de Vrouw, nu de dood voorbijgaat beken ik mijn schuld.

- De mensch is wreed steunde de Criticus, mij was het een genot gevreesd te zijn... Ik heb zooveel menschen getroffen die ook maar gedaan hadden wat zij konden doen...

- In mijn jeugd wist ik wel beter... maar ik werd een gezien man toen ik mij bij de handboekjes bepaalde en de geschiedenis der menschen leerde als een aaneenschakeling van gevechten en grootheid in het kwaad... Valsche begrippen heb ik gezaaid.

- Bij de echtscheiding werdt hij verongelijkt... Ik was een vrouw vol dwaze verlangens...

- Ik heb kunstenaars getroffen en benadeeld... ik heb menschen helpen doodzwijgen of kleineeren...

- Wat zijn wij arme menschen, jammerde de Vrouw.

- Nu de dood in de lucht ronkt... nu zie ik alles klaar...

- Het leven was zoo schoon en de menschen zagen het niet...

Zij keken weer versuft naar den vuurpoel, de Historicus met zijn koortsige oogen, de schuwe Vrouw en de Criticus met de sigaar in den mond.

Hulpeloos zagen zij de lichtjes, blauw, groen en rood tegen de mistlucht, doorwaasd met manneschijn.

- 't Is afschuwelijk, prevelde de Historicus.

- Wees gegroet, Maria vol van gratie, steunde de Vrouw.

- 't Is te laat, 't is te laat, herhaalde de Criticus.

- En ginder liggen onschuldige menschen, slachtoffers van de geschiedenis die men uit de handboekjes leert...

- Ja, gijlieden hebt de volkeren tegen elkaar opgejaagd...

- Wij waren slecht... ons hart was slecht en kende geen erbarmen...

- Maar de dood in de lucht dat is afschuwelijk, sidderde de Historicus.

[p. 49]

- Wij dachten er nooit aan wanneer zij boven andere steden vloog... Dat was zoo ver en 't was oorlog...

- Maar nu bedreigt zij ons en zien wij plots klaar...

- Wees gegroet, Maria vol van gratie!

Weer bonkten moordbommen neer en zij zwegen van verbijstering. Hun hart klopte ontstuimig. Doch ditmaal hoorden zij geen glasgerinkel.

't Gaf een opluchting. De vrouw lachte schel.

- Zij zijn verder weg, aarzelde de Historicus.

- Laat ons nu gaan schuilen, want ik hoor nog hun geronk, stelde de Criticus voor.

- Mag ik de Heeren uitnoodigen een glas wijn te drinken in mijn woning, vroeg de Vrouw vormelijk.

- Mevrouw, wou de Historicus in beleefdheidsvormen verdwalen.

- Ja gaarne, aanvaardde de Criticus, terwijl hij naar zijn blauwen bril begon te zoeken, ik geloof dat ik mijn bril verloren heb...

- Heeren, wat was ik bang!

- Ja Mevrouw, een mensch weet niet eens meer wat hij vertelt wanneer hij in levensgevaar verkeert...

- Zou dat oprechtheid zijn?

- Zonder zelfbeheersching flapt men er alles uit... men is als dronken...

- Ik ben mijn bril kwijt en kan mij nog niets op mijn gemak voelen...

Zij liepen enkele stappen tot aan de woning der Vrouw.

Stilaan kreeg alles weer zijn gewoon uitzicht. De Vrouw liet het gaslicht ploffen dat over de tafel schemerde onder de bloedroode kap... De Historicus zag een Beethovenmasker op het rood behangsel uitsteken, nam plaats aan de tafel voor de zwarthouten piano.

- Rook gerust, Mijnheer, zei de Vrouw tot den Criticus en hield een vlammetje voor zijn uitgedoofde sigaar.

- Mevrouw houdt van muziek, informeerde de Historicus.

- Ik dweep met klassieke muziek, Mijnheer...

[p. 50]

- O, nu zie ik weer de wereld zooals altijd, jubelde de Criticus die zijn bril terug vond en direct begon rond te loeren.

Tegen de lampkap en uitgesponnen tot tegen de gaskraan zag hij een spinneweb en daarin een spin, een groote, vette spin.

De Vrouw volgde zijn blik.

- Ja, Mijnheer, zei zij met een pruilmondje, het moge u verwonderen... ik ben geen alledaagsche vrouw... ik heb minachting voor huiselijke orde en zoogezegde reinheid... Kent u iets fijner, iets brozer dan het spinneweefsel... Uren kan ik het bewonderen... ik zou het een misdaad vinden dat heerlijk werk te verstoren... en dan de spin, de spin in haar hol... zij kent mij... zij weet wanneer ik haar vliegjes of muggen vang...

- Ja, knikte de Historicus verbluft, als u het zoo beschouwt...

- Ik ben een vrije vrouw, Mijnheer...

- Zoo...

Het klonk naargeestig.

- Maar nu ga ik eerst een glas wijn schenken, de heeren zullen mij eventjes moeten verontschuldigen.

Zij sloot de deur en de mannen zaten sprakeloos elkaar aan te kijken, totdat zij opschrikten door dreunende slagen.

- 't Is ver af, suste de Historicus.

- Hoe vindt ge haar, grinnikte de Criticus weer in zijn element en door geen bommen meer af te leiden, wat denkt ge van zoo'n wijfken?... Het verwondert mij niks dat zij van haar vent gescheiden leeft, de man die daarmede ingescheept is...

- Zij is origineel, meende de Historicus hoffelijk.

- Origineel, origineel, hoonde de Criticus, als de spinnewebben maar niet in de wijnglazen hangen...

Maar als de vrouw weer in de kamer kwam zat hij rustig te rooken.

- Mooi dat Beethovenmasker, zei de Historicus.

- Ik ben verzot op sigarenrook... sigaren rooken

[p. 51]

benijd ik den man... Hebben de Heeren niets meer gehoord... ik meende in den kelder nog wat te hooren...

- Bepaald niets, Mevrouw.

- Ik bewonder uw spinneweb, wierp de Criticus met kwalijk verholen spot op.

- Ja, u is de eerste niet, antwoordde loos de Vrouw en haar bruine oogen keken donker in haar tanig gelaat... Laat ons drinken heeren... Prosit!

Het licht schemerde even op den rooden wijn. Zij namen hun glas en stonden aarzelend in de roode schaduw.

- Op onze vreemde kennismaking, toastte de Historicus.

- Op onze gelukkige ontsnapping, sprak de Vrouw.

- Op de gezondheid, zei de Criticus en dacht aan zijn eigen welzijn.

Dan woog de stilte.

Zij hadden een oogenblik samen in doodsangst gestaan als hulpelooze wezens, en thans hadden zij plots een hekel aan elkaar.

- Ja, die spin, zei de Vrouw peinzend, zij heeft mij eerst tot het vegetarisme bekeerd...

- Ik moet weg, onderbrak de Historicus gejaagd.

- Ik ook... het gevaar is voorbij, oordeelde de Criticus.

- Ik dank de heeren mij thuis te hebben gebracht.

De Vrouw keek hen na in de straat, maar zonder een groet ging de Historicus rechts en de Criticus links.

Onverstoord zat diep in haar lichtkrans de maan achter het mistgordijn.

Toch dacht elk van deze menschen, die het toeval had samengevoerd, dat zij een ellendige inbeelding hadden. Hadden zij aan vreemden gebiecht wat de onsteltenis in hen wakker riep?

- Wat vreemde dingen een mensch door het hoofd gaan, misprees de Criticus. Hij rilde onder de avondlucht, sloot zijn jas en wierp zijn sigarenstompeltje weg.